۲-۲۸-۲٫نظریه کانون کنترل راتر

راتر کانون کنترل را به باورهای عمومی و بین موقعیتی افراد در دریافت تقویت از زندگی تعریف ‌کرده‌است. افراد دارای کانون کنترل درونی معتقدند که پیامد یک موقعیت تحت کنترل شخصیشان بیش از موقعیتهایی است که در کنترل عوامل بیرونی است. از این رو افرادی با کانون کنترل درونی به احتمال زیاد انتظار زیادی دارندکه رفتار ویژه آن ها منجر به پیامدهای خاص شود. افراد دارای کانون کنترل بیرونی معتقدند که عوامل بیرونی نقش مهمی را در پیامدهای یک موقعیت نسبت به عوامل درونی از قبیل تصمیمات یا اعمالشان دارند. از این رو ‌افراد دارای کنترل بیرونی احتمالا انتظار کمی دارند که رفتارشان منجر به پیامد خاص شود. به عبارت دیگر پیامدهای رفتاری یک فرد می ­تواند بر اساس کانون کنترل پیش ­بینی شود. راتر معتقد است کانون کنترل سلامت می ­تواند به دو سطح مشخص تقسیم شود. سطح اول در یک موقعیت خاص و سطح دوم از نظر بافت گسترده ­تر است. راتر بیان کرد که کانون کنترل یک فرد بعدها در سطح و بافت وسیع­تر عمل می­ کند و می ­تواند در بین موقعیت­ها تعمیم یابد. (چوکر،۲۰۰۸).

۲-۲۸-۳٫نظریه اسناد

نظریه اسناد رویکردی شناختی است که روند ادراک علیت رفتار را بررسی می­ کند. از این رو مفاهیم آن بیشتر در زمینه­ ادراک فرد و رفتار متقابل اجتماعی است که در چهارچوب روانشناسی اجتماعی کاربرد فراوان دارد. در واقع فرض اساسی نظریه انتساب این است که افراد می­خواهند بدانند چرا آن ها و دیگران پیامد خاصی را تجربه ‌می‌کنند و علتهای نهفته در در موفقیتها یا شکست‌ها، پیروزیها یا مصیبتها، مقبولیت­ها یا طرد شدن­های اجتماعی آنان چیست. (هایدر،۱۹۸۵؛جونز و دیویس،۱۹۶۵؛وینر،۱۹۸۰؛۱۹۸۵ به نقل از ریو، ترجمه سید محمدی ۱۳۸۴). وینر (۱۹۸۵) معتقد است افراد به دو دلیل اساسی انتساب ‌می‌کنند:اولاً آن­ها می­خواهند بدانند چرا شکست­های مهم و غیرمنتظره روی می­ دهند، ثانیاًً افراد اطلاعاتی را که از جستجوهای انتسابی کسب ‌می‌کنند برای بهبود بخشیدن به زندگیشان و نحوه تعامل کردن با محیط به کار می­ گیرند. انتساب علیتی دلیلی است که فرد برای توجیه کردن بردن یا باختن، پذیرفته شدن یا طرد شدن، تقویت شدن یا تنبیه شدن خود می ­آورند. علت­هایی که برای توجیه کردن پیامدها به کار گرفته می­شوند یا در درون فرد قرار دارند مثل شخصیت، هوش، مهارت، تلاش و زیبایی جسمانی و یا در محیط مثل هوا، تأثیر دیگران یا دشواری تکلیف. بعد درونی-بیرونی یا شخص-محیط انتساب منبع نامیده می­ شود. منبع به معنی مکان است، یعنی اینکه آیا علت در درون فرد قرار دارد یا در محیط (ریو، ترجمه سید محمدی ۱۳۸۴).

نظریه انتساب برای توجیه کردن فرآیندهای انگیزشی و هیجانی از جمله سبک تبیینی، عقاید کنترلی شخصی، درماندگی آموخته شده، افسردگی، هیجان، انتظارها و ارزش­ها، الگویی شناختی عرضه می­ کند. سبک تبیینی ویژگی شخصیتی نسبتا ثابت است و نحوه­ای که افراد برای رویدادهای ناگوار دلیل و برهان می ­آورند را منعکس می­ کند. افرادی که سبک تبیینی خوش­بینانه دارند، بدبیاری­ها را با انتساب­های بیرونی-ناپایدار-قابل کنترل توجیه ‌می‌کنند، افرادی که سبک تبیینی بد بینانه دارند، بدبیاری­ها را با انتساب­های درونی-پایدار وغیر قابل کنترل توجیه ‌می‌کنند. سبک تبیینی بدبینانه با شکست تحصیلی، پریشانی اجتماعی، بیماری جسمانی، عملکرد شغلی ضعیف و افسردگی در ارتباط است. عقاید کنترل شخصی پیرامون گرایش­های انگیزشی تسلط در برابر درمانده قرار دارد. افرادی که گرایش انگیزشی تسلط دارند، وقتی با شکست مواجه می­شوند، استقامت و جرئت نشان می­ دهند. افرادی که گرایش انگیزشی درمانده دارند وقتی با شکست مواجه می­شوند از خود تزلزل نشان می­ دهند. (به نقل از همان منبع).

در واقع واکنش اشخاص از موقعیت­ها متأثر از برداشت­ها و ارزیابی­های شناختی آن­ها از آن موقعیت­هاست. هدف نظریه اسناد از دیدگاه بنیان­گذاران آن بررسی چگونگی انجام تبیین­های علی به وسیله مردم و چگونگی پاسخ مردم به پرسش­هایی است که با چرا آغاز می­شوند. نظریه اسناد فرآیندهای تبیین رویدادها و پیامدهای عاطفی و رفتاری ناشی از این تبیین­ها را بیان می­ کند. (راتمن، سالوورگ، توروی و فیشکین،۱۹۹۳)^[۷۴].

چشمداشت­ها و سبک­های تبیینی افراد می ­توانند در پیش ­بینی بیماری و رفتارهای بهداشتی آن­ها مؤثر باشند(پیترسون، ویلانت و سلیگمن ۱۹۸۸^[۷۵]). یافته­ ها حاکی از آن است که کانون کنترل سلامت در امیدواری و پیش­گیری از بیماری افراد مبتلا به بیماری­های مزمن نقش دارد (شوارتز^[۷۶]،۲۰۰۰).

کانون کنترل سلامت در واقع درجه اعتقاد فرد ‌به این امر است که سلامت او تحت کنترل عوامل درونی یا عوامل بیرونی است. کسانی که کانون کنترل سلامت از نوع بیرونی دارند، ‌به این امر معتقدند که پیامدهای معین وحوادث رخ داده در زندگی آن­ها بواسطه نیروهایی مانند پزشکان، شانس، سرنوشت و بخت و اقبال تعیین می­گردند، در عوض افرادی که کانون کنترل سلامتی از نوع درونی دارند ‌به این امر معتقدند که پیامدها و حوادث معین در نتیجه­ رفتار و اعمال خود آن­ها ‌می‌باشد و تعیین کننده سلامتی آن­ها به طور مستقیم اعمال و رفتارهای آنان ‌می‌باشد (والستون، والستون و دولیس ^[۷۷]۱۹۷۸).

کانون کنترل سلامتی به عنوان یک متغیر مؤثر بر توسعه و پیشرفت رفتارهای بهداشتی و ظرفیت درمانی و تبیین مشکلات بهداشتی شناخته می­ شود. کانون کنترل درونی سلامت به طور مثبتی با آگاهی و نگرش، وضعیت روانشناختی رفتارهای بهداشتی و سلامتی بهتر همراه و همگام می­ شود. در مقابل، بیشتر منابع بیرونی کنترل سلامتی (افراد قدرتمند، بخت و اقبال) با رفتارهای بهداشتی منفی و وضعیت روانشناختی ضعیف همراه می­شوند. (مالکرن، همیلتون^[۷۸]،۲۰۰۵).