اکثر تحقیقات انجام گرفته ‌در مورد اثر وراثت در اعتیاد،صرف الکلیسم شده است.یکی از دلایل عمده این گرایش، صرفنظر از اهمیت مشکلاتی که الکل ایجاد می‌کند این است که در غرب هرکس در معرض الکل قرار دارد.اغلب مردم بعضی اوقات الکل مصرف می‌کنند و مستقیما اثرات تقویت کننده آن را دریافت می‌کنند.این حالت در مور قوی همچون هروئین و کوکائین و از این قبیل مواد صدق نمی کند.در اغلب کشور ها الکل به طور آزاد و قانونی در فروشگاه های محلی در دسترس است. اما کوکائین و هروئین چنین نیست.

مصرف الکل در میان جمعیت به طور مساوی نیست. در ایالات متحده ۱۰درصدمردم۵۰درصد الکل عرضه شده را مصرف می‌کنند.مطالعات دو قلوها نشان داده است که نرخ تطابق برای الکلیسم در میان دو قلوهای یک تخمکی بیش از دو قلو های دو تخمکی و مطالعاتی که بر روی فرزند خوانده ها انجام گرفته است مشخص کرده که وراثت نقشی مهمتر از محیط خانواده بازی می‌کند

در مروری بر ادبیات سوء مصرف الکل،کلونینجر(۱۹۹۹) گزارش می‌کند که بسیاری از محققان نتیجه گرفته اند که دو نوع الکلی وجود دارد؛آنهایی که نمی توانند از مصرف الکل امتناع کنند و به شکل پیوسته و مداوم مصرف می‌کنند. و آنهایی که مدتهایی را بدون الکل می گذرانند اما وقتی شروع به مصرف آن کردند نمی توانند خود را کنترل کنند. در این جا به گروه اول الکلی های ثابت و به گروه دوم الکلی های موقتی مهار نشدنی گفته می شود.نوشیدن مستمر الکل با اختلال شخصیت ضد اجتماعی ارتباط دارد که تاریخچه تکانشوری طولانی مدت؛دعوا کاری،دروغگویی و عدم پشیمانی شان از اعمال ضد اجتماعی دارند.نوشیدن موقت با وابستگی هیجانی،انعطاف ناپذیری رفتاری ،کمال گرایی،درونگرایی و احساس گناه ‌در مورد رفتار مصرفی خود ارتباط دار د.

مصرف کننده های مستمر الکل معمولا مصرف خود را زود هنگام شروع می‌کنند.اما مصرف کننده های موقتی خیلی دیرتر آغاز می‌کنند.

مصرف مستمر تحت تاثیر وراثت است.بررسی‌ها بر روی فرزند خوانده هایی در سوئد نشان داد.افرادی که پدرشان به طور مستمر الکل مصرف می کردند۷بار بیش از آنهایی که پدرشان الکلی نبودند.احتمالا از نوع الکلی مستمر می شدند،محیط خانوادگی تاثیر قابل اندازه گیری نداشت،پسران مصرف الکل را شروع می‌کردند خواه اعضای خانواده خوانده شده آن ها مصرف می‌کردند خواه نه.دختران خیلی کمتر الکلی مستمر می شدند در عوض،دختران جوان الکلی مستمر اختلال بدنی سازی پیدا می‌کردند.افرادی با چنین اختلالی به طور مزمن،از نشانه هایی شکایت می‌کردند که هیچ علت فیزیولوژیکی برای آن یافت نمی شد و لذا آن ها را مدام به جست وجوی مراقبت های پزشکی سوق می‌داد.‌بنابرین‏ ژنی که مردها را برای الکلی مستمر بودن مستعد می‌کند(نوع ضد اجتماعی)ژن ها را مستعد اختلال بدنی سازی می نمایند. نوشیدن موقتی الکل هم از وراثت و هم از محیط تأثیر می پذیرد.مطالعات فرزند خوانده های سوئدی نشان داد که داشتن والدین زیست شناختی که الکلی از نوع موقتی بودند،تاثیر کمتری در نوشیدن به طور موقتی داشتند مگر اینکه کودک در محیط خانوادگی قرار می گرفت که در آن مصرف الکل وجود داشت.این تاثیر هم در دختران و هم در پسران دیده شد.

مکانیزم های احتمالی

وقتی ما تأثیر وراثت را بر رفتار در می یابیم،دلیل خوبی برای وجود تفاوت زیست شناختی داریم.یعنی ما معتقدیم که ژن ها از طریق تاثیر بر جسم روی رفتار اثر می‌گذارند.مستعد بودن برای الکلیسم می‌تواند در اثر وجود تفاوت هایی در توانایی هضم و متابولیزه کردن الکل بوده و یا در اثر تفاوتهایی در ساختار زیست شیمیایی مغز باشد.اغلب محققین عقیده دارند که تفاوت در فیزیولوژی مغز احتمالا نقش بیشتری دارد.کلونینجر(۱۹۹۹) اشاره می‌کند که برخی مطالعات نشان داده‌اند که افراد با تمایلات ضد اجتماعی که در بر گیرنده گروهی از الکلی های ثابت و مستمر هستند،تمایل زیادی به ماجراجویی و هیجان خواهی دارند.این افراد مختل و حواسپرت اند(برخی از آن ها تاریخچه بیش فعالی در دوره کودکی خود دارند).و در در رفتارهای خود کنترل و محدودیت کمتری دارند.از موقعیت های خطرناک یا تقبیح اجتماعی واهمه ای ندارند و به راحتی حوصله شان سر می رود.از طرف دیگر الکلی های موقتی،افرادی مضطرب،از نظر هیجانی وابسته،احساساتی،حساس به علائم اجتماعی،محتاط و نگران،هراسان از تغییر،خشک و نا منعطف هستند.الکتروانسفالوگرافی آن ها اندکی فعلیت کند آلفا را نشان می‌دهد که این علامت ویژگی یک حالت آرامش است(کروجر^[۷۷]۱۹۸۱).وقتی آن ها الکل مصرف می‌کنند،احساس خوشایند رهایی از تنش را گزارش می‌کنند(کروجر۱۹۸۰)شاید همان گونه که کروجر اظهار می‌کند.این تفاوت‌های شخصیتی نتیجه تفاوت در حساسیت مکانیزم های تنبیه با حساسیت کمی داشته باشند که آن ها را نسبت به خطر یا نارضایتی اجتماعی غیر مسئول می‌کند.این افراد همچنین ممکن است دارای یک نطام تقویتی با حساسیت کم باشند که آن ها را به جست و جوی هیجانهای شدید(هیجان هایی که به وسیله الکل فراهم می‌شوند)وا می دارند تا احساس مطلوبی را تجربه کنند.‌بنابرین‏،آن ها اثرات تهیجی (تحریک کننده دوپامین)

الکل را جست وجو می‌کنند.

الکلی های موقتی ممکن است نظام تنبیه بیش حساسی داشته باشند.طبیعتا آن ها از خوردن الکل اجتناب می ورزند زیرا پس از تجربه آن احساس گناه می‌کنند.اما وقتی خاصیت آرامبخشی آن آغاز می شود.سرکوبی نظام تنبیه که از طرف الکل ایجاد شده است،متوقف کردن مصرف الکل را برایشان غیرممکن می‌سازد.

اخیراً محققان توجه خاصی ‌به این احتمال دارند که استعداد به اعتیاد ممکن است در اثر تفاوت در مکانیزم ژنی که Aهای دوپامینرژیک باشد الکلیسم شدید به حضور آلل۱ است مربوط می شود.این ژن در کروموزوم۱۱یافت شده است.D2مسئول تولید کننده دوپامین

گزارش ‌کرده‌است که ۹ مطالعه که ۴۹۱فرد الکلی را با ۴۹۵فرد کنترل مقایسه کرده‌اند.

این آلل را در ۴۳درصد الکلی ها و ۷/۲۵درصد آزمودنیهای کنترل آشکار ساخته است.وقتی فقط الکلی های شدید مورد نظر قرار می گرفتند،فراوانی تا ۳/۵۶درصد افزایش می یافت.به علاوه نوبل گزارش می‌کند که برخی شواهد مقدماتی عنوان می‌کنند که شیوع این آلل در دیگر سوء مصرف مزمن موا د بالاتر است.

رویکرد دیگر مطالعه فیزیولوژی اعتیاد،استفاده از الگوهای حیوانی است.مطالعه بر روی برخی موش‌های دوستدار الکل نشان داده است که اگر به آب و غذای آن ها الکل مخلوط شود آن ها به طور زیادی الکل می خورند اما ‌موش‌هایی که الکل دوست ندارند از خوردن آن امتناع می‌کنند

موش های الکل دوست و ‌موش‌هایی که الکل دوست ندارند،تفاوت های رفتاری و فیزیولوژیکی جالبی نشان می‌دهند و برای اثرات ناخوشایند دوز بالای الکل،تحمل دارند.همچنین این موشها سطح سروتونین و دوپامین مغزی پایین تری دارند.

اظهار می دارند که نظام مزولیمبیک دوپامینرژیک موش های الکل دوست ممکن است به اثرات الکل حساس تر باشد.

تعاملات زیست شناختی در مصرف الکل و مواد

آن گاه ایشان نتیجه مى‏گیرد: «اگر کسى در این زمینه نظر به حرمت بدهد و بگوید حرام است، نمى‏شود گفت وى در سیاق فقهاى گذشته – رضوان الله علیهم اجمعین فتوا داده است. و نه اگر کسى گفت حرام نیست، نمى‏شود گفت وى بر خلاف فقهاى گذشته فتوا داده است. » (همان،صص۵۳٫۵۴)

ایشان پس از طرح این نکته، دو مسئله را از هم تفکیک مى‏کند. نخست مى‏پرسد که آیا سقط جنین خود به خود گناه است؟ پاسخ مى‏دهد که چنین نیست. دیگر آن که سقط به دلیل تجاوز به حقوق والدین جرم است، سپس نتیجه مى‏گیرد که دیه براى تأمین رضایت والدین است. اما اگر آنان ‌به این کار راضى باشند، دیگر سقط جنین حرمت تکلیفى نخواهد داشت و قتل نفس محسوب نمى‏شود. البته مى‏توان پس از ولوج (دمیده شدن) روح از قتل نفس سخن گفت، اما زمان ولوج روشن نیست و از چهار ماه تا هفت ماه متغیر است و علم در این مورد ساکت است. (همان،صص۵۴٫۵۸) حاصل نظر ایشان در چند نکته زیر متمرکز مى‏شود:

۱٫سخن فقهاى گذشته و حال، همه درباره حکم وضعى سقط است و اساساً این مسئله، یک مسئله حقوقى است، نه کیفرى. از این رو قول به حرمت سقط مورد اجماع فقها نیست.

۲٫تا قبل از چهار ماهگى سقط جنین به هیچ روى حرام نیست و از ادله موجود نمى‏توان حکم تکلیفى حرمت را استنباط کرد. از این رو در این مدت مادر مى‏تواند به هر دلیلى جنین خود را حتى جنین مشروع را سقط کند، البته به شرطى که پدر راضى باشد.

۳٫اسقاط جنین پس از تبدیل شدنش در رحم به انسان داراى روح، حرمت فراوان دارد و قتل نفس به شمار مى‏رود و تمامى احکام مربوط به قصاص و دیه و کفاره بر آن بار مى‏شود. (همان،ص۲۰۳).)

۴٫تحریم سقط جنین به نحو مطلق، و بر اساس ادله‏اى که ذکر نکردیم و به استناد عناوین ثانویه دیگر، درست نیست. (همان)

۵٫دولت اسلامى مى‏تواند به صلاحدید خود سقط جنین را بنا به مصالحى منع کند و یا براى آن قیودى ایجاد نماید. (همان)

گفتنى است که ایشان این مباحث را قبل از انقلاب اسلامى مطرح ساختند و طى رساله‏اى به زبان‏هاى عربى و فارسى به تفصیل مسئله سقط جنین و ناباورى را بررسى کردند. ایشان در این رساله شیوه‏اى فقیهانه در پیش گرفتند و ادله را بررسى و مفاد آن‏ها را تحلیل کردند. البته ممکن است کسى نتایج ایشان را نپذیرد و یا در شیوه فقهى ایشان تردید کند، اما مسلّم است شخصى که داراى تحصیلات فقهى و در عین حال نگاهى امروزین به مسائل داشته باشد، مى‏تواند به استنباطات تازه‏اى دست یابد که دیگران را خوش نیاید.

۱-۳-۳- رهیافت‏هاى تازه در فقه

امروزه در کشورهاى اسلامى عربى مسئله سقط جنین در کانون مباحث فقهى و حقوقى قرار گرفته است و موافقان و مخالفان این مسئله به گونه‏اى جدى در پى و دفاع از باور خود هستند. افزون بر مواردى که براى حفظ جان مادر سقط جنین مجاز شمرده مى‏شده، موارد دیگرى نیز مورد بحث قرار گرفته است. براى مثال از چهار مورد مى‏توان نام برد که پاره‏اى از صاحب نظران، سقط را جایز مى‏دانند: نخست سقط جنین براى کنترل جمعیت، دوم سقط جنین ناقص‏الخلقه، سوم سقط جنینى که مادرش مبتلا به ایدز است، و چهارم سقط جنین ناشى از تجاوز.

دکتر حسن مرصفاوى، حقوقدان مصرى طى مقاله‏اى مفصل سقط جنین را از منظر حقوقى بررسى مى‏کند و ‌به این نتیجه مى‏رسد که دولت باید قانون منع سقط جنین را در مواردى تعدیل کند و در جایى که کنترل جمعیت در میان است و تعداد افراد خانوار زیاد است، این عمل تحت شرائطى و زیر نظر پزشک مجاز شناخته شود. (مرصفاوی،۱۹۵۸،صص۱۰۶٫۸۹) در این مورد یکى از محققان ایرانى این مسئله را از منظر فقهى کاویده و آن را تنها در صورتى که مصالح اجتماعى ایجاب کند و مشروط به حکم ولایت فقیه باشد، مجاز دانسته است. وى در این باب مى‏نویسد:

«سقط جنین براى کنترل جمعیت جایز نیست، مگر آن که افزایش جمعیت به گونه‏اى باشد که تولد نوزادان در آینده موجب بحران شدید و فاجعه ملى محسوب شود… در این صورت براى مصحلت عمومى و ضرورت اجتماعى و حفظ نظام اسلامى، ولىّ فقیه مى‏تواند در صورت صلاحدید، با حکم ولایى خود مجوز سقط جنین را موقتاً تا رفع ضرورت صادر نماید. » (عارفی،۱۳۸۱،ص۱۴۰)

سقط جنین ناقص‏الخلقه نیز از موارد بحث‏انگیز بوده، که مجمع فقه اسلامى (رابطه العالم الاسلامى) آن را در صورتى که کمتر از چهار ماهگى باشد، مجاز دانسته است. مصوبه فقهى این مجمع در دوازدهمین اجلاس مکه، ۱۷ فوریه ۱۹۹۰ ‌به این شرح است:

«چنانچه از عمر جنین ۱۲۰ روز گذشته باشد، حتى در صورت اثبات ناقص‏الخلقه بودن، اسقاط آن جایز نیست… لکن پیش از چهار ماهگى چنانچه طبق تحقیقات و بررسى‏هاى دقیق پزشکى ثابت شود جنین ناقص‏الخلقه و غیر قابل علاج به دنیا مى‏آید و موجبات زندگى دردناکى براى خود و خانواده‏اش فراهم مى‏گردد، با در خواست والدین اسقاط آن جایز مى‏باشد. » (امجد،۱۳۷۶،۷۳))

در باب سقط جنین به دلیل وجود بیمارى ایدز نیز مباحثاتى صورت گرفته است و کسانى براى سلامت جامعه و پیشگیرى از رشد این بیمارى در میان آیندگان، نه تنها آن را مجاز دانسته، بلکه توصیه کرده ‏اند که مادران مبتلا به ایدز تشویق به سقط جنین شوند. (همان،ص۱۷۴) با این همه نهمین کنفرانس مجمع فقه اسلامى که در ۱۹۹۵ در ابوظبى منعقد شد، بیانیه‏اى صادر کرد و در آن نظریات اعضاى خود را در باب مسائل فقهى مختلف ایدز اعلام داشت. ‌در مورد سقط جنین مادرى که مبتلا به ایدز است، چنین نظر داد:

«نظر ‌به این که انتقال ویروس از مادر مبتلا به بیمارى نقص مصونیت اکتسابى (ایدز) به جنینش غالباً تنها پس از پیشرفت باردارى (دمیده شدن روح در جنین) یا هنگام زایمان، رخ مى‏دهد، سقط جنین شرعاً جایز نیست. » (مجله مجمع الفقه،۱۹۹۶،ص۶۹۷))

در باره سقط جنین ناشى از تجاوز به عنف نیز بحث‏هایى تازه شروع شده است. یکى از پژوهشگران به استناد احکام فقهى پیشین و از طریق قیاس -که مورد قبول پاره‏اى از اهل سنت است ‌به این نتیجه مى‏رسد که سقط جنین ناشى از تجاوز تا قبل از چهار ماهگى مجاز است، لیکن وى به دلیل آن که موفق به یافتن نص و حکمى از فقها در این باب نشده است، حکمى صادر نمى‏کند، با این همه مى‏گوید که اخیراًً در یکى از کشورهاى مسلمان شمال آفریقا، فقها به زنانى که بر اثر جنگ‏هاى مرزى مورد تجاوز دسته جمعى شده بودند، فتوا دادند که سقط جنین براى آنان مجاز است. (همان،ص۱۲۰))

بخش دوم شخصیت، مدل هایی از خود، دنیای اطراف و خود در جهان می‌باشد که از طریق یادگیری شکل می‌گیرد.این الگوها، جنبه هایی از انگیزش فردی، هیجان ها، شناخت ها و حالات هوشیاری را در بر می‌گیرد که در نقشه هایی از خود و دنیای اطراف، ادغام می‌شوند.

سومین بخش شخصیت، صفات هستند. اگر یک انگیزه، هیجان یا تفکر به صورت مداوم در الگوهای خود یا دنیای اطراف، یعنی نقشه های ذهنی آموخته شده، حضور یابد، صفت شکل می‌گیرد. در کل ویژگی ها (صفات) از انگیزه های ساده، هیجان و شناخت که از تعامل اکتسابی از خود و دنیا ایجاد می‌شوند، متفاوت هستند (شهبازی، ۱۳۸۵).

‌بار آن (۲۰۰۱) از جمله افرادی است که به هوش هیجانی به عنوان یک ویژگی شخصیتی می نگرد. اما به نظر مایر و سالووی (۱۹۹۷) اگرچه این هوش هیجانی با برخی از رگه های شخصیتی مثل سخت رویی و تفکر سازنده، ارتباط دارد ولی مطابق خود آن ها نبوده و مستقل است (دهکردی، ۱۳۸۶).

هوش هیجانی و مفهوم توانایی ذهنی

در این اصطلاح، هوش هیجانی ترکیبی از توانایی، مهارت یا استعداد ذهنی است که به پردازش اطلاعات هیجانی می پردازد. لذا کار اصلی، مفهوم سازی توانایی هایی است که هوش هیجانی را می‌سازند. همچنین ایجاد شیوه هایی جهت سنجش این توانایی ها و تعیین این که آیا هوش هیجانی معدل هوش استاندارد هست یا خیر؟ هوش به عنوان مجموعه یی از توانایی‌های ذهنی تعریف شده است. یک توانایی از هر نوع که باشد، ویژگی و شاخصی را توصیف می‌کند که فرد قادر است با موفقیت، تکلیفی را که دشوار توصیف شده (مانند به دست آوردن نتیجه ی مطلوب و خاص) انجام دهد. از این دیدگاه توانایی ذهنی، مترادف با استعداد ذهنی و مشابه به مهارت ذهنی، که مخصوصاً بیانگر برخی چیزهای آموخته شده است و نیز همتای توانش ذهنی، می‌تواند از انواع دیگر توانایی ها مانند تفکر انتزاعی^[۷۴] و مسأله گشایی^[۷۵] متمایز باشد (مایر و همکاران، ۲۰۰۰؛ به نقل از دهکردی، ۱۳۸۶).

نظریه هایی که در این قرن مطرح شده اند، برای توصیف و ارزیابی مجدد این که توانایی ذهنی چه چیزی است یا چه چیزی نیست، کافی می‌باشد. مثلاً محققانی که اصطلاح هوش هیجانی را برای توصیف جنبه‌های چندگانه ی شخصیت، به کار می‌برند، اغلب ویژگی های شخصیتی را به عنوان توانایی یا استعداد مشخص می‌کنند. ‌بار آن (۱۹۹۷) استعداد غیر شناختی، مانند جرئت ورزی را مطرح می‌کند، گلمن (۱۹۹۸) به ابتکار و نظم کارکنان در بیان چنین توانایی هایی اشاره دارد. همه ی این نسبت ها در جای خود ارزشمند هستند اما آیا توصیف آن ها در چنین مدلی، کاربرد درست و دقیق مفهوم توانایی را ایجاد می‌کند؟ توجه به گستره ی شخصیت و همه ی بخش های آن می‌تواند به پرسشی که هوش چه چیزی هست یا چه چیزی نیست پاسخ دهد (مایر، ۲۰۰۰؛ به نقل از خسرو جاوید، ۱۳۸۰).

از این چشم انداز، شناخت، هیجان و انگیزش کل شخصیت را در بر نمی گیرد و نیز این که صرف حضور برخی توانایی‌های شناختی، هوش را نمی سازند. مثلاً افرادی که اجتماعی هستند، بدون شک اطلاعات اجتماعی را آن گونه که با دیگران تعامل دارند، پردازش می‌کنند. با وجود این نکته اصل جامعه پذیری، تعامل با دیگران است و نه مسأله گشایی اجتماعی. برعکس هوش هیجانی شامل فهم و چگونگی قانع سازی دیگران، کنترل قوی روابط، ایجاد گروه منسجم و مواردی مانند آن است. ‌بنابرین‏ جامعه پذیری هوش اجتماعی نیست. به طور کلی صفات شخصیتی مانند وظیفه شناسی، جامعه پذیری و خوش بینی، فی نفسه هوش نیستند، چراکه هیچ یک در اصل توجه به حل مسأله ندارند (شهبازی، ۱۳۸۵).

الگوها و مؤلفه‌ های هوش هیجانی

هوش هیجانی بنا بر ماهیتش ترکیبی از توانمندی های متعددی است که فرد را در تعاملات بین فردی یاری می رساند. از آنجا که شناسایی توانمندی های موجود در هوش هیجانی، بر اساس چارچوب های نظری متفاوتی انجام شده است، لذا قبل از ورود به بحث مؤلفه‌ های هوش هیجانی، بیان الگوهای آن ضروری به نظر می‌رسد.

دیدگاه های موجود در زمینه هوش هیجانی:

در این تحقیق به الگوهای ارائه شده توسط گلمن(۱۹۹۵)، ‌بار آن(۱۹۹۷) و مایر و سالووی(۱۹۹۷) اشاره می شود.

الگوی ترکیبی^[۷۶] هوش هیجانی گلمن و مؤلفه‌ های آن

به نظر گلمن (۱۹۹۵) هوش هیجانی هم شامل عناصر درونی است وهم بیرونی . عناصر درونی شامل میزان خود آگاهی ،خود انگاره ، احساس استقلال و ظرفیت خود شکوفایی و قاطعیت می‌باشد.

عناصر بیرونی شامل روابط بین فردی ، سهولت در همدلی و احساس مسئولیت می شود. همچنین هوش هیجانی شامل ظرفیت فرد برای قبول واقعیات ، انعطاف پذیری ، تونایی حل مشکلات هیجانی، توانایی حل و مقابله با استرس و تکانه ها می شود. دانیل گلمن با انتشار کتاب هوش هیجانی اطلاعات جالبی ‌در مورد مغز ، احساسات و رفتار عرضه کرد . او اعتقاد داشت که توانایی‌های شخصی و بین شخصی (هوش هیجانی) نسبت به IQ دارای اهمیت بیشتری در موفقیت های شخصی ، اجتماعی و حرفه ای افراد است. و نیز معتقد بود هوش و استعداد فقط می‌تواند به اندازه ی ۲۰ درصد موفقیت فرد نقش داشته باشد و ۸۰ درصد بقیه به عوامل دیگری از جمله هوش هیجانی افراد مربوط می شود. ( جان ۲۰۰۳ / به نقل از دهکردی ۱۳۸۶)

گلمن (۱۹۹۸) همچنین در کتاب اخیر خود با عنوان “هوش هیجانی در کار” پنج مؤلفه‌ فوق را به ۲۵ توانش هیجانی متفاوت تقسیم می‌کند. نظیر آگاهی سیاسی ، نظم کارکنان ، اعتماد به نفس ، هوشیاری و انگیزه پیشرفت ، استقامت ، اشتیاق ، خوش بینی و کنترل خود .

سئوالی که در این جا پیش می‌آید این است که : آیا استقامت ، شعور سیاسی ، خوش بینی و نظایر آن بخش‌هایی از هوش هیجانی را تشکیل می‌دهند و اگر این گونه نیست پس آن ها چه چه چیزی هستند؟

بازاریابی به عنوان یک پدیده تجاری، یک چارچوب فکری، یک فرایند اقتصادی، یک فرایند تعدیل عرضه و تقاضا، خلق مطلوبیت فیزیکی، زمانی و مکانی، فرایند تمرکز و برابری و توزیع، یک فرایند انتقال مالکیت محصول تعریف شده است. از دیدگاه اقتصاددانان ، بازاریابی یک فرایند اجتماعی است که ‌کالا و خدمات را به گونه یی از تولیدکننده به سمت مصرف کننده هدایت می‌کند که موجب برقراری تعادل میان عرضه و تقاضا گردیده و اهداف اجتماعی را تامین می‌کند. Cooper, 2005))

بازاریابی را ‌می‌توان ازدیدگاه مشتری نیز تعریف­کرد. پیتر­دراکر در این رابطه تعریف زیر را ارائه می‌کند: « در صورتی که بازاریابی از نظر نتیجه نهایی آن ملاحظه شود، اساس کار تجارت است. » این تعریف مشخص می‌کند که تأکید باید بر چه عواملی باشد و این مسئله توجیه اقتصادی وجود یک شرکت در یک حرفه یا تجارت است . یک شرکت وقتی می‌تواند به صورت بلندمدت به کار خود ادامه دهد که رضایت مشتری را تامین کند . این امر مستلزم فعالیت های گوناگون بازاریابی در طی زمان است. بازاریابی مهم ترین قدم در صادرات است. شناخت بازارهای خارجی و راه های نفوذ به آن، شناخت هسته­های قدرت ، شناخت رقبا در کشور هدف از مهم­ترین قسمت­هاست که نیازمند تحقیقات و جمع ­آوری­اطلاعات استراتژیک است. استراتژی بازاریابی شامل مشخص­کردن گروه­هایی از مشتریان ( بازار هدف ) است که یک بنگاه می‌تواند در مقایسه با رقبای خود به نحو بهتری خدمت­دهی کند. در استراتژی بازاریابی، یک بنگاه تصمیم می­گیردعرضه محصول، قیمت، پخش و کوشش­های ترویجی­اش را متوجه بخش خاصی از بازار کند. Harrington ,2006))

در حالت ایده آل، استراتژی گزینش شده باید نیازهایی از مشتریان را هدف بگیرد که در حال حاضر در بازار برآورده نشده اند و از ظرفیت لازم برای سوددهی برخوردارند. استراتژی مؤثر، ‌به این نکته توجه دارد که یک کسب وکار نمی تواند همه کار برای طیف های مختلفی از مشتریان انجام دهد و باید بازار و توانمندی هایش را بررسی و تحلیل و در پایان بر یک بازار هدف ، تمرکز کند . فقدان فعالیت مستمر مؤسسات و شرکت های دست اندرکار تولید یا بازاریابی جهت تنظیم یک برنامه مدون بازاریابی از ضعف های دیگری بوده که فرصت توسعه صادرات مناسب را از بین برده است. (Christensen,., 2007) توجه به شیوه های بازاریابی صحیح می‌توانند علاوه بر توزیع و ترویج فروش، طراحی و قیمت گذاری مناسبی را دربر داشته باشد، بدین ترتیب موجبات جلب رضایت مشتری فراهم شده و بازاریابی درست منابع جهت تامین نیاز بازار ایجاد می شود . و این موضوع گام های بعدی را در بررسی قابلیت ها و استعدادهای جذب بازار به دنبال خواهد داشت. یکی از دلایل عدم موفقیت صادرکنندگان نبود اطلاعات صحیح و جامع است که مانع ورودآنها به بازارهای جهانی شده و رشد بالقوه آن ها را محـدود می‌کند. صادرات با طیف وسیعی از عوامل محیطی، مشتریان و رقبایی سرکار دارد که متفاوت با بازار داخلی هستند. به همین دلیل تحقیقات بازار و تبلیغات صادراتی، نیازمند مدیریت و روش های متناسب با بازارهای هدف و مخاطبین آن ها‌ است.یک صادرکننده قبل از ورود به بازار خارجی نیازمند آن است که با انجام تحقیقات لازم در بازار با نوع اطلاعات مورد نیاز و روش جمع‌ آوری آن از کشور دیگری که متفاوت از کشور خود است، آشنا شود. تفاوت های محیطی، تفاوت های فرهنگی، حقوقی، سیاسی، اقتصادی، مالی، جغرافیایی، بازارهای چندملیتی، مناطق آزاد و توافق های اقتصادی، سطح توسعه اقتصادی و ریسک و عمده اطلاعات مورد نیاز صادرکننده را دربر می‌گیرد که باید ‌در مورد آن ها تحقیق انجام دهد. Khanna T, 2005)) خلاء رویکرد استراتژیک در بازاریابی محصولات صادراتی به خوبی نمایان است. مشکلات اصلی در صادرات به ویژه مشکلات اصلی در زمینه بازاریابی، نحوه بسته بندی و عدم شناخت بازارهای مناسب و عدم تمایل به گسترش بازاریابی و تکامل دانش شناختی، از مواردی هستند که برای حل آن ها نیاز به استراتژی و مدیریتی هدفمند ، احساس می­ شود و تا تفکر ، اندیشه و تحقیقات استراتژیک برای اصلاح این مسائل وجود نداشته باشد، Cooper, 2005)) توسعه بازار صادراتی نیز امکان پذیر نخواهد بود. تحقیقات در بازارهای مقصد با توجه به سیاست­ها و محدودیت­های کشورهای مقصد و مبدأ و تحقیق و بررسی پیرامون آن ها از اقداماتی است که باید برای ورود به بازارهای جهانی صادرات انجام شودواین موضوع مستلزم برنامه استراتژیک بوده تابراساس آن برنامه­ای جامع وعلمی، طراحی و به­اجراگذاشته­شود. به صادرات بایدبه عنوان پدیده ای علمی نگریست وآنرا طبق اصول صادرات پیش برد و به عنوان یک رشته علمی که روزبه روزمفاهیم تازه تری درآن تعریف می شود، نگریست. با نگاهی به تعریف بازاریابی، می­بینیم که تحقیق و تبلیغات جزیی از فرایند بازاریابی بوده و با دیگر قسمت ­ها ارتباط دارد و به طور خاص در بازاریابی صادراتی نقش آن ها بسیار حساس و حیاتی است. جهانی سازی رو به رشد بازار ها و افزایش مشارکت سازمان ها در سطح جهانی منجر ‌به این شده تا عملکرد صادراتی مرکز توجهات بسیاری در متون تحقیقتی محققین قرار گیرد. ( Leonidou, 2003; Matanda & Freeman, 2009)

انعطاف پذیری استراتژیک ؛ شناخت مدیریتی

رابرستون^[۹](۱۹۶۸) نوآوری ها را بر اساس تغییرات تقاضا در رفتار پذیرنده در ساختار اجتماعی به سه دسته زیر تقسیم ‌کرده‌است:

1. نوآوری های پیوسته

نوآوری های پیوسته اشاره به محصولات موجود با اندکی ارتقا نسبت به محصول اولیه آن دارد. این نوع نوآوری تاثیر محدودی بر الگوی مصرف موجود دارد. بیشتر محصولات در این طبقه جای دارند( برای مثال: طراحی جدید IPOD، آخرین ورژن Microsoft office).

1. نوآوری های پیوسته ی پویا

نوآوری های پیوسته ی پویا اشاره به محصولاتی با تغییرات مهم نسبت به محصول موجود آن دارد. این نوع نوآوری ها بر روی الگوی مصرف تاثیر می‌گذارند اما تاثیرشان خیلی مهم نیست. برای مثال دوربین های دیجیتال از این دسته هستند.

1. نوآوری های نا پیوسته

نواوری های ناپیوسته اشاره به محصولاتی دارد که به عنوان محصول جدید به بازار معرفی می‌شوند. و این نوع نوآوری ها تغییرات مهمی در الگوی مصرف و سبک زندگی ایجاد می‌کنند. این نوع محصولات تغییرات مهمی در شیوه ی زندگی مردم در جامعه ایجاد می‌کنند. و در نتیجه مردم نیازمند یادگیری های جدید می‌باشند.برای مثال : تلویزیون، کامپیوتر و اتومبیل از این دسته می‌باشند( یان هی^[۱۰]،۲۰۰۸: ۱۳).

1. راجرز (۱۹۹۵) بیان می‌کند که جدول طبقه بندی نوآوری ها برای آزمون رفتار پذیرش اهمیت بسیاری دارد ‌به این دلیل که انواع نوآوری ها سطوح مختلفی از تاثیر را بر روی مصرف کننده یا علایق جامعه و نوع دانش مورد نیاز برای یادگیری محصول و یا خدمت جدید دارد. به همین منظور ما در این مطالعه تلفن همراه را برای آزمون عوامل مؤثر بر نوگرایی مصرف کننده در نظر گرفته ایم. با توجه به طبقه بندی نوآوری ها که ذکر کردیم ، تلفن همراه را می توان جزء نوآوری های پویای پیوسته و نوآوری های پیوسته بر شمرد. چرا که این محصول برای اولین بار به بازار معرفی نشده است و طبق آمار ضریب نفوذ مشترکان تلفن همراه در ایران ۹۱,۲ اعلام شده است( یگانه، کوثری و خیرخواه، ۱۳۹۰: ۲۴). اما این محصول از اولین باری که به عنوان محصول جدید وارد بازار شد و وزنی معادل یک کیلو گرم داشت تا به امروز تغییرات اساسی ای داشته است موبایل نسل‌های گوناگونی دارد و دائما در حال تغییر هستند( دانشنامه آزاد ویکی پدیا). شرکت های تولید کننده تلفن همراه برای اینکه بتوانند در بازار باقی بمانند مجبورند که نوآور باشند و محصولاتشان را به طور متداوم به روز کنند(یان هی^[۱۱]، ۲۰۰۸: ۱). این محصول هم بر روی سبک زندگی تاثیر داشته است و هم نیازمند یادگیری برای استفاده می‌باشد. در ادبیات موجود برای پذیرش نوآوری و محصول جدید علاوه بر ویژگی های مربوط به نوآوری ویژگی های شخصیتی مصرف کننده برای شکست و موفقیت محصولات اهمیت دارد. همان‌ طور که گفته شد نوآوری یک ایده یا عمل یا موضوع که به عنوان چیز جدید توسط یک فرد یا فرد دیگر درک می شود ایده ها یا موضوع های مشابه ممکن است توسط یک فرد جدید پنداشته شود و توسط فرد دیگری جدید پنداشته نشود( راجرز، ۱۹۹۵: ۱۱). با توجه به ادبیات مربوط به نوگرایی که در ادامه به طور مفصل تری بیان خواهد شد، درک تازگی و جدید بودن یک نوآوری دو بعد دارد: تازگی و تاخر.تازگی اشاره به درجه ای دارد که محصول ویا خدمت جدید نامعمول، متفاوت، یا خاص در مقایسه با دیگر محصولات درک شود. و تاخر به طول زمانی که یک محصول در بازار در دسترس بوده است اشاره دارد (ترانگ، ۲۰۱۳: ۱۳۲).

‌بنابرین‏ تلفن همراه هایی که مصرف کنندگان می خرند ممکن است برای برخی جدید پنداشته شود و برای برخی دیگر این طور نباشد.

۲-۲-۲ فرایند اشاعه و پذیرش نوآوری

محققان علاقه مندند که تا دو فرایند مرتبط به هم که یکی از آن ها اشاعه ی نوآوری و دیگری پذیرش نوآوری است را درک کنند ( راجرز، ۱۹۹۵). اشاعه نوآوری فرایندی کلان است که به گسترش نوآوری از منابعش به سطح عمومی اشاره دارد. و فرایند پذیرش نوآوری یک فرایند خرد است که به مراحلی که هر فرد مصرف کننده طی می‌کند تا یک محصول جدید را قبول کند و یا اینکه رد کند اشاره دارد( یان هی، ۲۰۰۸: ۱۴).

۱-۲-۲-۲ فرایند اشاعه نوآوری^[۱۲]

اشاعه نوآوری فرایندی است که نوآوری از طریق کانال های ارتباطی در طی زمان توسط اعضای یک سیستم اجتماعی انتشار می شود ‌بنابرین‏ ۴ تا عنصر دار دارد : نوآوری، کانال های، ارتباطی، سیستم اجتماعی و زمان. ( راجرز،۱۹۹۵). در ذیل نمودار ۱-۲ شکل فرایند اشاعه نوآوری را نشان می‌دهد.

نمودار۱-۲: اشاعه نوآوری

دیر پذیرندگان

پذیرش نوآوری

فرایند اشاعه

زود پذیرندگان (نوگرایان)

زمان

منبع: راجرز، ۱۹۹۵: ۱۱

اشاعه یک نوع از ارتباطات است که پیامی از یک ایده ی جدید را همراه خودش دارد و این تازگی ایده ‌به این معنی است که یک درجه ای از عدم قطعیت را شامل می شود. عدم قطعیت فاقد پیش‌بینی ساختار و ‌اطلاعات است. در حقیقت اطلاعات عدم قطعیت را کاهش می‌دهد. ‌بنابرین‏ نوآوری های تکنولوژی که شامل اطلاعات می‌شوند عدم قطعیت را کاهش می‌دهند. اشاعه نیز یک تغییر اجتماعی است ‌به این معنی که فرایندی است که در ساختار و کارکرد اجتماعی رخ می‌دهد (راجرز، ۱۹۹۵: ۱۱).

۲-۲-۲-۲ فرایند پذیرش کالای جدید توسط مصرف کننده

درک رفتار پذیرش نوآوری پایه ای برای فرایند نوآوری است. مدیریت برای ایجاد یک خط مشی کارآمد به منظور نفوذ اولیه در بازار باید از فرایند پذیرش کالا آگاهی داشته باشد. که این مسئله یکی از دغدغه های شرکت های جا افتاده در بازار است ( جان دی ریست^[۱۳]، ۲۰۰۵: ۴).

همان‌ طور که گفته شد فرایند پذیرش نوآوری یک فرایند خرد است که به مراحلی که هر فرد مصرف کننده طی می‌کند تا یک محصول جدید را قبول کند و یا اینکه رد کند اشاره دارد( یان هی، ۲۰۰۸: ۱۴). پذیرش یک تصمیم برای پذیرفتن نوآوری است.

فرایند پدیرش نوآوری فرایندی است که هر فرد از آگاهی آغازین ‌در مورد نوآوری تا شکل دهی نگرش به سمت نوآوری و تصمیم برای رد یا پذیرش تا پیاده سازی ایده ی جدید و تأیید این تصمیم ادامه دارد. فرایند پذیرش نوآوری فرایند جستجوی اطلاعات است.و فرایند اطلاعاتی فعالیتی است که هر شخص تلاش می‌کند تا عدم قعیت ‌در مورد مزایا و یا زیان آن کاهش دهد. (راجرز، ۱۹۹۵: ۱۴).

باید توجه داشت که قبل از آنکه مشتریان بتوانند یک نوآوری را انتخاب کنند و آن را مورد پذیرش قرار دهندباید ‌در مورد آن یاد بگیرند. این یادگیری را فرایند انتخاب گفته و با مراحل زیر نشان می‌دهند (راجرز،۱۹۹۵).

ترغیب

شکل۱-۲ : فرایند انتخاب نوآوری

دانش

تصمیم گیری

پیاده سازی

تأیید

منبع : راجرز، ۱۹۹۵

۱٫ دانش : در مرحله ی دانش، مصرف کنندگان در معرض انگیزه های اجتماعی و یا فیزیکی قرار می گیرند. مصرف کنندگان به محصولات جدید توجه می‌کنند و نسبت به ویژگی‌ها و چگونگی کارکرد آن اطلاع پیدا می‌کنند. مصرف کنندگان اطلاعاتشان ‌در مورد نوآوری را در این مرحله از طریق رسانه ها به می آورند.