۱-۶-۲- نوجویی:

نوجویی که تنوع طلبی یا محرک خواهی هم نامیده می‏ شود، نمایانگر پاسخ به چیزهای تازه و نو (جدید) است. این خصوصیت باعث جستجوی مشتاقانه برای محرک‏های تازه و ناآشنا شده، بالقوه باعث خلاقیت و کشفیات می‏ شود. این ویژگی، مواردی مانند‏ تکانشگری، برون‏ریزی خشم، بی‏ثباتی در روابط و خودمحوری را به دنبال دارد. نوجویی شامل چهار صفت است که عبارتند از تحریک‏پذیری کنجکاوانه در مقابل انعطاف‏ناپذیری، اسراف‏کاری در مقابل صرفه‏جویی، تکانشگری در مقابل تأمل و بی‏‏نظمی‏ در مقابل انضباط خشک. افرادی که نوجویی بالا دارند بسیار سریع هیجان‏زده می ‏شوند، کنجکاو، مشتاق، پرشور، تکانشی و نامرتب هستند و خیلی زود کسل می ‏شوند (کاپلان وسادوک، ۲۰۰۳).

۱-۶-۳- اجتناب ‏از ‏آسیب:

به عنوان ترس از شرایط نامطمئن تعریف می‏ شود و عبارت است از بازداری اجتماعی، شرم در برابر غریبه‏ها، آستانه تحریک‏پذیری پایین، نگرانی بدبینانه نسبت به مشکلات، حتی در شرایطی که برای اکثر مردم نگران کننده نیست (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۳).

۱-۶-۴- پاداش- وابستگی:

رفتاری که در‏گذشته تقویت دریافت ‌کرده‌است، حتی در شرایطی که تقویت ادامه نداشته باشد نیز تکرار می‏ شود و افراد در میزان این تداوم رفتاری که پس از قطع تقویت وجود دارد با هم فرق می‏ کنند که پاداش-‏وابستگی نامیده می‏ شود (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۳).

۱-۶-۵- پشتکار:

راهبرد سازکارآن‏های است برای مواقعی که تقویت به صورت متناوب و سهمی ارائه می‏ شود و پیامد کار همواره ثابت می‏ماند. اما زمانی که پیامدها به سرعت تغییر می‏ کنند پشتکار به‏ یک ویژگی ناکارآمد‏ تبدیل می‏ شود. افراد با پشتکار بالا، ناکامی ‏و خستگی را به عنوان یک چالش می‏نگرند و حتی زمانی که با نقص و یا انتقاد مواجه می ‏شوند، به راحتی کارها را رها نکرده و در واقع سعی می‏ کنند با کار اضافی آن کار را جبران کنند. این افراد به دنبال موفقیت‏های بیش از اندازه هستند. برعکس افرادی که پشتکار پایینی دارند به صورت سست، غیرفعال، غیرقابل اطمینان، ناپایدار و سرگردان عمل می‏ کنند. این افراد در زمانی که احتمال دادن تقویت ثابت باقی می‏ماند (مثل حقوق ماهانه ثابت برای کارکنان یک مجموعه)، معمولا در اقدام به کارها بسیار کند عمل می‏ کنند و داوطلب انجام کاری نمی‏شوند.

۱-۶-۶-همکاری: : برپایه پنداشت از خویشتن به عنوان بخشی از جهان انسانی و جامعه قرار دارد که ‏از آن حس اجتماعی، رحم و شفقت، وجدان و تمایل به انجام امور خیریه مشتق می‏ شود. واژه همکاری در برگیرنده تفاوت‏های فردی در میزان هویت‏یابی جمعی و پذیرش دیگران است. افرادی که حس همکاری بالایی دارند، افرادی همدل، صبور، مهربان، حمایت‏کننده و با انصاف هستند و از کم کردن به دیگران لذت می‌برند.

۱-۶-۷- خودراهبری:

خودراهبری بر پایه پنداشت از خویشتن به عنوان یک فرد مستقل استوار است. احساساتی نظیر وحدت، احترام، عزت نفس، کارآمدی، رهبری و امیدواری، از این خود انگاره نشأت می‏ گیرند.

۱-۶-۸- خودفرآوری:

خودفرآوری بر پایه مفهوم از خویشتن به عنوان بخش وحدت یافته‏ای از جهان و منابع پیرامون آن است که ‏از این خود انگاره ‏احساساتی چون مشارکت عارفانه در امور، ایمان مذهبی و متانت و صبوری غیر مشروط نشأت می‏ گیرد. افرادی که در این خرده‏ آزمون نمرات بالا به دست می ‏آورند، زمانی که درگیر روابط اجتماعی بوده و یا در حال انجام کاری هستند، از مرزهای فردی خود فراتر می‏ روند. به نظر می‏رسد که‏ آن‏ها در دنیای دیگری سیر می‏ کنند و دارای تجربیات اوج هستند و اکثراً افرادی خلاق هستند‏. بر عکس افرادی که سطح خودفرآوری پایینی دارند در روابط خود و یا در هنگام‏ تمرکز بر کارها خودآگاه باقی می‏مانند و به ندرت تحت تأثیر هنر و زیبایی قرار می‏ گیرند (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۳).

• 1. تعریف عملیاتی متغیرها

۱-۷-۱- سرشت‏ و ‏منش

ویژگی‏های سرشت‏ و ‏منش شخصیت، نمره‏ای است که توسط آزمودنی‏ها در پاسخ به پرسشنامۀ ۱۲۵ سؤالی سرشت‏ و ‏منش کلو‏نینجر (۱۹۹۴) کسب شده است.

۱-۷-۲- نوجویی

بعد نوجویی شخصیت، نمره‏ای است که توسط آزمودنی‏ها در پاسخ به پرسشنامۀ ۱۲۵ سؤالی سرشت‏ و ‏منش کلو‏نینجر (۱۹۹۴) کسب شده است.

۱-۷-۳- اجتناب از آسیب

بعد اجتناب از آسیب شخصیت، نمره‏ای است که توسط آزمودنی‏ها در پاسخ به پرسشنامۀ ۱۲۵ سؤالی سرشت‏ و ‏منش کلو‏نینجر (۱۹۹۴) کسب شده است.

۱-۷-۴- پاداش- وابستگی

بعد پاداش-وابستگی شخصیت، نمره‏ای است که توسط آزمودنی‏ها در پاسخ به پرسشنامۀ ۱۲۵ سؤالی سرشت‏ و ‏منش کلو‏نینجر (۱۹۹۴) کسب شده است.

۱-۷-۵- پشتکار

بعد پشتکار شخصیت، نمره‏ای است که توسط آزمودنی‏ها در پاسخ به پرسشنامۀ ۱۲۵ سؤالی سرشت‏ و ‏منش کلو‏نینجر (۱۹۹۴) کسب شده است.

۱-۷-۶- همکاری

بعد همکاری شخصیت، نمره‏ای است که توسط آزمودنی‏ها در پاسخ به پرسشنامۀ ۱۲۵ سؤالی سرشت‏ و ‏منش کلو‏نینجر (۱۹۹۴) کسب شده است.

۱-۷-۷- خودراهبری

بعد خودراهبری شخصیت، نمره‏ای است که توسط آزمودنی‏ها در پاسخ به پرسشنامۀ ۱۲۵ سؤالی سرشت‏ و ‏منش کلو‏نینجر (۱۹۹۴) کسب شده است.

۱-۷-۸- خود فرآوری

بعد خود فرآوری شخصیت، نمره‏ای است که توسط آزمودنی‏ها در پاسخ به پرسشنامۀ ۱۲۵ سؤالی سرشت‏ و ‏منش کلو‏نینجر (۱۹۹۴) کسب شده است.

.

فصل دوم

مباحث نظری و پیشینه پژوهش

در این فصل از پژوهش ابتدا مباحث نظری در ارتباط با شخصیت، سرشت‏ و‏ منش و خودکشی و سپس مروری بر پیشینه تحقیقاتی متغیرها ارائه شده است.

• 1. چارچوب نظری متغیرها :

۲-۱-۱- سرشت‏ و ‏منش

۲-۱-۱-۱- شخصیت

به نظر اتکنسیون^[۱۵] و هیلگارد^[۱۶] (۲۰۰۱) شخصیت عبارت است از الگوهای معینی از شیوه های تفکر که نحوه سازگاری شخص را به محیط تعیین می ‏کند.

در فرهنگ توصیفی علوم‏ تربیت، شخصیت این‏گونه تعریف شده است: مجموعه صفاتی که با ثبات نسبی در یک فرد وجود دارد و به دیگران اجازه می‏ دهد ‏تا بتواند رفتار او را از دیگران متمایز سازد (فراهانی و همکاران، ۱۳۸۳).شخصیت، مجموعه‏ای از جنبه‏ های بدنی، عادات، تمایلات، حالات، افکار و رفتارهایی است که در فرد به صورت خصوصیات و صفاتی نسبتا پایدار در آمده است و به صورت یک کل واحد عمل می ‏کند (حسینی، ۱۳۸۷).

پروین (۲۰۰۱) ضمن برشماری چند فرض مشخص درباره ماهیت شخصیت، شخصیت را آن دسته از ویژگی‏های فرد یا افرادی می‏داند که الگو‏های ثابت رفتاری آن‏ها را نشان می‏ دهد.این فرض‏ها عبارت است از:

1. 1. ارگانیسم انسان خصوصیاتی متفاوت از سایر‏گونه ها دارد و این تفاوت‏ها در مطالعه شخصیت، اهمیت خاصی دارد.

1. 1. رفتار انسانی پیچیده است و درک شخصیت انسان ایجاب می ‏کند که ‌به این ‌پیچیدگی‏های رفتاری توجه شود.

ج) موانع فرهنگی خلاقیت

– مذهب: بعضی از مذاهب و فرق به طور کلی یا نسبی و موردی، خلاقیت و نوآوری را به شکل رسمی و غیر رسمی نهی کرده و اموری مثل تکنولوژی را راهی انحرافی یا غیرمستقیم می دانند که زندگی بشر را به مخاطره می اندازد. البته در اسلام بعضی از خلاقیت ها، نه تنها پسندیده نیست بلکه امری نکوهیده به شمار می‌آید و خلاقیت در بعضی از امور دینی و احکام الهی بدعت نامیده می شود که گناهی نابخشودنی محسوب می‌گردد.

– خیال پردازی به معنی وقت تلف کردن، تنبلی و حتی دیوانگی است: در بعضی از جوامع و فرهنگ ها مثل کشور خودمان، به طور رسمی یا غیر رسمی چنین اعتقادی وجود دارد که خیال پردازی کار انسان های تنبل یا دیوانه است و آن را امری لغو و باطل می پندارند. به همین دلیل سمت راست مغز فعالیت کمتری کرده و از قدرت خلاقیت کاسته می شود.

– ترجیح دادن سنت ها به تغییر و تحولات: یکی از مشکلات و موانع ریشه ای خلاقیت، در بسیاری از فرهنگ ها، تعصب و وابستگی بیش از حد و بی مورد به سنت ها و آداب و رسوم است، حتی آدابی که اساساً یا ریشه غلط داشته اند و یا در زمان و شرایط خاص خود درست بوده اند و اکنون هیچ گونه توجیه عقلی و منطقی ندارند.

– هر مشکلی با پول و تفکر علمی حل می شود: این جمله در فرهنگ هایی مانع خلاقیت می شود که پیشرفت علم را ناشی از خلاقیت عالم نمی دانند؛ لذا در آن جوامع، خلاقیت هیچ مشکلی را حل نمی کند و به همین دلیل جز اتلاف وقت و پول، چیز دیگری به ارمغان نمی آورد.

د) موانع فردی خلاقیت

– موانع احساسی- هیجانی خلاقیت:

• • ترس از شکست یا ریسک گریزی

• • عدم تحمل مسائل مبهم

• • تمایل به قضاوت ‌در مورد ایده ها، در مقابل تولید ایده های جدید

• • ناتوانی در سپردن موضوع به ضمیر ناخودآگاه

• • نداشتن هیجان، شور و رقابت پذیری

• ضعف خیال پردازی و ناتوانی در تشخیص واقعیت از خیال

– موانع ادراکی خلاقیت:

• • دیدن چیزی که انتظار دیدن آن را داریم

• • سختی مجزا کردن مسئله از سایر امور

• • سختی تعریف دقیق و صحیح مشکل تمایل به محدود کردن قلمرو مشکل

• • ندیدن مشکل از زوایای مختلف

• • استفاده نکردن از همه حواس ‌پنج‌گانه

• اشباع (عدم ضبط همه اطلاعات ورودی به ذهن).

۵-۴-۲٫ عوامل مؤثر بر خلاقیت:

الف) عوامل فردی

۱-شخصیت

پیرامون ارتباط بین شخصیت و خلاقیت مطالعات بسیار زیادی صورت گرفته است که اکثر آن ها بر اساس مقیاس شخصیت خلاق(CPS) گاق (۱۹۷۹)^[۹۵] و یا مدل ۵ عاملی شخصیت (FFM) صورت گرفته است.

مقیاس شخصیت خلاق شاخصی برای سنجش پتانسیل خلاقیت افراد به صورت کلی می‌باشد. نتایج مطالعات انجام شده بیان کننده مطلوب بودن این شاخص برای سنجش خلاقیت می‌باشد. برای مثال در شخصیت هایی همانند معماران و دانشمندان این ارتباط مثبت، بین CPS و میزان خلاقیت تأیید شده است. در تحقیقات صورت گرفته پیرامون ابعاد FFM، مبین وجود ارتباط بین آن ها و خلاقیت فردی افراد می‌باشد.

۲- سبک شناختی

بر اساس مطالعات صورت گرفته، سبک شناختی افراد تأثیر مستقیمی بر روی خلاقیت آن ها دارد. رویکرد درک و اندازه گیری سبک شناختی بیشترین توجه در مبانی نظری از تئوری انطباق- نوآوری کیرتون (۱۹۷۶)^[۹۶] دریافت نموده است. این تئوری فرض می‌کند که افراد یک تمرکز طبیعی یا یک ابزار توجیحی بر روی حل مسأله خلاقانه دارند. افراد با سبک شناختی انطباقی در حل مسأله از روش های پارادایم موجود بدون سوال از روایی آن استفاده می‌کنند در حالی که افراد دارای سبک شناختی نوآوری از روش های متفاوت استفاده کرده و ریسک پذیر هستند.

مطالعات صورت گرفته توسط کلر (۱۹۸۶)^[۹۷] و ولاو و تیلور (۱۹۸۶)^[۹۸] نشان دهنده این است که افراد دارای سبک شناختی نوآورانه خلاق تر از افراد دارای سبک شناختی انطباقی می‌باشند (شلی و گیلسون^[۹۹]، ۲۰۰۴؛ ۳۶).

ب) عوامل سازمانی

۱- پیچیدگی شغلی: طراحی مشاغل تأثیر بسیار مهمی بر روی خلاقیت کارکنان دارد هنگامی که افراد در مشاغل پیچیده که دارای ویژگی های: استقلال بالا، بازخورد، معناداری، هویت و تنوع می‌باشند کار می‌کنند، آن ها دارای سطح بالایی از انگیزش دورنی شده و ‌به این انگیزش از طریق خلق ایده های خلاق پاسخ می‌دهند. همچنین مشاغل پیچیده، اشتیاق افراد ‌در مورد فعالیت های کاری شان را افزایش داده و این اشتیاق و علاقه مندی آن ها به اتمام کار، خلاقیت آن ها را بارور می‌سازد.

۲- ارتباط با سرپرستان: مطالعات بسیار زیادی به بررسی رابطه خلاقیت کارکنان و رابطه آن ها با سرپرستان پرداخته و ‌به این نتیجه دست یافته اند که به دلیل تأثیر روابط مطلوب کارکنان با سرپرستان شان بر انگیزش درونی افراد و در نتیجه بر خلاقیت آن ها نیز تأثیر مثبت دارد و این رابطه مناسب زمانی به وجود می‌آید که سرپرستان دارای نقش حمایتی، توجه کننده به احساسات کارکنان، فراهم کننده بازخوردهای اطلاعاتی و غیر قضاوتی بوده و کارکنان را به بیان نگرانی هایشان تشویق نمایند. در میان مطالعاتی که ‌به این ارتباط مثبت اشاره نموده اند می توان به مطالعات شلی و گیلسون (۲۰۰۴)، تیرنی و فارمر (۲۰۰۲)، ژو و جرج (۲۰۰۳) و … اشاره نمود.

۳- ارتباط با همکاران: پیرامون ارتباط با همکاران نیز همانند ارتباط با سرپرستان، مطالعات مختلف ‌به این نکته اشاره نموده اند که این ارتباط نیز در صورتی که حمایتی باشد بر روی انگیزش درونی آنان تأثیر مثبت داشته و موجب افزایش خلاقیت کارکنان در محیط کاری می‌باشد (سید جوادین و دیگران، ۱۳۸۹؛۱۴).

۴- پاداش ها: اگر چه برخی از نویسندگان معتقدند که پاداش های اقتضایی در خدمت کنترل رفتار افراد بوده و به همین دلیل انگیزش درونی و در نتیجه خلاقیت کارکنان را کاهش می‌دهند، اما برخی دیگر از اندیشمندان معتقدند که این پاداش ها خلاقیت را افزایش می‌دهند چرا که این پاداش ها دارای ارزش اطلاعاتی بوده و شایستگی های فردی کارکنان را شناسایی می‌کند. اما مطالعاتی که در سال های اخیر انجام گرفته است به هر دو نتیجه اشاره داشته اند. ‌به این معنی که در برخی موارد تأثیر مثبت و در برخی موارد عدم تأثیر و تأثیر منفی را اثبات نموده اند (سید جوادین و دیگران، ۱۳۸۹؛۱۴).

۵- ارزیابی: مطالعات نشان می‌دهد که ارزیابی قضاوتی پیش‌بینی کننده بوده که خلاقیت افراد را مورد انتقاد قرار داده و آن ها را به رعایت استانداردها ملزم می‌کند و این تأثیر منفی بر روی خلاقیت افراد دارد، اما مطالعات محدودی هم ‌به این نکته اشاره داشته اند که در صورتی که این ارزیابی توسعه دهنده (به طور مثال غیرقضاوتی بوده و دارای نیت تسهیل توسعه مهارت های فردی باشد) باشد می‌تواند تأثیر مثبت بر خلاقیت کارکنان داشته باشد.

در دوره اشکانیان مهمترین موضوعی که شایسته ذکر است تأسيس دفاتر گمرکی در مرزهای ایران است که از کالاهای رسیده و صادراتی مبلغی به ‌عنوان حقوق گمرکی دریافت می­شد و شاید مقررات دریافت عوارض از کالاهای رسیده و صادراتی در این سازمان معمول گشته باشد.

در دوره ساسانیان چند نوع مالیات وصول می­شد یکی مالیات اراضی یا خراج، دیگری مالیات سرانه و یکی هم مالیات سرشماری که به لغت پهلوی گزیت می­گفتند.

پس از تسلط عرب بر ایران و برقراری حکومت اسلامی مالیات در کشور به همان صورت پیش از اسلام وصول می­شد و دفاتر به زبان پهلوی و فارسی تهیه می­شد تا آنکه در سال ۸۱ هجری قمری در زمان عبدالملک مروان نقل دواوین دیوانی از فارسی وزبانهای دیگر به عربی ‌به‌تدریج‌ انجام می­شد و چنان که تا زمان حجاج بن یوسف ثقفی دفاتر دیوانی عراق با خط پهلوی نوشته می­شد. ( مجید یکتایی ۱۳۵۳)

۲-۲۲- وضع مالیه کشور پیش از مشروطیت

در اوایل سلطنت قاجار سیستم مالیاتی و طرز وصول مالیات در ایران روی بنه­بندی اراضی و برگ بنیچه مالیاتی ( مالیات سرباز گیری ) که عبارت بود از دریافت وجهی تحت عنوان مالیات و سرباز از هرده یا دهکده یا ولایات به وسیله مستوفیان بوده است عملی می­شد و ترتیب دادن بنیچه سرباز گیری از تمهیدات میرزا بزرگ قائم مقام فراهانی است. که شالوده تازه­ای برای قشون ایران و سرباز گیری ریخته است. که توام با سیستم مالیات بوده و بدین معنی است. که برای هر ده و دهستانی تعدادی سرباز تعیین نموده بود که اگر اهالی قبول سربازی نمی­کردند ناچار بودند هزینه نگهداری آن عده سرباز را روی بنیچه بندی بپردازند و اگر شخصی حاضر به خدمت سربازی نمی­شد عوضی برای خود به خدمت سربازی می­فرستاد و هزینه او را بر عهده می­گرفت .

در دوره سلطنت ناصر الدین شاه قاجار تحول خاصی یافت بدین معنی که در ابتدا ناصر الدین شاه در آغاز سلطنت خود فرمانی برای معافیت دو صنف نانوا و قصاب از مالیات صادر نمود .

۲-۲۳- فرهنگ مالیاتی:

فرهنگ چیست: مفهومی گسترده که تمامی الگوهایی را که در جامعه آموخته می­شوند در آن غنا می­یابند و از طریق نهادها منتقل می­شوند ،در بر ‌می‌گیرد. فرهنگ به ‌عنوان وجه ممیز انسان از دیگر موجودات شامل تمام دستاوردهای جامعه یا گروه نظیر زبان، هنر، صنعت، حقوق، دانش، دین، اخلاق، سنت‌ها و حتی ابزار مادی می­ شود. معنای علمی آن از کاربرد عامیانه­اش متمایز است. در دانش هر آنچه را که از طریق ارتباط متقابل آموخته می­ شود در بر ‌می‌گیرد.

چندی است درباب فرهنگ مالیاتی سخن بسیار زیادی در وزارت امور اقتصادی و دارایی به میان می ­آید.پانلهای تبلیغاتی و سمینارها دلیل و نشان این ادعاست ولی کمتر کسی به عمق این قضیه توجه می­ کند و عوامل تشکیل دهنده یک فرهنگ مالیاتی صحیح را شناسایی کرده و علل و عوامل وجودی آن را به ژرف می­کاود. (ساروخانی ۱۳۷۱)

سوالات زیادی درباره فرهنگ مالیاتی مطرح است که عبارتند از :

اصولاً فرهنگ چیست و فرهنگ مالیاتی کدام است ؟

چرا مردم ما مثل بعضی از کشور­های جهان در آمد مشمول مالیات خود را تشخیص نمی­دهند و طبق قانون نسبت به پرداخت آن اقدام نمی­کنند و بدهی مالیاتی خود را بموقع نمی­پردازند ؟

آیا مردم نسبت به سرنوشت کشور خود بی­تفاوت هستند ؟

آیا از لحاظ سواد یا شناخت قوانین در سطح پایینی قرار دارند یا چندان به آن پایبند نیستند ؟ ملتی که از اموال و اولاد گذشته، رشادتها و گذشتها داشته چطور داوطلبانه مالیات نمی­دهند و گاهی برای وصول بدهی مالیاتی کار به اجرائیات و توقیف اموال می­کشد.

چرا مردم مالیات خود را نمی­پردازند؟

– برخی عقیده دارند که چون بعد از حکومت علی (ع) همه حکومتها، حکومت ظلم و جور بوده، پرداخت مالیات کمک به تحکیم آن حکومت تلقی می­ شود بخاطر همین علمای دین مردم را از پرداخت مالیات نهی می­کردند لذا انگیزه فرار از مالیات به صورت یک امر دینی با سایر امور شرعی گره خورده بود

– عده­ای هم بر این عقیده بودند که علت فرار از مالیات را باید در عدم شناخت اهمیت و ضرورت مالیات و نقش آن در اقتصاد جستجو کرد مردم دشمن چیزی هستند که به آن جهل دارند پس اگر مردم شناخت کافی از مالیات داشته باشند رفتاری بهتر ومعقول تر نسبت به آن خواهند داشت .

– برخی نیز بر این باورند که چون هنوز مکانیزم‌های درستی در اقتصاد کشور تعبیه نشده و امکان ردیابی و شناسایی و ثبت درآمدها در مقاطع ایجاد آن ها وجود ندارد لذا کتمان درآمد واقعی و به تبع آن فرار از پرداخت مالیات برای صاحبان درآمدهای سرشار به راحتی میسر است.

– عده­ای نیز بر این باورند که مالیات گرفته شده از مردم صرف امور رفاهی یا بهداشتی و غیره نمی­ شود و یا به چشم نمی­آید و عملاً مردم از مصرف آن بی­اطلاع هستند و کارهای انجام شده دولت توسط وصول مالیات گفته نمی­ شود، حتی اکثر مردم قوانین مالیات و محاسبات آن را نمی­دانند.

– سرانجام دسته‌ای از دست اندرکاران تقابل و عدم تفاهم و اعتماد فیمابین مأموران تشخیص و مودیان مالیاتی را علت اصلی فرار مالیات می­دانند، چون مودیان مالیاتی بر این باورند حتی اگر درآمدهای واقعی خود را در دفاتر قانونی ثبت نمایند باز هم مأموران مالیاتی آن را قبول نمی­کنند و آنان اصل را بر عدم صحت این اظهارات خواهند گذاشت لذا سعی ‌می‌کنند دفاتر خود را طوری تنظیم کنند که مأموران تشخیص قادر به دستیابی به واقعیت امر نباشند و مالیات واقعی آنان را تشخیص ندهند از سوی دیگر مأموران تشخیص نیز بر این عقیده­اند که مودیان مالیاتی اعتقادی به پرداخت مالیات ندارند و سعی در کتمان درآمد واقعی دارند. (روزنامه سلام)

۲-۲۴- فرهنگ مالیاتی و سیاست‌های اقتصادی دولت

یکی از مهم‌ترین اهداف اقتصادی که در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی مطرح بوده کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و افزایش سهم مالیات درساختار درآمدهای دولت ‌می‌باشد با وجود تاکیداتی که در تحقق این هدف صورت گرفته ،نسبت به درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی در ایران در پایین­ترین سطح در مقایسه با بسیاری از کشورهای در حال توسعه قرار دارد. ایراد اصلی در نحوه پیگیری این هدف عدم توجه اصولی به نقش استراتژی­ های کلان و ساختاری در مدیریت اقتصادی و تاثیر آن بر مقوله مالیات بوده که در ذیل جوانبی از آن به طور خلاصه مورد بررسی قرار ‌می‌گیرد .

یک نظام مالیاتی کارآمد علاوه بر تامین مخارج ضروری دولت علائم مهمی را برای تولید و مصرف اقتصادی فراهم می­سازد. ‌در مورد نقش اول یعنی تامین مخارج ضروری دولت باید دانست که چه مخارجی ضرورتاً می­بایست از سوی دولت صورت پذیرد. آیا دولت می ­تواند به طور مداوم دامنه فعالیت‌های خود را گسترش دهد یا بخشی از مخارج خود را از طریق سیستم مالیاتی تامین کند؟ یا دولت می ­تواند با بهره گرفتن از منابع تحت کنترل خود اعم از مالیات و غیره دست به کارهای تولیدی بزند که به لحاظ مالی زیان آور باشد و از طرف دیگر تلاش کند که کسری بودجه خود ‌و شرکت‌های دولتی را با افزایش درآمدهای مالیاتی جبران سازد؟هدف از بحث کوتاه فوق این بوده که دولت می­بایست همگام با طراحی و اجرای استراتژی خودش در سهم مالیات در ساختار درآمدها به مسائل اساسی در خصوص نقش خود در اقتصاد کشور بپردازد.

۲-۲۵- مالیات گریزی و علل و انگیزه آن

بر همین اساس با قبول موجودیت قانون مذبور با تمام کاستی‌هایش اکنون اعتقاد بر این است که طرح و بسط مسائل مختلف مربوط به قانون صدور چک به صورت منسجم، می‌تواند از مشکلات ناشی از ان تا حدود زیادی بکاهد که در این رهگذر سعی شده است تا با طرح مسائل مربوط به مسئولیت مدنی تأخیر در تأدیه وجه چک این همه انجام گیرد.

ضرورت انجام تحقیق

هر چند که با مراجعه به ۲۳ ماده قانون صدور چک همراه با چند مصوبه و آیین نامه مربوط ‌به این قانون، در نگاه نخست مسئله چک ساده جلوه کر می‌شود ولی از آنجا که چک با توجه به جنبه‌های کیفری و حقوقی آن از جهات و زوایای مختلف با قوانین و مقررات بسیاری از جمله با: قانون آیین دادرسی کیفری، قانون آیین دادرسی مدنی، قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، قانون مدنی، قانون تجارت، قوانین و مقررات بانکی مرتبط می‌باشد، وسعت و اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند که رویه قضایی و آرا و نظریات اداره حقوقی را نیز بر گستره آن می‌افزاید که از این منظر، در نظر گرفتن مسئولیت مدنی قانون چک در حوزه تأخیر تأدیه ضرورت می‌یابد. با مروری بر سوابق تحقیق می‌توان مشاهده نمود که منابع زیادی به موضوع چک و مشکلات آن پرداخته‌اند ولی در ارتباط با موضوع تأخیر تأدیه و مسئولیت مدنی آن می‌توان پی به فقدان موجود در ادبیات برد. بر این اساس مطالعه حاضر در تلاش است تا موضوع مسئولیت مدنی تأخیر تأدیه در وجه چک را مورد بررسی قرار دهد. لذا اهمیت انجام تحقیق حاضر از این نظر است که پژوهش حاضر بتواند با توجه به طرح پرسش‌های مختلف ‌در مورد تأخیر تأدیه چک، سوالات مناسبی را برای آن بیابد. همچنین جهت فراهم نمودن منبعی غنی و مناسب‌تر برای متخصصان و علاقمندان، می‌توان مطالب ارائه شده در این تحقیق را مورد استفاده قرار داد. طرح موضوعات به صورت کامل‌تر به افرادی که با موضوعات مربوط به چک سروکار دارند این کمک را می‌کند تا بتوانند پاسخ مناسبی را دریافت کنند.

اهداف تحقیق

هدف از نگارش تحقیق حاضر نگاهی جامع تر به مسئولیت مدنی ناشی از تأخیر در تأدیه وجه چک است، تا از این طریق بتوان به دلیل و فلسفه مطرح شده در فحوی هر استدلال قانونی و تفسیر برگرفته از قانون پی برد. به منظور انجام این مهم تحقیق حاضر بایستی قادر باشد تا به اهداف زیر جامه عمل بپوشاند:

1. 1. بررسی و شناسایی خلاءهای موجود در خصوص موضوع تحقیق و ارائه راهکارهای مناسب برای بر طرف نمودن آن ها.

1. استفاده کاربردی برای اساتید، قضات، وکلا و دانشجویان حقوق

سوالات تحقیق

از آنجایی که هر مطالعه علمی هدف خاصی را مد نظر قرار می‌دهد و در تلاش است تا با جواب دادن به سوالاتی که در ذهن پژوهشگر وجود دارد به نتیجه مورد نظر خود برسد، لذا سوالات پژوهش حاضر به شرح ذیل می‌باشد:

1. 1. آیا در خصوص مسئولیت مدنی ناشی از تأخیر در تأدیه وجه چک قانون گذار ضوابط خاصی را پیش‌بینی نموده است؟

1. 1. آیا مسئولیت مدنی ناشی از تأخیر در تأدیه وجه چک شامل اشخاص حقوقی هم می‌شود؟

1. مبدأ قانونی محاسبه خسارت تأخیر تأدیه، چه تاریخی است؟

فرضیه‌های پژوهش

بر اساس سوالات مطرح شده در بیان مسئله و مطالعات اکتشافی انجام گرفته فرضیه‌های زیر تدوین می‌گردند:

1. 1. مسئولیت مدنی ناشی از تأخیر تأدیه در وجه چک مشمول ضوابط عمومی مسئولیت مدنی است.

1. 1. مسئولیت مدنی ناشی از تأخیر در تأدیه وجه چک شامل اشخاص حقوقی هم می‌شود.

1. مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه در چک، تاریخ مندرج در چک است.

اهداف کاربردی تحقیق (استفاده‌ کنندگان از نتایج تحقیق)

نتایج حاصل از مطالعه حاضر می‌تواند مورد استفاده سازمان‌های داخلی، سازمان‌های قانون گذاری، بخش خصوصی، کلیه مراکز آموزشی از جمله اساتید دانشگاهی و دانشجویان و محققین رشته حقوق و همچنین وکلا و قضات فعال در حوزه های حقوقی و افرادی که علاقه‌مند به قانون چک به ویژه مسئولیت مدنی ناشی از تأخیر تأدیه هستند قرار گیرد.

بخش اول
مفاهیم و کلیات

۱ـ۱ تعاریف

۱ـ۱ـ۱ مفهوم مسئولیت

از اواخر قرن ۱۲ میلادی واژه‌ مذکور به معنای ‌پاسخ‌گویی‌ نسبت به زندگی در برابر اعمال فردی – در اخلاق مذهبی رواج گرفت و این مقارن با زمانی بود که حقوق تحت تأثیر مذهب و اخلاق در شرایطی که در اروپا مذهب و اخلاق بر همه چیز و به خصوص حقوق سایه افکنده بود، در پایان قرن سیزدهم میلادی، اصطلاح «مسئول» به معنای کسی که در مقابل خداوند نسبت به زندگی و اعمالش پاسخگو است، در اخلاق مذهبی رواج یافته و سپس وارد عرصه اخلاق عرفی گردید، که در عرصه اخیر مسئول به کسی اطلاق می‌گردید که در مقابل وجدانش ملزم به ‌پاسخ‌گویی‌ بود^[۱] و سرانجام به کسی اطلاق می‌گردید که در مقابل دادگاه نسبت به نتایج اعمال، رفتار و تقصیرش پاسخگو است، و سپس در اواخر قرن ۱۸، وارد عرصه حقوق در اروپا شده است. در حقوق روم یکی از معانی که برای فعل مسئولیت^[۲] وجود داشته، ضمان و متعهد شدن بوده است که معانی دقیق مسئولیت امروزی را دربر نداشته است انسان در مقابل اعمال و رفتار خویش مسئولیت دارد و این مسئولیت فطری است و انسان آن را احساس می‌کند.^[۳]

هم در حقوق کامن لا و هم در حقوق نوشته برای نخستین بار واژه یادشده توسط دو سیاستمدار به نامهای نکر و هامیلتون در زمینه «مسئولیت دولت» به کار رفت.^[۴]

در زبان عربی، مسئولیت به معنای مورد بازخواست و مجازات واقع شدن به واسطه انجام کار و یا خودداری از انجام کار است^[۵] که مترادف تکلیف و اهلیت می‌باشد.

در ترمینولوژی حقوق، مسئولیت به معنای تعهد قانونی شخص به رفع ضرری است که به دیگری وارد ‌کرده‌است خواه این ضرر ناشی از تقصیر خود وی باشد یا ناشی از فعالیت او.^[۶]

۱ـ۱ـ۲ مفهوم مسئولیت مدنی

در ترمینولوژی حقوقی، مسئولیت مدنی به معنای مسئولیت در مقام خسارتی که شخص و (یا کسی که تحت مراقبت یا اداره شخص است یا اشیاء تحت حراست وی) به دیگری وارد می‌کند و همچنین مسئولیت شخص بر اثر تخلف از انجام تعهدات ناشی از قرارداد مسئولیت مدنی در مقابل مسئولیت کیفری استعمال می‌شود.^[۷]

مسئولیت مدنی فردی مبنایی است که به موجب آن هر کس که موجب خسارت دیگری شده خود مسئول جبران خسارت است یا متبوع او ضامن خسارت است و این افراد هستند که ضامن خسارت یکدیگر هستند و از درآمد خود خسارات را پرداخت می‌کنند و نه از وجوه عمومی.^[۸]

مسئولیت در معنای عام و وسیع خود، عبارت است از الزام به جبران ضرر اعم از اینکه منشا ضرر وقایع حقوقی باشد یا اعمال حقوقی که در این معنا شامل مسئولیت قراردادی و قهری خواهد بود.^[۹] پس هر گونه تعهدی که قانون بر عهده شخص قرار داده باشد تا زیان وارده به دیگری را جبران کند اعم از آنکه ریشه قراردادی داشته یا نداشته باشد.

والدینی که از سبک مستبدانه استفاده می‌کنند نیز متوقع هستند، و برای پیروی نکردن فرزندان و دلیل آوردن آن ها مبنی بر دلایل پیروی نکردن، ارزش زیادی قایل نیستند و جمله­ «همان کاری را که من گفتم انجام بده»، نگرش این دسته از والدین است. در نتیجه، چون آن ها انتظار دارند فرزندانشان از دستورات بزرگترها، بی‌چون و چرا اطاعت کنند، کمتر با آن ها به بحث می‌پردازند. اگر کودک دستورات آن ها را انجام ندهد، والدین مستبد به فشار و تنبیه متوسل می‌شوند (رضوان‌فر، ۱۳۹۱).

والدین خودکامه و مستبد بر خلاف والدین دموکرات، تحریک‌پذیر، انعطاف‌ناپذیر، زورگو، خشن و نسبت به نیازهای کودکان بی‌توجهند. به نظر آنان اطاعت بی‌چون و چرا یک فضیلت است. کودکانی که والدین خودکامه دارند، کمتر متکی به خود هستند و نمی‌توانند به تنهایی کاری انجام دهند یا از خود عقیده‌ای داشته باشند. بیشتر متمایل به ساکت بودن، مؤدب بودن، خجالتی بودن و از نظر اجتماعی غیر مثبت بودن ودرمانده بودن هستند. آنان معمولاً والدین خود را نامهربان و سهل‌انگار می‌دانند و معتقدند که انتظارات و تقاضاهایشان غیرمنطقی و نادرست است. اما از اینکه بخواهند در چنین محیط خصومت‌آمیزی عرض اندام کنند، می‌ترسند. این وضعیت به رفتار نامناسب، تعارض و روان رنجوری که غالباٌ در چنین کودکانی یافت می­ شود، منجرمی­گردد (هترینگتونوپارک،۲۰۰۸).

بومیرند ویژگی‌های این والدین را این‌گونه توصیف می‌کند: بر اساس تعریف، شیوه استبدادی نشانگر والدی است که می‌کوشد رفتارها و نگرش‌های کودک را بر اساس یک دسته معیارهای رفتاری شکل داده و کنترل و ارزیابی کند. معیارهایی که معمولاً مطلق بوده و قدرتی بالاتر آن ها را تعیین ‌کرده‌است. او اطاعت کردن را یک حُسن تلقی می‌کند و در مواقعی که اعمال و رفتار کودک در تعارض با معیارهای رفتاری وی قرار می‌گیرد از تنبیه و اعمال زور برای مهار خواسته کودک استفاده می‌کند. او به القاء ارزش‌هایی همچون احترام به قدرت و احترام به کار، احترام به حفظ نظم و ساختار سنتی باور دارد. او روابط کلامی را تشویق می‌کند و معتقد است که کودک باید هر آنچه را که از نظر والدین درست است، بپذیرد (باوم ریند، ۱۹۷۱).

۲-۷- پیشینه نظری

۲-۷-۱- نظریه اریکسون:

بنابر نظریه تحول روانیاجتماعی اریکسون، شکل­ گیری شخصیت بر طبق مراحل و بر اساس رشد بدنی که تعیین کننده کشش فرد نسبت به جهان خارجی و هشیارشدن وی نسبت به آن است تحقق می‌پذیرد. بر اساس مراحل هشت­گانه روانی اجتماعی اریکسون، اهداف و سبک­های فرزندپروری والدین در مراحل مختلف رشد تغییر می­ کند (هترینگتون،۱۹۷۸،به نقل از اسلمی،۱۳۸۵).

در مرحله اول رشد روانی اجتماعی اریکسون که اعتماد در برابر عدم اعتماد می‌باشد و از تولد تا هیجده ماهگی را شامل می­ شود. هدف اصلی فرزندپروری در این مرحله، ‌پاسخ‌گویی‌ به نیازهای فرزند ‌می‌باشد. هدف اصلی فرزندپروری برای کودکانی که در سنین هیجده ماهگی تا سه سالگی به سر می­برند و در مرحله خودمختاری در برابر شک وتردید می­باشند،کنترل رفتار فرزندان می‌باشد.برای کودک سه تا پنج ساله که در مرحله ابتکار در برابر احساس گناه به سر می­برد،هدف عمده فرزندپروری باید پرورش خود گردانی باشد (هترینگتون، ۱۹۷۸، به نقل از اسلمی،۱۳۸۵).

مرحله چهارم که اریکسون این مرحله را کارایی در برابر احساس حقارت نامیده است و کودکان پنج تا یازده ساله را در بر ‌می‌گیرد، هدف اصلی فرزندپروری ترقی دادن و پیشرفت کودک است.در مرحله پنجم که دوران نوجوانی است(یازده تا سیزده سالگی) مرحله هویت در برابر آشفتگی ‌می‌باشد، هدف اصلی فرزندپروری تشویق به استقلال و حمایت­های عاطفی است(هترینگتون،۱۹۷۸، به نقل از اسلمی،۱۳۸۵).

۲-۷-۲- نظریه مورای

هنری مورای نخستین نظریه­پرداز شخصیت ‌به این مجادله علاقمند بود که آیا شخصیت به صورت ساختار صفات بهتر توصیف می‌شود(آلپورت، ۱۹۶۱) یا به صورت پویاتر برحسب نیازها یا انگیزه ها بهتر توصیف می‌گردد. از نظر مورای، بسیاری از رفتارها(نه همه آن ها)، توسط مجموعه‌ای از نیازهای انسانی همگانی توصیف می‌گردد. مهم‌ترین کمک مورای به مطالعه انگیزش، مفهوم نیاز اوست و نیازها پایه فیزیولوژیکی دارند و نیروهای زیست‌شیمیایی را در مغز درگیر می‌سازند.

نیازها یا از فرآیندهای درونی و یا از وقایع بیرونی ناشی می‌شوند ولی همه نیازها در شخص تولید تنش می‌کنند و شخص برای کاهش تنش با ارضاء نمودن نیاز عمل می‌کند هر فرد را می‌تواند صاحب مجموعه ­ای مشخص از نیازهای اساسی در نظر گرفت که رفتارش را جهت ارضاء آن نیازها که برای شخصیتش حیاتی هستند نیرو بخشیده و هدایت می‌کند (سیدمحمدی، ۱۳۷۶).

برخلاف رویکردهای شناختی، مفهوم نظری مورای بیشتر متأثر از مدل های بیولوژیکی بود تا فیزیکی. بر طبق نظر وی، محیط می‌تواند نیاز را بروز دهد و می‌تواند در جهت بازداری از نیاز و رفتار مربوط به هدف ارائه دهد او بین محیط ادارک شده و محیط مورد هدف، فرق می‌گذارد.

به نظر مورای چیزی که اهمیت دارد محیط ادارک شده بین محیط ادارک شده است و افراد ‌بر اساس ادارک خویش از محیط اطراف عمل می‌کنند (واینر، ۱۹۹۰).مورای فهرستی از نیازهای انسانی را تهیه کرد که عبارت بود از: نیارهای متضاد(مثل تسلط و دنباله‌روی)، نیازهای عقلی (مثل درک کردن)، نیازهای تلاش(مثل پیشرفت)، نیازهای اجتماعی(مثل مهرورزی) و نیازهای دفاعی (مثل تحقیرگریزی).

در نظام مورای، جفت بودن نیازها مهم بودند زیرا وی معتقد بود تمام نیازها تا اندازه‌ای با یکدیگر هماهنگ‌اند. یک نیاز امکان دارد با نیاز دیگر در تضاد باشد. امکان دارد نیازهای دیگر در هم ادغام شوند (مثل پرخاشگری و تسلط)در حالی که نیازهای دیگر ممکن است یکدیگر را تسهیل نمایند (مثل پیشرفت و عمل متقابل). تعریفی که مورای از نیاز ارائه می‌دهد این است «نیاز تصور آدمی از نیرویی است که در مغز جای دارد و اندیشه و عمل را چنان تنظیم می‌کند که وضعیت موجود نامطلوبی را به جهت موجب گردد تصادفی و خود به خودی نیست و مقصود از وضعیت نامطلوب این است که نیاز زاده­ی نارضایتی است و آدمی را به سوی هدف رضایت‌بخش متوجه می‌سازد از نظر نیازها پنج ویژگی عمده دارند که عبارتند از:

۱- نتیجه مستقیم یک جریان درونی (انگیزه درونی) یا نتیجه عوامل خارجی هستند.

۲- همیشه با یک خلق انفعالی یا هیجانی همراهند.

۳- خفیف یا شدید هستند.

۴- گذرا یا کم‌دوام یا پایدار و بادوام هستند.

۵- سبب رفتاری نمایان یا فعالیت روانی ناآشکار (خیال‌بافی) هست.

مورای در تشکیل شخصیت به عوامل زیستی اهمیت زیادی می‌دهد. جمله معروف «اگر مغز نباشد شخصیت نیست» مؤید تکیه بیش از حد مورای بر پایه های زیستی است. نظریه مورای در شخصیت ریشه در نظریه نیروهای تحریکی شخصیت دارد از نظر مورای شخصیت عبارتند از: نیازها (انگیزه های درونی) فشارها (محرک‌های خارجی)، نیازهای عاطفی، ارزش‌ها و عمل متقابل هستند (سیاسی، ۱۳۷۸).

۲-۷-۳- نظریه شیفر