در پایان دهه­ ۶۰ به دلیل برخی عوامل، انقلابی برای رهایی از حصار تعاریف اقتصادی توسعه درگرفت، ولی این انقلاب که به “خلع ید تولید ناخالص ملی” موسوم شد، چندان دوام نیافت و نتوانست جای خود را باز کند. (راعی، ۱۳۸۰، ۲۰) از دستاوردهای این دهه در راستای حق توسعه ‌می‌توان از تأسیس آنکتاد، برنامه عمران ملل متحد و سازمان­ های تخصصی وابسته به ملل متحد که در راستای کمک به توسعه ایجاد شدند نام برد. در واقع این دهه با تغییر دیدگاه سازمان ملل نسبت به کشورهای درحال­توسعه آغاز شد؛ با این حال در کل در دهه­ ۶۰ توجه بیشتر به رویکرد اقتصادی حق توسعه در جهان سوم بود. همچنین کشورهای جهان سوم که تا قبل از این دهه دریافت کمک از سوی کشورهای توسعه ­یافته و سازمان­ های بین ­المللی کمک­کننده را به­عنوان امتیاز تصور می­کردند، از این به بعد مدعی شدند که دریافت کمک حق آن­ها ‌می‌باشد؛ چراکه توسعه ­یافته­ ها پیشرفتشان را مدیون به عدم توسعه آن­ها هستند.

۲) دهه­ دوم توسعه، (دهه­ ۷۰)

سازمان ملل متحد، در قطعنامه­ها و اسناد خود از این دهه هم با عنوان دهه­ توسعه یاد می­ کند. (هکی، ۱۳۸۸، ۱۶۲)

در این دهه، نظم نوین اقتصادی بین ­المللی موضوع دعوای جدی بین کشورهای شمال و جنوب شد. از اوایل سال­های ۱۹۷۰، تأسیس آنکتاد، تصویب منشور حقوق و تکالیف اقتصادی کشورها و قطعنامه­ی مربوط به نظم نوین اقتصادی بین ­المللی در ۱۹۷۴ بازتاب­هایی از تلاش­ های جهان سوم در راستای ظهور حق توسعه بود.

اولین­بار کبا ام.بای در سخنرانی اجلاس آموزشی مؤسسه­ی بین ­المللی حقوق بشر در ۱۹۷۲ رابطه­ حق توسعه و حقوق بشر را چنین توصیف کرد: “حق توسعه به مانند یک حق بشری است …^[۱۴۳]” در این راستا او در نامه­ای که برای مؤسسه­ی بین ­المللی حقوق بشر در استراسبورگ نوشت، اشاره کرد که “همه حقوق و آزادی­های اساسی به­ طور اجتناب­ناپذیری به حق حیات، افزایش استانداردهای زندگی و ‌بنابرین‏ به توسعه وابسته­اند؛ پس حق توسعه از حقوق بشری است و بدون آن بشر وجود نخواهد داشت.” (M’baye, 1972, 505) به عقیده­ی آنتونیوکاسسه، بعد از این بود که این مفهوم مورد حمایت و توجه کشورهای درحال­توسعه، سوسیالیستی و دیگر کشورهای طرفدار حق توسعه قرار گرفت. (کاسسه، ۱۳۷۳، ۳۶۸) در این راستا قعطنامه­ی شماره ۴^[۱۴۴] کمیسیون حقوق بشر در سال ۱۹۷۹، حق توسعه را صراحتاً یک حق بشری دانسته و طرفین این رابطه­ حق­محور را مردم و دولت برمی­شمارد؛ همچنین طی این قطعنامه از دبیرکل خواسته شد تا شرایط لازم برای برخورداری مؤثر همه افراد از این حق را بررسی نماید. (مولایی، ۱۳۸۹، ۳۳۱)

آرجون سنگوپتا کارشناس مستقل حق توسعه معتقد است در اوایل دهه­ ۱۹۷۰ مفهوم حق توسعه به­عنوان یکی از حقوق بشر مطرح گردید؛ پس ‌می‌توان گفت مفهوم حق توسعه ابتدا به­وسیله­ کشورهای درحال­توسعه و با هدف ایجاد یک نظم نوین اقتصادی بین ­المللی و سپس از سوی اندیشمندان به­گونه ­ای که هم­زمان بیانگر حقوق مدنی و سیاسی و نیز حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است به­کار برده شد.

در نیمه­ی دوم دهه­ ۱۹۷۰ میلادی اقتصاددانان توسعه، دیدگاه “نیازهای اساسی” که یک رویکرد حقوق بشری به توسعه ‌می‌باشد را مورد توجه و تأکید قرار دارند،که واکنش یا پاسخی به عدم موفقیت رشد اقتصادی دهه­ ۶۰ در رفع فقر در بسیاری از کشورهای درحال­توسعه بود.

در نهایت باید گفت هدف نهایی توسعه در این دهه اصلاح پایدار در وضعیت فردی و توزیع منافع بین همه بود و در این دهه بود که توجه جهانیان به رابطه­ بین توسعه و حقوق بشر جلب شد.

۳) دهه­ سوم توسعه، (دهه­ ۸۰)

فیلیپ آلستون بر این باور است که حق توسعه به­عنوان یک حق جدید بشری ابتدا در سال ۱۹۷۲ مطرح شد و سپس در سال ۱۹۸۱ گروه کاری سازمان ملل متقاعد شد که این مباحث باید سازمان­یافته و نظام­مند گردند و به همین علت گروه کاری جدیدی متشکل از کارشناسان دولت­ها در ارتباط با حق توسعه تشکیل شد. (Steiner and Alston, 2008, 1118) این گروه اولین گروه کاری بین ­المللی در رابطه با حق توسعه بود. پنج سال پس از تشکیل این گروه جدید، اعلامیه­ حق توسعه را تصویب کرد و به کمیسیون مذبور مأموریت داد تا راه­های عملی کردن قطعنامه را دنبال کند.

تا اواخر دهه­ ۸۰، رویکرد سازمان ملل بر محور توسعه کشورها و رفع عقب­ماندگی کشورهای جنوب متمرکز بود. در این دهه توجه به رویکرد حقوق بشری تا آن­جا پیش رفت که پیش­طرح سومین میثاق بین ­المللی حقوق بشر، ایجاد شد و در آن باز هم به حق توسعه به­عنوان یک حق بشری که در نسل سوم حقوق بشر جای ‌می‌گیرد، پرداخته شد. همچنین در این دهه بود که در برخی کنوانسیون­ها به کشورهای درحال­توسعه توجه بیشتری شد و برای آن­ها مزایایی قائل شدند؛ در این راستا ‌می‌توان به کنوانسیون حقوق دریاهای ۱۹۸۲ اشاره کرد.^[۱۴۵]

۴) دهه­ چهارم توسعه، (دهه­ ۹۰)

در دهه­ ۱۹۹۰ روح توسعه­گرایی تازه­ای به ­وجود آمد، گرچه در این تحول دو روند متفاوت وجود داشت. با وجود آن که کشورهای شمال و جنوب به دنبال توسعه مجدد بودند، ولی توسعه مجدد در شمال به معنای سرعت، تخریب، تعطیل، تعویض و صدور است؛ اگرچه در جنوب به معنای وارد نمودن آنچه “بنجل” به حساب می ­آید، بود. (راعی، ۱۳۸۰، ۲۰) در این دهه، شکل­ گیری دکترین بین ­المللی، عقاید بسیار متضادی را با خود به همراه داشت برای مثال عقاید برخی اندیشمندان بدین صورت بود:

همان­طور که پیش­تر اشاره شد، به عقیده محمد بجاوی، قاضی و رئیس اسبق دیوان بین ­المللی دادگستری، “حق توسعه یک حق بنیادین حقوق بشری است.” او حتی در این زمینه پا را فراتر گذاشته و آن را یک قاعده­ آمره^[۱۴۶] محسوب می­ کند. (Bedjaoui, 1991, 1252) برخلاف او، مائوریزیو راگازی^[۱۴۷] حق توسعه را یک قاعده­ آمره نمی­شناسد؛ راگازی معتقد است حق توسعه برای الزام­آور شناخته شدن نیاز به پذیرش از سوی کل جامعه­ بین ­المللی دارد. (Ragazzi, 1997, 150) به نظر می­رسد با توجه به رویکرد کلی جامعه­ بین ­المللی، در نظر گرفتن حق توسعه به­عنوان یک قاعده­ آمره تا حدود زیادی اغراق آمیز باشد؛ در عوض تلقی این حق به­عنوان یک حق بشری، همان­طور که در اسناد مجمع عمومی آمده است، چندان دور از واقعیت نیست.

قطعنامه­های این دهه، همان­طور که در قسمت­ های پیشین ذکر شد، ضمن تأکید مجدد بر اهمیت توسعه، آن را حقی مطلق و غیرقابل اسقاط و سلب برمی­شمارند که جزء لاینفک حقوق اساسی بشر به­شمار می­رود و عناوینی چون صلح و خلع سلاح به عنوان مبانی حق توسعه در این دهه بود که مورد شناسایی بین ­المللی قرار گرفت. از دستاوردهای این دهه ‌می‌توان به ایجاد کمیساریای عالی حقوق بشر که یکی از مسئولیت­های مهم آن گسترش و حمایت از حقوق بشر و به تبع آن حق توسعه به­عنوان بخشی از حقوق بشر ‌می‌باشد، اشاره کرد. همچنین در این دهه توجه به سه مورد مهم و اساسی حق توسعه، یعنی “حق بر غذا”، “حق بر آموزش و پرورش ابتدایی” و “حق بر بهداشت” بیشتر شد زیرا کشورها به­تازگی متوجه شدند که رسیدن به اهداف بلندمدت در گروی رسیدن به اهداف پایه­ای ‌می‌باشد. در این راستا توجه به سیاست­های ملی و داخلی توسعه­ای افزایش یافت، زیرا توسعه ­یافته­ ها معتقد بودند که اگر درحال­توسعه­ها خود در توسعه خود مشارکت داشته باشند، با سرعت بیشتری رو به جلو حرکت خواهند کرد. به­علاوه در این دهه بود که نقش فعالیت زنان در توسعه، به­عنوان تکمیل­کننده­ مردان مورد توجه قرار گرفت.^[۱۴۸]