نظریه های فعلی، تاب آوری را سازه ای چند بعدی متشکل از متغیرهای سرشتی^[۵۰]، مانند مزاج و شخصیت، همراه بامهارت های مخصوص مثل مهارت حل مسئله می دانند (بشارت و همکاران،۱۳۸۶ص۸۴).

تاب آوری پدیده ی ژنتیکی صرف نیست که فقط انسان‌های خاص دارای آن باشند. در واقع، پدیده تاب آوری ظرفیتی ذاتی در هر فرد است که می‌تواند به خود اصلاح گری و تغییر منجر گردد(ماستن و همکاران،۱۹۹۰).تاب آوری که مقاومت در برابر استرس یا رشد پس ضربه ای نیز نامیده می شود. در امتداد یک پیوستار با درجات متفاوت از مقاومت در برابر آسیب های روانشاختی قرار می‌گیرد (اینگرام و پرایس^[۵۱]، ۲۰۰۱ص ۱۹). ‌بر اساس این تعریف، تاب آوری فراتر از جان سالم به در بردن از استرس ها و ناملایمات زندگی است و با رشد مثبت، انطابق پذیری و رسیدن به سطحی از تعادل بعد از به وجود آمدن اختلال در وضعیت تعادلی پیشین مطابقت می‌کند (ریچاردسون^[۵۲]، ۲۰۰۲ص۱۸).

نان هاندرسن تاب آوری را ترکیبی از ۶ عامل زیر معرفی می‌کند:

-فراهم سازی حمایت مهربانانه

-طراحی و ارتباط سازی برای افزایش امیدواری


-فرصت سازی برای مشارکت معنادار

-پیشاهنگی در پیوند های اجتماعی

-مرزبندی شفاف و سازگار

-آموزش مهارت های زندگی

ماستن و کوتسورات^[۵۳](۱۹۹۸) خصوصیات تاب آوری را ‌به این شرح توصیف نموده اند:

۱- برخورداری از تیزهوشی و مهارت عقلانی، توانایی در صمیمیت و گسستگی

۲- توانایی در مفهوم پردازی موضوعات متعدد، دستیابی فرد ‌به این اعتقاد که حق زندگی کردن دارد.

۳- برخوردار بودن از توانایی یادآوری و فراخوانی اشخاص و موضوعات خوب و نگهداری آن ها(نمادهای خوب) در ذهن

۴- برخورداری از توانایی در لمس عواطف، بجای این که وی هر زمان که عواطف مهم وی برانگیخته شدند، آن ها را انکار یا سرکوب کند.

۵- داشتن هدف در زندگی

۶- -برخورداری از توانایی جذب و استفاده از حمایت اجتماعی

۷- برخورداری از توان در نظر گرفتن احتمالات در زندگی و استفاده مطلوب از دستورات اخلاقی جامعه مدنی

۸-نیاز و توانایی در کمک به دیگران

۹- برخورداری از خزانه عاطفی

۱۰- کاردان و مبتکر بودن

۱۲- برخورداری از دیدگاهی نوع دوستانه نسبت به دیگران

۱۳- برخورداری از ظرفیت تبدیل درماندگی آسیب رسان به درماندگی آموخته شده.

در مجموع می توان گفت که تاب آوری فرایندی پویا است که در آن تأثیرات محیطی و شخصیتی در تعاملی متقابل بر یکدیگر اثر می‌گذارند. پژوهش های تاب آوری الگوهای نظری رشد انسان را که پیش از این توسط اریکسون، برونفن، پیاژه، کلبرگ، گیلیان، استینر، مازلو و پیرس مطرح شده بود(ماستن، ۲۰۰۱)، مورد تأیید قرار می‌دهند. در تمامی این الگوهای نظری، در حالی که بر ابعاد مختلف رشد انسانی(روانی- اجتماعی- شناختی- اخلاقی- معنوی) تأکید می شود، هسته مرکزی این رویکردها را این پیش فرض تشکیل می‌دهد که فطرتی بیولوژیک برای رشد و کمال در هر انسان وجود دارد-طبیعت خود اصلاح گری ارگانیسم انسانی- که به طور طبیعی و تحت شرایط معین محیطی می‌تواند آشکار شود. همان گونه که ماستن(۲۰۰۱) می‌گوید: هنگامی که فاجعه از سر بگذرد و نیازهای اولیه انسانی تأمین گردد، آن گاه تاب آوری احتمال ظهور می‌یابد. مهم ترین نتیجه کاربردی برآمده از دل پژوهش های تاب آوری، این است که می‌توانیم توانمندی افراد را ارتقاء دهیم بگونه ای که آن ها به احساس هویت و کارآمدی، توانایی تصمیم گیری، هدف گذاری و باور به آینده دست یابند و از این راه بتوانند نیازهای اولیه انسانی خود برای مهربانی، رابطه با دیگران، چالش، قدرت و معنا داری را در شرایط طاقت فرسا به ‌عنوان کانون توجه هر گونه مداخلات پیشگیرانه، آموزشی و رشد فردی قرار دهند(توگاد و فردریکسون، ۲۰۰۴ص۳۳).

۲-۳-انواع تاب‌آوری:

بنا به نظر هارت ^[۵۴]و همکاران (۲۰۰۷) توصیف تاب‌آوری سه روش را شامل می‌شود: تاب‌آوری حقیقی، تاب‌آوری عمومی، تاب‌آوری تلقیحی (به نقل از مرتضوی، ۱۳۸۹ص۷۹).

– تاب‌آوری عمومی: در زبان عامه همان غلبه بر موقعیتهای دشواری است که هر کسی با آن مواجه می‌شود. تاب‌آوری همان چیزی است که تقریباً همه ما از آن برخورداریم و به نظر می‌رسد که برای نژاد بشر برنامه‌ریزی شده است. آن دسته افرادی که دوران کودکی خوبی را پشت سر می‌گذارند با بسیاری از چالش‌ها و مشکلاتی که پیش آمده درگیر می‌شوند حتی اگر برخی از این مشکلات بدون هیچگونه اغراقی بزرگ و شگفت‌انگیز به نظر‌آیند. البته همیشه استثناء وجود دارد و کسانی هستند که به راهنمایی، مدیریت و حمایت صریح نیاز دارند، اما بیشتر افراد داری یک ذهنیت تاب‌آوری مساعد می‌باشند. همه ما عاشق می‌شویم، زندگی می‌کنیم، کار می‌کنیم، عمق درد و اندوه را می‌آزماییم و پس از آن بر آن چیره می‌شویم (مرتضوی، ۱۳۸۹ص۷۹).

– تاب‌آوری حقیقی: یک مفهوم مقایسه‌ای است و روانشناسان را در درک اینکه چه چیزی در پس تفاوت‌های افراد و حرکت در مسیر زندگی شخصی‌شان قرار دارد یاری می‌کند و این همان چیزی است که ما را برای ایجاد آینده‌ای بهتر برای افرادی که می‌شناسیم، شگفت‌زده، مصمم و امیدوار می‌سازد. تاب‌آوری حقیقی در جایی آشکار می‌شود که افرادی با دارایی و منابع بسیار کم و یا افرادی با آسیب‌پذیری بالا، آینده‌ای بهتر از آنچه با توجه به شرایطشان و در مقایسه با سایر افراد برایشان پیش‌بینی کرده‌ایم، نشان می‌دهد.

– تاب‌آوری تلقیحی: این قسمت کمی پیچیده‌تر است. تاب‌آوری تلقیحی ما را به عنوان متخصص گیج و دستپاچه می‌کند و انتظارات مارا آشفته و فرد را مغشوش‌تر می‌کند. این مقوله حتی آسیب‌پذیری ما و مکانیزم‌های حفاظتی و بدبختی را به موفقیت و یا حداقل توان پیشگیری وضعیت بدتر، مصیبت و بلا فراهم می‌کند. در اینجا تقریباً به طور ناخودآگاه بلا و مصیبت به نتایج و پیامدهایی در تاب‌آوری تبدیل می‌شود به هر حال چنین تلقیحی، به ندرت در زندگی افراد مورد نظر به چشم می‌خورد. اثر تلقیحی می‌تواند با توجه به تجربیات فرد ادامه یابد و البته مادامی که این تجربیات سخت و طاقت‌فرسا نباشد (مرتضوی، ۱۳۸۹ص۷۹).

مدل‌های تاب‌آوری:

مدل‌های متعددی برای تاب‌آوری ارائه شده است که در تمامی آن ها چگونگی تأثیرگذاری عوامل فردی و محیطی بر کاهش یا خنثی کردن اثرات آسیب‌رسان عوامل خطرزا مورد تأکید بوده است.

– مدل‌های گارمزی و همکاران:

گارمزی، ماستن و تلی در سال (۱۹۸۴) سه مدل تاب‌آوری تحت تاب‌آوری جبرانی^[۵۵]، محافظتی^[۵۶]و چالشی^[۵۷]بیان کردند.

مدل جبرانی: عامل جبرانی متغیری است که در جهت مقابل یک عامل خطرزا مقابله یا عمل می‌کند و تأثیر مواجهه را خنثی می‌سازد. این عامل در تعامل با عامل خطرزا قرار ندارد، بلکه تأثیری مستقیم و مستقل بر پیامد مورد نظر دارد: هر دو عامل خطرزا و جبرانی در پیش‌بینی پیامد نقش دارند.