حقوق ایران در این زمینه موقعی خاص دارد: از طرفی نفوذ حقوق فرانسه در آن به روشنی قابل تشخیص است و از طرف دیگران نفوذ همه جانبه نیست. با توجه به آنچه بیان شد، حاکی ازاین است که تاثیر تدلیس در مدلس در حقوق اسلامی علی الاصل مورد توجه نیست ، ولی در حقوق فرانسه یکی از شرایط اساسی تحقق تدلیس است. ملسم می شود قانون‌گذار ایران در ماده۴۳۸ قانون مدنی که مقرر می‌دارد که عملیات باید موجب فریب طرف معامله شود تا تدلیس پدید آید، به حقوق فرانسه نظر داشته است منتهی در این ماده ظاهراًً دو نکته مسکوت مانده است:

اول اینکه ذکر نشده است منظور از فریب چیست: آیا مانند حقوق فرانسه باید این فریب بدان درجه از اهمیت باشد که اگر ‌به این علت نمی بود فریب خورده، تن به انعقاد عقد در نمی داد ویا آنکه هر فریبی خواه علت اصلی عقد بوده یا نبوده باشد برای تحقق تدلیس کافی است ؟ آنچه از ماده بر می‌آید ‌بیشتر در جهت تأیید فکر اخیر است. یعنی در واقع مقررات این ماده ناظر بر همه صور تدلیس است و هم آنچه را در حقوق فرانسه تدلیس اصلی خوانده می شود در بر می‌گردد و هم تدلیس فرعی را، به عبارت دیگر عمومیتی که در تنظیم ماده به کار رفته است و بودن قیدی همانند آنچه در ماده ۱۱۱۶ قانون مدنی فرانسه ذکر شده و ضابطه تدلیس اصلی گشته است نشان می‌دهد که در حقوق ایران تفاوتی بین تدلیسی که انگیزه اصلی عقد شود و تدلیسی که در شرایط ثانوی آن تاثیر کند وجود ندارد این نظر صرفنظر از بنیاد لفظی آن در تفسیر عبارت ماده از چند جهت دیگر نیز قابل تر است: در خود حقوق فرانسه تفاوت بین تدلیس اصلی و فرعی بیشتر یک عارضه تاریخی است که به حقوق رم بر می‌گردد، حال آنکه در حقوق ایران چنین سابقه تاریخی که لااقل توجیه برای چنین تفکیکی باشد وجود ندارد. مولفین فرانسوی نیز همان گونه که گفته ایم به اشکال عملی دادرس در تفکیک این دو نوع تدلیس توجه داشته اند و به طور ضمنی از آن انتقاد کرده‌اند. منتهی چون قانون مدنی فرانسه حق فسخ را منحصربه صورت تدلیس اصلی ‌کرده‌است آن را اجباراً پذیرفته اند حال آنکه در حقوق ایران از راه فقه شیعه نفوذ خود را در مقررات قانون مدنی آشکار می‌کند مقررات قانونی ناظر به اثر حقوقی تدلیس اجباری برای قبول تفکیک بین این دو نوع تدلیس ایجاد نمی کند(کاتوزیان، ناصر، ص ۳۵۷).

۲-۴-۱-۵ تدلیس ثالث

منظور از تدلیس ثالث تدلیسی است که توسط کسی غیر از طرفین عقد نسبت به یکی از طرفین عقد صورت گیرد از این موضوع می توان هم ذیل عنصر مادی و هم ذیل عنصر روانی گفتگو کرد. ولی از آنجایی که در عنصر مادی به نفس عمل تدلیس و جلوه های مختلف آن پرداختیم و دراینجا به خودعمل بلکه به عامل و شرایط مربوط به عامل برای اثر بخشی تدلیس توجه داریم ترجیح دادیم که از آن در ذیل عنصر روانی گفتگو کنیم.

در این زمینه نیز روش نظامهای حقوقی تحت بررسی متفاوت است صرف نظر از روش می توان گفت که در حقوق فرانسه و انگلیس علی الاصل تدلیس ثالث مؤثر نیست درحقوق ایران مقررات قانون مدنی مجمل است و در فقه اسلامی اصلی ناظر بر این صورت وجود ندارد ولی می توان یکی دو مورد را در حیطه این بحث کشاند. بنا به ماده ۱۱۱۶ قانون مدنی فرانسه تدلیس هنگامی اثر حقوقی دارد که عملیات مدلسانه توسط یکی از طرفین عقد انجام شده باشد. بنا براین اصل حقوق فرانسه این است که تدلیس کسی غیر از طرفین عقد لطمه ای به آن نمی زند. معهذا کافی است که طرف متعاقد در تدلیس شرکت کرده یا آن را ترتیب داده یا با ثالث تبانی کرده یا اینکه از آن آگاهی داشته و استفاده کرده باشد تا اینکه عقد قابل فسخ شود. این حکم باز انعکاسی از ریشه جزایی تدلیس در حقوق رم است. اگر تدلیس صرفاً رضا می بود می بایست عیب رضای مدلس خواه از طرف دیگر قرارداد حاصل شده باشد وخواه از عمل شخص ثالث، ماخذ قرار گیرد و درهر دو صورت به یکسان اثر گذارد. هم چنان که دراکراه (اگرچه اکراه را نیز از جهات دیگر بدشواری می توان در قالب رضایی صرف تحلیل کرد) اکراه شخص ثالث اثری همانند اکراه هریک از طرفین عقد دارد. در توجیه عدم تاثیر تدلیس شخص ثالث می توان گفت که مدلس حقی برای مواخذه طرف مقابل عقد که بی گناه بوده است ندارد و عمل شخص ثالث نباید از طریق متزلزل ساختن عقد سبب تحمیل بر طرف بی گناه شود. به هر حال با توجه ‌به این خصوصیت تدلیس ( و بعض خصوصیات دیگر نظریه اکراه گفته می شود) که ‌بنابرین‏ تدلیس مانند اکراه و برخلاف اشتباه عیب صرق رضا نیست(اوصیا، پرویز، ص ۹۹).

معهذا اصل مذبور در مواردی چند تعدیل و تدلیس ثالث مانند تدلیس طرف عقد موثردر عقد می شود:

۱- هنگامی که تدلیس چنان باشد که ارده مدلس را از بین ببرد، در این مورد عقد نه به علت تدلیس ثالث بلکه به علت اشتباه ناشی از آن عمل فاقد شرایط قانونی است.

۲ – هنگامی که ثالث نماینده یک طرف عقد باشد.

۳ – درموردهبه، تدلیس اگر چه از طرف ثالث باشد، روح نیکو کاری و محبت را از بین می‌برد و ‌بنابرین‏ مؤثر است.

۴- ‌در مورد اعمال حقوقی بی طرفی ایقاعات مانند اقرار به نسبت فرزندان طبیعی قبول ارث وصیت و نظایر آن بازتدلیس کسی غیر از آنکه عمل مذبور مربوط به او می شود عمل را قابل ابطال می‌سازد(همان).

در حقوق انگلیس جالب آن است که از طریق عامل قصد می توان به اصل اولیه حقوق فرانسه برای بی اثری تدلیس ثالث رسید. همچنان که در پیش اشاره کردیم برای تحقق سو عرضه خواه مدلسانه یا معصومانه یکی از شرائط لازم این قصد عرضه کننده است که طرف مقابل مطابق آنچه عرضه شده است عمل کند. معهذا اصطلاح قصد ممکن است در این زمینه گمراه کننده باشد. آنچه از شرط مذبور بر می‌آید تنها این است که سو عرضه باید توسط یکی از طرفین عقد در برابر طرف دیگر عقد انجام گیرد و سو عرضه در عقد دیگران که خود سو عرضه کننده طرف آن عقد نبوده است اگر چه دیگران عقد را ‌به اتکای این سو عرضه بسته باشند تاثیری ندارد و سو عرضه کننده مسئول نیست.

1. 1. ۲- علی حسین ابرند آبادی، «تقریرات درس تاریخ تحولات کیفری»، همان،ص ۶۸ . ↑

1. 1. ۳- رناته وینتر ، «مجازات های جایگزین و لزوم همکاری افراد ذیربط»، مجموعه سخنرانی های ارائه شده در سمینار دادرسی ویژه نوجوانان، تهران،۲و۳ اسفند ۱۳۷۸٫ص ۹۱ ↑

   

1. 1. ۴- کریستین لازرژ، درآمدی به سیاست جنایی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی،تهران: نشر میزان ،چاپ اول، ۱۳۸۲، ص ۱۴۰ ↑

1. 1. ۱- همایش بین‌المللی بررسی راه های جایگزین مجازات حبس ،همان.ص۴↑

1. 1. ۱- Jean-Marie Huet,op.cit.23 mai 2006.p39 ↑

1. 1. ۲-Idem.۳-Dominique Barella,op.cit.,30mars2006.p39 ↑

1. 1. ۴- Pierre Lalande, conseiller à la Direction du développement et du conseil en services correctionnels, Direction générale des services correctionnels ministère de la sécurité publique du Québec, contribution pour la CNCDH juillet2006:p40 ↑

1. 1. ۵- Pierre Lalande, op. cit ↑

1. 1. ۱- Pierre Lalande, op. cit ↑

1. 1. ۲-Jean-Marie Huet, op.cit.23 mai 2006.p39 ↑

1. 1. ۱- Commission nationale consultative des droits de l’homme Les prisons en France.op.cit. p38 ↑

1. 1. ۲- Jacques Beaume,op.cit.12 mai 2006.p39 ↑

1. 1. ۳- Commission nationale consultative des droits de l’homme Les prisons en France.op.cit.p39 ↑

1. 1. ۱- Nicole Maestracci,op.cit.16mai2006.p40۲- Commission nationale consultative des droits de l’homme Les prisons en France.op.cit.p40۳- Nicole Maestracci,op.cit.16mai2006.p41 ↑

1. 1. ۱- Jacques Beaume,op.cit.12mai2006.p41 ↑

1. 1. ۲- Commission nationale consultative des droits de l’homme Les prisons en France.op.cit.p41 ↑

1. 1. ۳- Denis L’ Hour,op.cit.5 avril2006.p41 ↑

1. 1. ۴-Idem ↑

1. 1. ۱- Citoyens et justice et Reynald Brizais, Jean-Claude Lafon, université de Nantes, « Contrôle judiciaire socio-éducatif rapport d’enquête2005 »; Mission recherche évaluation mesures socio-judiciaires, octobre2005.p41 ↑

1. 1. ۲- Denis L’ Hour,op.cit.5 avril2006.p41 ↑

1. 1. ۳-Christophe Cardet, op.cit,2000.p42 ↑

1. 1. ۱-Commission nationale consultative des droits de l’homme Les prisons en France.op.cit.p42۲- همایش بین‌المللی بررسی راه های جایگزین مجازات حبس . همان . ↑

1. 1. ۱- ژان پیناتل،کیفرهای جانشین و جرم شناسی، ترجمه نجفی ابرند آبادی، علی حسین، ‌فصل‌نامه حق،مطالعات حقوقی وقضایی،شماره ۶،(تابستان ۱۳۶۵). ص۱۸۷ ↑

1. 1. ۲-Jacques Beaume, op.cit.12 mai 2006.p39 ↑

1. 1. ۳-Idem.p43 ↑

1. 1. ۴-عباس جوانفر ،حبس زدایی ضرورتی گریز ناپذیر ،مجله اصلاح و تربیت ،سال چهارم ،شماره ۴۷ ،۱۳۸۴،ص ۴۵ . ↑

1. 1. – سید محمود مجیدی،جلوه های ظهور حقوق کیفری امنیت مدار در فرانسه ،‌فصل‌نامه حقوق،دوره ۳۹ ،شماره ۲ ،تابستان ۱۳۸۸، ص ۳۲۸ . ↑

1. 1. ۲- جان بریث ویت، پیوند دادن پیش گیری از جرم به عدالت ترمیمی، ترجمه علی شریف زاده،مجله حقوقی دادگستری، شماره ۴۸ و ۴۹ ، پاییز و زمستان ۱۳۸۳، ص ۳۰۰ . ↑

1. 1. ۱-Christian Mouhanna,op.cit.21 juin 2006.p48 ↑

1. 1. ۲- مهرداد رایجیان اصلی، تبیین استراتژی عقب نشینی یا تحدید دامنه مداخله حقوق جزا و جایگاه آن درایران، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، شماره ۴۱ ، ص ۹۸٫ ↑

1. 1. ۳- Benoit Bastard, op.cit., juillet2005.p48 ↑

1. 1. ۴-Idem. ↑

1. 1. ۱-Idem ↑

1. 1. ۲- sénat, François Zocchetto, op. cit., octobre2005.p48 ↑

1. 1. ۱- Jacques Beaume,op.cit.12mai 2006.p43 ↑

1. 1. ۲- Denis L’Hour, op.cit.5 avril2006.p43 ↑

1. 1. ۳- Jacques Beaume, op.cit. ↑

1. 1. ۴- Jacques Faget,op.cit.18avril2006.p44 ↑

1. 1. ۱- sonja snacken, op.cit.30 mai 2006 . p 192 . ↑

1. 1. ۱-Idem. ↑

1. 1. ۲- Jean Pradel, « Travail d’intérêt général et médiation pénale. Aspects historiques et comparatifs » in Travail d’intérêt général et médiation pénale, socialisation du pénal ou pénalisation du social ?, Philippe Mary(dir) , École des sciences criminologiques Léon-Cornil, Bruylant;1997.p 64 ↑

1. 1. – علی سلیمی و محمد داوری ، جامعه شناسی کجروی ،چاپ اول ، قم : انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشگاه ، زمستان ۱۳۸۰،ص ۶۸۴ . ↑

1. 1. ۲-bonnes pratiques. ↑

1. 1. ۳- Conseil de l’Europe, Amélioration de la mise en œuvre des Règles européennes sur les sanctions et mesures appliquées dans la communauté, Recommandation Rec(2000)22 et rapport, novembre2000.p145. ↑

1. 1. ۱- Nathalie Gigou, CIP au sPIP de Melun, snepap, audition CNCDH,27 juin 2006.p127.۲-Jacques Faget, op.cit.18 avril 2006.p127. ↑

1. 1. ۱- Patrick Madigou, directeur du sPIP de Paris, audition CNCDH,28 juin 2006.p125.۲-Philippe Pottier, op.cit.27 avril 2006.p125. ↑

1. 1. ۳-Commission nationale consultative des droits de l’homme, Les prisons en France.op.cit.p 125 ↑

1. 1. ۴-Jacques Faget.op.cit.18 avril 2006.p126. ↑

توماس راید جنبه‌های معینی را از تداعی گرایی لاک و هیوم را تحلیل کرد و روان شناسی ملکه ای یا روان شناسی قوای ذهنی را بنیان گذاشت. او مفهوم غریزه راب رأی‌ تبیین انگیزش رفتار انسان ، مطلوب خواند.

داروین (۱۸۸۲-۱۸۰۹)

طبیعی دان انگلیسی ، که رفتار ‌آدمی را محصول تحول و تکامل می‌دانست ،‌اهمیت غرایز را در انگیزش رفتار تأیید و تأکید کرد و سبب شد که روان شناسی تحقیق درباره انگیزه ادمی‌را جدی تلقی کنند.

ویلیان مک دوکال (۱۹۳۸-۱۸۷۱)

روان شناس انگلیسی ،‌که مستقیماً تحت تأثیر یافته ها و نظرهای داروین قرار گرفته بود ، ‌غریزه ،‌را منشأ رفتار انسان معرفی کرد . او از غرایز متعدد از قبیل مادری ،‌جمع گرایی،‌ اظهار وجود و … نام برد . به نظر او مفهوم غریزه به گرایش‌ها یا تمایلات پیچیده موروثی اطلاق می‌شود که هر فرد را وا می دارند به اینکه هدفها ،‌ایثار موقعیت‌ها را دریابد و به آن ها توجه کند در ادراک آن ها هیجانهای مثبت و منفی را تجربه کند و به عملی که موجل بقایش می‌شود بپردازد .

زیکموند فروید (۱۹۳۹-۱۸۵۶)

عصب شناس و روان پزشک اتریشی چنین مطرح ساخت که منبع هر انرژی بی بیدو (libido) یا شور زندگی است و جهت رفتار به یادگیری و شناخت بستگی دارد . هدف فروید به عنوان یک درمانگر ،‌کمک به مردم بود که کشف کنند چرا انرژی غرایزشان را به راه های نامناسب برگردانده و منحرف کرده‌اند و نیز به آن ها کمک کند که با ارضالی غرایز طبیعی خویش احساس آرامش کند.

مسلو (۱۹۷۰-۱۹۰۸)

روان شناس آمریکایی این نظریه را بیان ‌کرده‌است که هر شخصی می‌کوشد با نظم و ترتیب خاصی نیازهایشان را ارضاء کند ،‌هنگامی که شخصی در موقعیتی قرار بگیرد که می‌تواند چندین نیازش را هم زمان ارضاء کند ابتدا به ارضای نیازی می پردازد که در آن هنگام بیش ترین اهمیت را برایش دارد . مسلو بنیان گذار انسان گرایی است او به وجود سلسله مراتبی در نیازهای انسان قائل می‌شود ‌به این ترتیب :

۱ـ نیازهای فیزیولوژیک

۲ـ ایمنی

۳ـ محبن

۴ـ عزت نفس

۵ـ خود شکوفایی

به نظر مسلو معلم باید بداند که نیازهای سطح پایین دانش آموزان او ارضاء شده اند به طوری که ایشان می‌توانند برای ارضاء نیازهای سطح بالاترشان بکوشند . همه دانش آموزان به فرصتهایی نیاز دارند که در صورت برخورداری از آرامش بدنی – احساس ایمنی – وابستگی و تجزیه عزت نفس ،‌برای ارضاء رغبت یا نیاز فهمیدن و دانستن در کلاس بکوشند. (‌مسلو، آبراهام ، ۱۳۸۰)

پیشینه در ایران

تحقیقات انجام شده عبارتند از :

۱ـ در تحقیقی که توسط محمد ابطحی انجام گرفت (۱۳۵۳) که بر اساس یک نمونه ۵۳ نفری بود ۲۷ نفر مرد و ۲۶ نفر زن در مقطع راهنمایی شهرستان اراک ‌به این نتیجه رسید که داشتن انگیزه و رغبت در شغل معلمی اول در جنس زنان بیشتر بوده است و دوم اینکه داشتن انگیزه پیشرفت بهترین عامل برای نوآوری شغلی بوده است .

۲ـ هومن (۱۳۵۳) در پاسخ ‌به این موضوع که آیا عملکرد وضعیت شغلی ، پاسخی به ناخشنودی شغلی است یا نه ، در تحقیقی نشان داد هنگامی که مردم بتوانند فعالیت‌های مربوط به کار خود را تحت کنترل داشته باشند خشنودی عملکرد و ابتکار در کار را پیش‌بینی می‌کنند و هنگامی که این فعالیت‌های تحت کنترل نباشد رابطه ای بین آن ها پیدا نمی‌شود به عبارتی انگیزه استقلال در کار رابطه مستقیمی‌با خشنودی و ابتکار عمل دارد.

۳ـ سید محمد عباس زاده(۱۳۶۹) در پژوهش با عنوان عوامل مؤثر در رضایت شغلی معلمان به منظور ارائه راه حلی برای ایفای نقش حرفه ای آنان ‌به این نتایج دست یافت که معلمان ما با وجود اینکه عموماً شغل خود را دوست داشته و از روی علاقه به آن روی آورده اند از کمی حقوق و امکانات رفاهی ناخشنودند و خواهان اعتبار و حیثیت اجتماعی بیشتری هستند در قسمت دیگر از نتایج پژوهش عنوان شده ۷۰% معلمان که برای پژوهش انتخاب شده اند با حداکثر توانایی خود کار نکرده اند و اگر بتوانند شغل دیگری را انتخاب خواهند کرد ولی ۳۰% بقیه خواهان آزادی و استقلال عمل بیشتر و شرکت در تصمیم گیری های آموزش و پرورشی بوده اند تا بتوانند با داشتن انگیزه بیشتر کیفیت یادگیری را بالا ببرند.

۴ـ محمد ساعتچی (۱۳۷۰) در تحقیقی نشان داد که هر چه قدر رضایت شغلی در محیط کار افزایش یابد به همان میزان نتایج خوبی در کار و عملکردشان نشان خواهد داد از جمله :

الف ) نوآوری و خلاقیت در کار افزایش می‌یابد.

ب) میزان تولید سازمان افزایش می‌یابد.

ج) میزان ترک خدمت کارکنان کاهش می‌یابد و در نتیجه افراد با انگیزه بیشتری در کار پرداخته و خواهان پیشرفت و نوآوری در کار خود می‌شوند .

۵ـ تحقیق دیگری که توسط ناصر معدنی دانشجوی رشته مشاوره در سال (۱۳۷۳) انجام شده است که موضوع آن بررسی رضایت شغلی با منبع درونی و بیرونی ارضاء نیازهای می‌باشد. نمونه شامل ۵۰ نفر از معلمان ساوجبلاغ بود. نتیجه مقایسه ارضاء نیازها در گروهی از معمان که از شغل خود رضایت دارند در مقایسه با گروه ناراضی از شغل خود در نیازهای فیزیولوژیک ایمنی و خود شکوفایی تفاوت معنا داری مشاهده نشده و در نیازهای متعلق با منبع درونی و نیاز احترام و منزلت با منبع تفاوت معنی دارد مشاهده شده است نتیجه این که گروهی که از شغل خود رضایت دارند و در استفاده از راه کارهای آموزشی موفق تر بوده اند نیاز به تعلق و احترام آن ها بیشتر ارضاء شده است.

فصل سوم

روش پژوهش :

در این پژوهش از آمار توصیفی و استنباطی سود برده شده که شامل :‌

فراوانی ،‌درصد ، آزمون ،‌t مستقل و ضریب همبستگی می‌باشد.

جامعه آماری :‌

تعدادی از مدیران و معلمان مقاطع تحصیلی ابتدایی ،‌راهنمایی ،‌دبیرستان و هنرستان و پیش دانشگاهی شهرستان مشهد که شامل ۲ مدرسه ابتدایی ،‌۲ راهنمایی ،‌۱ دبیرستان ،‌۱ هنرستان و ۱ پیش دانشگاهی می‌باشد جزء آزمودنیهای این پژوهش می‌باشند.

نمونه مورد مطالعه :‌

از بین ۲۶۰ نفر ۲۰۷ نفر آزمودنی به طور تصادفی انتخاب شدند که بعد از بررسی پرسشنامه‌ها ۱۹۶ نفر آن ها زن و ۸۵ نفر مرد،می‌باشند برای این پژوهش انتخاب شده اند.

شیوه نمونه گیری :‌

در این پژوهش به شیوه نمونه گیری تصادفی با بهره گرفتن از جدول اعداد تصادفی از بین ۷ مدرسه ( ۲ ابتدایی ، ۲ راهنمایی ، ۱ دبیرستان ، ۱ هنرستان و ۱ پیش دانشگاهی ) از کل جامعه مورد مطالعه انتخاب شده اند.

ابزار پژوهش :‌

جهت جمع‌ آوری اطلاعات برای بررسی رضایت و انگیزه شغلی از آزمون رضایت شغلی فیلدوروث سود برده شده است که شامل ۱۷ سوال در رابطه با رضایت شغلی و ۷ سوال در رابطه با بهره گرفتن از راه کارهای نوین آموزشی است که روی هم رفته پرسشنامه ۲۴ سوال دارد که از مقیاس درجه بندی کاملاً موافق ،‌موافق ،‌مخالف و کاملاً مخالف تشکیل شده است.

روش آماری :‌

از گذشته های دور مردم به منظور خرید، گشت و گذار، بازدید از اماکن تاریخی و شهرهای بزرگ، با ابتدایی‌ترین وسایل به سفر می‌رفتند. آنان اغلب در قالب کاروان و به طور دسته‌جمعی سفر می‌کردند. بسیاری از این کاروان‌ها راهنمایانی نیز داشتند. سفرهای فردی نادر و خطرناک بود. شاید بتوان سومریان را اولین قومی دانست که اقدام به سفرهای تجاری می‌کردند. در مصرحدود پنج هزار سال پیش سفرهای دریایی آغاز شد. پس از اختراع چرخ، چرخ و ارابه‌های چرخدار را از هر راهی نمی‌توانستند عبور دهند. به همین منظور راه‌ها ساخته شدند. اورها، بابلیان، مصریان، ایرانیان و یونانیان در این زمینه پیشگام بودند. آتن از نیمه دوم قرن پنجم پیش از میلاد به شهری با جاذبه‌های فراوان برای گردشگری تبدیل شده بود. اما امپراطوری روم با ثروت و امکاناتی که برای مردمانش فراهم کرده بود و جاده‌ها و جاذبه‌های گردشگری و امکانات اقامت مسافران، جزء اولین کشورهایی بود که نوعی از گردشگری را پایه‌گذاری کرد که به سبک و سیاق گردشگری امروزی نزدیک است. «رومی‌ها برای دیدن بناهای تاریخی مانند معابد مشهور در مدیترانه به ویژه اهرام و آثار تاریخی مصر سفر می‌کردند. یونان و آسیای صغیر محل بازی‌های المپیک، آب گرم‌های طبی، استراحتگاه‌های ساحلی، تماشاخانه‌ها، جشن‌ها و رقابت‌های پهلوانی از جاذبه‌های گردشگری آن دوران به شمار می‌آید (الوانی، ۱۳۸۵).

در قرن‌های چهارم و پنجم میلادی با سقوط امپراطوری روم، امنیت سفرهای تفریحی و گردشگری در اروپا دچار بحران شد و از فروپاشی این امپراطوری (یعنی آغاز قرن وسطی) تا دورۀ رنسانس (تا قرن ۱۴ م) سفر در اروپا با خطرات بسیار همراه بود. مهم‌ترین حادثه قرون وسطی در اروپا را می‌توان جنگ‌های صلیبی دانست. در پایان قرون وسطی، بسیاری از زائران به زیارتگاه‌هایی مانند Canterbury در انگلستان و سنت جیمز در Composteia سفر می‌کردند. عده‌ای اندک شمار نیز به سفرهای طولانی، پرهزینه و اغلب خطرناکی چون سرزمین مقدس می‌رفتند(الوانی، ۱۳۸۵). یکی از عواملی که سفر را در دنیای باستان توسعه داد تجارت کالا علی‌الخصوص ابریشم و ادویه‌جات بود که از شرق به غرب حمل می‌شد و برای این منظور جاده ابریشم احداث شد که تا قرن‌ها محل عبور تجار، مسافران و نمایندگان حکومت‌ها در زمان‌های قدیم بود. «این راه که باید آن را مهم‌ترین شاه راه بازرگانی دنیای قدیم دانست، از دروازه یشم در دیوار چین آغاز می‌شد و از دو طریق تورفان (راه شمال) و ختن (راه جنوبی) به کاشغر می‌رسید و پس از عبور از فلات ایران و گذشتن از بین‌النهرین، به سوریه و سپس به بندر انطاکیه در کنار دریای مدیترانه می‌پیوست» (الوانی، ۱۳۸۵). مارکوپولو Marco Polo جهانگردی که در قرن سیزدهم از ایتالیا به چین سفر کرد، بیشتر مسیر خود را از این طریق طی نمود. او از کشورهایی مثل ایران، هند و چین عبور نمود. وی نخستین سیاحتگر غربی بود که با سفرنامه‌اش، تعداد بسیار زیادی از مردم را به جهانگردی علاقمند ساخت.

تور بزرگ مسافرتی اروپا که تا سه سال هم طول می‌کشید توسط دیپلمات‌ها، بازرگانان و دانش‌پژوهانی که به سراسر اروپا به ویژه شهرهای فرانسه و ایتالیا سفر می‌کردند، پدید آمد. کاروان‌های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی «گراندتور» نامیده شد. این کاروان‌ها کار خود را در نیمه قرن هفدهم شروع کردند و تا نیمه قرن نوزدهم کماکان رواج داشتند (همایون، ۱۳۸۴ (.

سفر در میان مسلمانان نیز بسیار متداول بود. اصولاً بینش اسلامی بینش جهان‌گرایی و دنیاگرایی است. قرآن کریم در آیات بسیاری سفر را توصیه ‌کرده‌است؛ «قل سیروا فی الارض ثم انظرو کیف کان عاقبه‌المکذبین» (انعام ـ ۱۱، نحل ـ ۳۶، نمل ـ ۶۹) .در مجموع سیزده آیه شریفه در قرآن کریم درباره سیر و سیاحت و زمین گردی و جهان گردی است. در پی همین تاکیدها و سفارش‌های قرآن مجید از پیغمبر (ص) و ائمه معصومین (ع)، احادیث بسیاری راجع به سیر و سفر روایت شده است. پژوهش‌های دقیق و قابل توجهی از سوی جهانگردان مسلمان انجام شده است. در همین ارتباط به کتب مسالک می توان اشاره نمود که در خصوص راه‌ها و فاصله ها و مسافت‌های شهرها و منزل گاه‌ها و شهرهایی که سر این راه‌ها واقع گردیده‌اند گفتگو به میان می‌آورد. (دریایی،۱۳۸۴) .

تاریخچه گردشگری در ایران، در تمامی دوران باستان (قبل از اسلام)، شهرها، راه‌ها، اقامتگاه‌ها در امپراطوری ایران در حال گسترش بودند و به دلیل وجود یک امنیت نسبی سفر نیز در بین بازرگانان و اشراف رواج داشت. نوشته هایی در دست است که از سفر بعضی از یونانیان و رومیان به ایران در دوران پیش از اسلام حکایت دارد. پس از ورود اعراب مسلمان به ایران تا قرن‌ها وضعیت آبادانی در ایران رو به اضمحلال گذاشت، با این حال به دلیل بنیان‌هایی که از دوران باستان در ایران وجود داشت از رونق و امکانات سفر برخوردار بود. از آنجا که مسلمانان در پی فتح و اکتشاف دیگر سرزمین‌ها بودند جهانگردی در قرون ۹ و ۱۰ میلادی به بعد در ایران رواج یافت. از جمله معروف‌ترین جهانگردان این دوران می‌توان ناصرخسرو قبادیانی (قرن ۹ میلادی) اشاره کرد. از سوی دیگربه تدریج و به ویژه طی قرون هفتم به بعد جهانگردان غربی نیز در پی سفر به شرق و از جمله ایران برآمدند. در قرون اولیه دوران اسلامی به پیروی از دوران پیش از اسلام سعی شد اقامتگاه‌هایی در ایران تأسیس شود که بسیاری از آن ها همچنان بر جای مانده است. نخستین کسی که از در دوران بعد از اسلام از مغرب زمین به ایران سفر کرد و سفرنامه‌ای را هم در شرح مسافرت خود به ایران نگاشت، بنیامین تودلای اهل اسپانیا بود. (همایون،۱۳۸۴).

ایران در در دوران صفویه (قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی) و علی‌الخصوص در دوره شاه عباس اول به عنوان کشوری جذاب نظر بسیاری از جهانگردان اروپایی را به خود جلب کرد. دوره سلطنت «شاه عباس اول» تا انقراض سلسله صفوی را می‌توان یکی از مهمترین ادوار توسعه جهانگردی در ایران به حساب آورد، این توسعه به چند عامل بستگی داشت که مهمترین آن ها عبارت بود از: امنیت و توسعه راه‌های ارتباطی و تأسیسات اقامتی. (همایون، ۱۳۸۴: ۶۸). در این دوره جهانگردان بسیاری به ایران سفر کردند که معروف‌ترین آن ها می‌توان به آنتونی و رابرت شرلی Sir Anthony and Robert Sherley،جان باپتیست تاورنیه Jean Babtiste Tavernier ، سر توماس هربرت Sir Thomas Herbert، پیتر دلاواله Pietro Dela Valle ،آدام اولاریوس Adam Oleariusجان کلاردین Jean Clardin اشاره کرد.

پس از دوره صفویه به دلیل ناآرامی‌های و بی‌ثباتی تا سال‌ها سرزمین ایران دچار هرج و مرج پی در پی شد، اما از اواسط دوران قاجاریه با ثبات تدریجی داخلی از یک سو و گسترش پدیدۀ استعمار و رقابت‌های بین کشورهای قدرتمند اروپایی از سوی دیگر، سفر به ایران راز‌های باستان‌ شناسی و تاریخی بسیاری رادرایران گشود. سیر و سیاحت ایرانیان و میل آنان به گردشگری در اروپا، از عصر مشروطیت رو به فزونی نهاد.

اگرچه افلاطون روح انسانی را به ارابه­ای تشبیه ‌کرده‌است که توسط دو اسب خرد و احساس به حرکت می ­آید، اما در قرون اخیر دانشمندان به خرد بیشتر بها داده و از احساسات به عنوان بخشی که مانع خردورزی است یاد نموده اند (جان^[۲]، ۲۰۰۵). در تصمیم ­گیری تاکنون این عقیده بیشتر مطرح بوده است که انسان در تصمیمات خود –آنجا که سخن از نفع و ضرر است- کاملاً عقلایی و بدور از احساسات عمل می­ نماید. اما برخی از شواهد مطرح در روانشناسی در سال‌های اخیر نشان داده است که انسان در

تصمیم ­گیری و رفتار خود از هر دو اسب استفاده می­ نماید.

تصمیم ­گیری تحت تأثیر تعدادی از عوامل است، از جمله:

۱-عوامل عقلایی: منظور، عوامل قابل اندازه ­گیری از قبیل هزینه، زمان، پیش­بینیها و غیره است. یک تمایل عمومی وجود دارد که بیشتر بدین عوامل پرداخته و عوامل غیرکمی را از یاد ببریم (بهارگوا^[۳]، ۱۹۹۳).

۲-عوامل روانشناختی: مشارکت انسان در پدیده تصمیم ­گیری روشن است. عواملی از قبیل شخصیت تصمیم­گیر،توانایی‌های او، تجربیات،درک، ارزش‌ها، آمال و نقش او ازجمله عوامل مهم درتصمیم­گیری هستند.

۳-عوامل اجتماعی: موافقت دیگران بخصوص کسانی که تصمیم به نوعی بر آنان تأثیر گذاشته است، از مسائل مهم تصمیم ­گیری است. توجه ‌به این عوامل از مقاومت دیگران در برابر تصمیم می­کاهد.

۴-عوامل فرهنگی: محیط دارای لایه‌های فرهنگی متعددی است که به نام فرهنگ منطقه، فرهنگ کشور و فرهنگ جهانی خوانده می­ شود. همچنین فرهنگ خود سازمان نیز باید مد نظر قرار گیرد. این فرهنگ‌ها بر تصمیم فردی و یا سازمانی ما در قالب هنجارهای مورد قبول جامعه، رویه­ ها و ارزش‌ها تأثیر می­گذارند (موردیک^[۴]، ۱۹۹۳).

تصمیم ­گیری، جوهر شغل مدیریت است. وظایف اصلی مدیران برنامه­ ریزی، سازماندهی، کارگزینی، رهبری و نظارت است که انجام هر کدام مستلزم تصمیم­‌گیری‌های است که مثلاً چه برنامه­ای اجرا شود و چه هدفهایی در نظر گرفته شود. در هیچ جایی به اندازه مرحلۀ برنامه­ ریزی، احتیاج به تصمیم ­گیری مؤثر احساس نمی­ شود و همان‌ طور که ملاحظه می­ شود، تصمیم ­گیری، عملاً فعالیتی است که در تمام وظایف پنجگانۀ مدیران به کار می­رود و شامل موارد زیر است:

الف. تشخیص مشکل اصلی

ب. تهیه راه حلهای مختلف

ج. فنون تجزیه تحلیل راه­حلها

د. اتخاذ تصمیم

به طور کلی، تصمیم ­گیری را ‌می‌توان شامل مراحل ششگانۀ زیر دانست:

مرحلۀ اول: شامل تشخیص و تعیین مشکل و مسئله­ای است که در راه تحقق هدف، مانع ایجاد ‌کرده‌است. در این مرحله، باید کوشش شود مشکل اصلی و واقعی شناخته شده و به درستی تعریف شود؛

مرحلۀ دوم: یافتن راه­حلهای ممکن برای رفع مشکل مذکور است. یافتن راه حلها با توجه به تجربه ­های علمی و عملی مدیر، در تصمیم ­گیری صورت خواهد گرفت؛

مرحلۀ سوم: انتخاب معیار برای سنجش و ارزیابی راه­حلهای ممکن. برای آنکه راه­حلها نسبت به هم مورد سنجش واقع شوند، لازم است آن ها را به وسیله معیارهایی مورد بررسی قرار داد؛

مرحلۀ چهارم: تعیین نتایج حاصل از راه­حلهای ممکن، ‌بر اساس معیارهای انتخاب شده؛

مرحلۀ پنجم: ارزیابی راه­حلها از طریق بررسی نتایج حاصل از آن ها. هر راه حل با توجه به نتایجی که از آن نصیب سازمان خواهد شد، با سایر راه­حلها مقایسه و اولویت بندی می­شوند.

مرحلۀ ششم: انتخاب یک راه از میان راه های مختلف و ارائۀ بیانیۀ تصمیم که این مرحله در انتهای مرحله ارزیابی و تعیین اولویتها، خود بخود تحقق می‌یابد و راه حلی که بهترین نتیجه و بالاترین درجۀ اولویت را داشته باشد راه حل انتخابی است (سرفرازی و همکاران، ۱۳۸۹).

۲-۳ سطوح تصمیم گیری

یک مدیر در طول روز اطلاعات زیادی به او می­رسد. به صورت کلی ‌می‌توان گفت که مدیر پس از اخذ این اطلاعات سه نوع تصمیم ­گیری می­ کند.

• • نوع اول که اغلب به نام تصمیمات استراتژیک خوانده می­ شود، تصمیمات مربوط به امور دراز مدت، پیچیده، و غیر ساختمند است که توسط مدیران عالی رتبه اتخاذ می­ شود (لوکاس و هنری^[۵]، ۱۹۸۵). اطلاعات مربوط به چنین تصمیماتی، عموماً تعریف نشده، غیرمبتنی بر موارد از پیش تجربه شده، با منشأ بیرون از سازمان، جمع ­آوری شده از طرق غیررسمی و کوتاه شده است (دیویس و مارگرد^[۶]، ۱۹۸۴).

• • نوع دوم از تصمیمات، اغلب به نام تصمیمات کنترلی مدیریت^۷ خوانده شده که توسط مدیران میانی اتخاذ می­گردد. عموماً اطلاعات دریافتی برای این نوع تصمیمات، با معیارهایی از قبیل استانداردهای سازمان و یا بودجه سنجیده می­ شود. اطلاعات مربوط ‌به این نوع تصمیمات، غالباً متوجه داخل سازمان، کوتاه­مدت، تاریخی و ساده­تر است.

• نوع سوم، تصمیمات­عملیاتی است. این قبیل تصمیمات به راحتی فرموله شده و سیستم های کامپیوتری نیز می ­توانند کار را راحت­تر کنند (ادوارد^[۷]، ۱۹۹۱).

۲-۴ درجه سختی تصمیم ­گیری

درجه سختی و راحتی کار تصمیم ­گیری به ۴ عامل بستگی دارد:

۱-اطلاعات: در برخی از تصمیم ­گیری ها، تمامی اطلاعات مربوط به مسئله موجود است. اما در برخی دیگر گرچه اطلاعات بالاخره در جایی وجود دارد، اما ما به لحاظ محدودیت در تجزیه و تحلیل آن ها و یا نبود ابزار لازم به آنان دسترسی نداریم. هرچه که اطلاعات کمتر در دسترس باشد، تصمیم ­گیری مشکل­تر است (لولر و رودی^[۸]، ۱۹۷۶).

۲-نامعلومی^[۹]: عموماً در مسائل تصمیم ­گیری با پارامترهایی مواجه می­شویم که اندازه، جهت و رفتار آنان برای ما کاملاً معلوم نیست. به عنوان مثال برای ارائه یک کالای جدید به بازار، واقعاً رفتار بازار و استقبال مشتریان برای ما مشخص نیست.

۳-منابع کمیاب: در اکثر اوقات و حتی با وجود اطلاعات مکفی و نبود نامعلومی، پدیده کمبود منابع نکته مهمی در تصمیم گیری است. وقتی که منابع برای تولید کمیاب است و ما با راه حل های رقابتی متعدد روبروئیم، در حقیقت ما با مشکل ارزشیابی هرکدام از منابع و سپس تصمیم گیری روبروئیم.

۴-عوامل روانی^[۱۰]: اکثر تصمیم گیری ها مشکل هستند بلحاظ آنکه عوامل روانی از قبیل ترس، قدرت، اضطراب و نگرانی نیز در این فرایند سهیم هستند (موناهان^[۱۱]، ۲۰۰۰).

۲-۵ انواع تصمیم گیری بر مبنای اطلاعات موجود

با توجه به عوامل فوق، انواع تصمیم ­گیری بر مبنای درجه اطلاعات موجود درباره وقوع متغیرهای غیرقابل کنترل ، به قرار ذیل است: