۶۰

۲

فصل پنجم

نتیجه ­گیری و پیشنهادات

۵-۱ مقدمه

در این فصل مروری اجمالی بر کلیه اقدامات انجام گرفته و گام­های طی شده در پژوهش حاضر صورت ‌می‌گیرد و نتایج و دستاوردهای حاصل از پژوهش و استنتاجات پژوهشگر از محاسبات صورت گرفته بیان خواهد شد. ‌به این ترتیب که در ابتدا خلاصه­ای از فصول چهارگانه پیشین ارائه می­ شود و سپس دستاوردهای آماری و محاسبات و پردازش­های صورت گرفته روی داده ­های به دست آمده از پژوهش در غالب نتایج پژوهش بیان می­ شود. در ادامه محدودیت­های پژوهش حاضر عنوان می­ شود و در نهایت با توجه به دستاوردهای پژوهش، مطالعات صورت گرفته و محدودیت­های موجود، پیشنهاداتی کاربردی برای سازمان مورد مطالعه و پژوهشگران دیگر ارائه می­گردد.

۵-۲ خلاصه پژوهش

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر ارزیابی عملکرد بر بهبود نیروی انسانی در ستاد ناجا صورت گرفت. ‌بنابرین‏ در ابتدا به بررسی ژرف ادبیات موضوع و پژوهش­های انجام شده داخلی و خارجی پرداخته شد تا مبانی اولیه در تدوین پیش فرض­های لازم برای سنجش تاثیر ارزیابی عملکرد بر بهبود نیروی انسانی در یک سازمان ویژه، فراهم آید.

پس از بررسی ادبیات موضوع و ایجاد ذهنیت اولیه، جهت کاربردی شدن پیش­فرض­ها، مصاحبه های مفصلی با اساتید دانشگاهی، مدیران و افراد رده بالای سازمان مورد نظر صورت گرفت. بر این اساس انگیزش، رضایت، خلاقیت، گرایش به آموزش و ماندگاری نیروی انسانی به عنوان پنج عامل زیربنائی بهبود نیروی انسانی شناسائی شدند و ‌به این ترتیب فرضیه های پنج گانه پژوهش، تنظیم گردید.

بعد از تنظیم فرضیه ­های پژوهش و شناسائی عوامل بنیادی موجود بسترهای بهبود وضعیت نیروی انسانی در ستاد ناجا، جهت سنجش عوامل یاد شده پرسشنامه­ای مرکب از بیست و پنج سؤال تهیه و تنظیم شد. در تدوین سؤالات پرسشنامه، از آیتم­هائی استفاده شد که ضمن پوشش مبانی تئوریک هر یک از عوامل پنج گانه فوق، با فضای کلی حاکم بر سازمان مورد مطالعه مطابقت وجود داشته باشد.

در ادامه از جامعه آماری پژوهش، نمونه ­ای به حجم صدوهشت نفر به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب و مورد پژوهش قرار گرفت. در یک مطالعه مقدماتی جهت تست پایائی پرسشنامه نیز، نمونه ­ای مرکب از ۲۵ نفر به تصادف انتخاب شد و پرسشنامه‌ها توزیع گردید و پایائی آن بسیار مطلوب برآورد گردید.

بعد از حصول اطمینان از پایائی و روائی پرسشنامه موجود به عنوان ابزار اصلی گرد آوری داده ­ها، به توزیع پرسشنامه در نمونه آماری پرداخته شد و ‌به این ترتیب داده های خام اولیه جهت پردازش، تجزیه و تحلیل و سنجش درستی یا نادرستی فرضیه ­های پژوهش گرد آوری شد. خلاصه نتایج حاصل از این آزمون­ها در ادامه آورده شده است.

۶۲

۵-۳ نتایج پژوهش

نتایج حاصل از این پژوهش را میتوان در دو غالب کلی تقسیم بندی و ارائه نمود. نخست نتایج مربوط به ویژگی‌های عمومی پاسخگویان و دوم اطلاعات حاصل از داده های خام گردآوری شده پیرامون فرضیه های تحقیق ویژگی‌های عمومی جامعه آماری مورد پژوهش با بهره گرفتن از روش های آمار توصیفی به صورت زیر بوده است:

۹۵ نفر از کل نمونه آماری مورد پژوهش مرد بوده ­اند که ۸۸ در صد پاسخگویان را تشکیل داده ­اند و تنها ۱۲ در صد پاسخگویان زن بوده ­اند. همچنین ۸۷ درصد کارکنان به صورت رسمی در ستاد ناجا فعالیت می­نمایند و ۱۳ درصد افراد نیز به صورت پیمانی مشغول کارند. بیشترین فراوانی مربوط به گروه سنی ۳۰ تا ۴۰ سال است که شامل ۴۹ نفر می‌باشد و گروه سنی کمتر از ۳۰ سال کمترین فراوانی را با تعداد۱۴ نفر به خود اختصاص داده است. به لحاظ سطح تحصیلات، بیشترین فراوانی مربوط به افراد دارای مدرک تحصیلی کاردانی و کارشناسی است که شامل ۵۳ نفر می‌باشد و افرادی که مدرک تحصیلی آن ها کارشناسی­ارشد است کمترین فراوانی را با تعداد ۸ نفر به خود اختصاص داده است. فراوانی پاسخگویان بر اساس مرتبه سازمانی آن ها نیز نشان می­دهد بیشترین فراوانی مربوط به افسران جزء شامل ۵۷ نفر است و افسران ارشد کمترین فراوانی را با تعداد ۲۴ نفر به خود اختصاص داده ­اند. مشروح اطلاعات مربوط به ویژگی­های عمومی در جدول۱ فصل۴ ارائه گردیده است.

برای بررسی معنی­داری تفاوت میانگین نمره نظرات پاسخگویان پیرامون فرضیه ­های تحقیق بر اساس ویژگی‌های عمومی آن ها، از آزمون t مستقل دو نمونه ­ای(برای جنسیت و وضعیت استخدامی) و آزمون تحلیل واریانس تک عاملی(برای سن، مرتبه سازمانی و تحصیلات) استفاده شد که نتایج حاصل از آن در زیر بیان می‌گردد :

تفاوت میانگین نمره نظرات پاسخگویان بر اساس جنسیت، فقط در خصوص فرضیه گرایش به آموزش معنی دار بوده است(جدول۱۲ فصل۴). تفاوت میانگین نمره نظرات پاسخگویان بر اساس وضعیت استخدامی در خصوص فرضیه ­های چهارم و پنجم یعنی گرایش آموزش و ماندگاری نیروی انسانی معنی­دار است و ‌در مورد فرضیه ­های اول، دوم و سوم یعنی انگیزش، رضایت شغلی و خلاقیت و نوآوری معنی دار نیست(جدول۱۳ فصل ۴).

میانگین نمره نظرات پاسخگویان بر اساس سن در ۴گروه سنی مختلف، در خصوص کلیه فرضیه ­های پژوهش دارای تفاوت معنی داری است (جدول۱۴ فصل۴). میانگین نمره نظرات پاسخگویان بر اساس مرتبه سازمانی در ۳ گروه مختلف در خصوص فرضیه های رضایت شغلی، خلاقیت و نوآوری و گرایش به آموزش دارای تفاوت معنی داری است و ‌در مورد فرضیه های انگیزش و ماندگاری نیروی انسانی تفاوت معنی داری ندارد (جدول۱۵ فصل ۴) میانگین نمره نظرات پاسخگویان بر اساس مدرک تحصیلی در ۴ گروه مختلف ، در خصوص فرضیه های سوم، چهارم و پنجم دارای تفاوت معنی داری است(جدول ۱۶ فص ۴).

فرضیه ­های پژوهش با بهره گرفتن از معیار t تک نمونه ای مورد آزمون قرارگرفته شد. نتایج آزمون فرضیه ­های پژوهش با بهره گرفتن از آزمون t نشان داد ارزیابی عملکرد در ستاد ناجا با ،انگیزش، رضایت شغلی، خلاقیت ، گرایش به آموزش و ماندگاری نیروی انسانی رابطه معنا داری دارد. (جداول۲ الی۱۱ فصل ۴).

تفسیر نتایج حاصل از این پژوهش را ‌می‌توان در قالب پیشنهاداتی به سازمان ارائه نمود . البته لازم به یادآوری است این مطالعه دارای محدودیتهای متعددی نیز بوده است که در ادامه خواهد آمد و قطعاً کاستی­هائی نیز داشته است که از دید پژوهشگر پنهان بوده است. لذا توصیه ­ها و پیشنهادات ارائه شده را نمی­ توان تمامی مشکلات سازمان مورد مطالعه دانسته و صرفاً به عنوان نتیجه حاصل از این مطالعه ارائه می­گردد.

۶۳

۵-۴ محدودیتهای پژوهش

الف) استفاده از متغیرهای کلاسیک ارزیابی عملکرد و بهبود نیروی انسانی در فضای چندبعدی و پیچیده امروزی ‌بر اساس ادبیات و پیشینه پژوهش سنتی که عموماً ریشه در مطالعات انجام شده در خارج از کشور دارند و مشکلات بومی ساختن این مطالعات قاعدتاً کاستی­ها و دشواری­هائی دارد.

ب) هر سازمانی دارای فرهنگ و جو منحصر به فردی می‌باشد، لذا یافته های این پژوهش به سادگی قابل تعمیم برای هر سازمان دیگری نمی باشد.

« خواسته دولت مدرن مبتنی بر داشتن نقش فراگیر ، خواسته ای نسبتاً جدید در تاریخ بشر است . حتی در محلی که دولت مدرن در آن زاده شد ، یعنی اروپای غربی ، مثلاً هزاران سال قبل ، ساکنان روستایی انگلیسی چیز زیادی درباره ی زندگی خارج از آن روستا نمی دانستند ، روستا ابتدا و در واقع انتهای جهان آن ها بود . شاید روستائیان نزدیک ترین شهر بازاردار را می دیدند . ولی به ندرت جسارت می‌کردند و از آن فراتر می رفتند . احتمالاً آن ها نام شاه را بلد بودند . گرچه به ندرت ، آن هم اگر اصلاً چنین اتفاقی می افتاد ، او را می دیدند ، آن ها احتمالاً بیش تر با نمایندگان کلیسا تماس داشتند تا با رهبران سیاسی یا نظامی و پانصد سال بعد هنگامی که دو نوع نظام سیاسی – سلطنت مطلقه و مشروطه در قاره ی اروپا ظهور می کرد ، اروپا بیشتر شبیه موزاییکی ‌از قدرت ها بودکه دعاوی سیاسی وحیطه های قدرت همپوشانی داشتند هنوز فرمانروایا دولتی حاکم مطلق نبود یعنی نمی توانست ادعای سلطه بر قلمرو و جمعیت مشخص داشته باشد »^[۱۱].

منشأ زمانی پیدایش دولت های مدرن در قرن های هیجدهم و نوزدهم در اروپای غربی و مستعمرات آن بود گرچه خاستگاه اصلی آن ها را باید در اواخر قرن شانزدهم دانست ؛ قرن مهمی که همزمان با پایان قرون وسطی به دوران مهم رنسانس شروع می‌گردد . این دولت ها را ابتدا با ادعای برخورداری از تناسب و تناظر مشخص میان حاکمیت ، قلمرو و مشروعیت خود را از صورت‌های ابتدایی تر سلطه سیاسی متمایز کردند . شکل گیری مفهوم حاکمیت سیاسی نقش مهمی در این خصوص ایفا می نمود .

« دولت های مدرن به صورت دولت های ملی در آمدند یعنی هیئت هایی سیاسی ، جدا از حاکم و محکوم ، با بیشترین حق اعمال قدرت بر قلمروی مشخص ، با پشتوانه ی دعوی برخورداری از حق انحصاری به کارگیری زور و با مشروعیت یافتگی به وسیله ی وفاداری یا رضایت شهروندان آن ها . نوآوری اصلی دولت های مدرن قلمرو گرایی که مرزهای دقیقی را معین می‌کند ، کنترل انحصاری خشونت ، غیر شخصی بودن ساختار قدرت سیاسی و دعوی متمایزی مبنی بر داشتن مشروعیت مبتنی بر نمایندگی نشان دهنده وجوه تمایز و گاهی اوقات بی ثبات آن است. در سراسر دوران مدرن ، قدرت نظارتی این دولت ها افزایش یافت و نظام های حاکمیت واحد بر قلمرو های مشخص ، حکومت متمرکز ، مکانیسم های متمرکز مدیریت مالی و توزیع منابع ، انواع جدید قانونگذاری و اجرای قانون ، ارتش حرفه ای منظم ، قابلیت جنگ متمرکز و ملازمه آن روابط رسمی پیچیده ی میان دولت ها از طریق توسعه ی دیپلماسی و نهادهای دیپلماتیک را به وجود آورد»^[۱۲].

شهروند مدرن را باید حاصل ظهور دولت – ملت دانست که خود دست آورد عهدنامه ۱۶۴۸ میلادی دولت های اروپایی است که به جنگ های سی ساله این قاره که ریشه در اختلافات مذهبی سیاسی داشت ، پایان داد و به حاکمیت ملتها در چارچوب جغرافیایی ثبات بخشید.«اگرچه مسیر تغییر دولت مطلقه به دولت مدرن از خلال انقلاب های انگلیسی و فرانسه پیش دولت ها بودند. همه ی دولت­های مدرن در واقع دولت- ملت یا دولت تک ملتی محسوب می‌شوند که نظام قضایی عالی دارند ، در قلمرویی مشخص شده عمل می‌کنند و قدرتی انحصاری آن ها را پشتیبانی می کند با دست کم از پشتیبانی و وفاداری شهروندان برخوردارند . به طور مشخص تر می توان گفت که عناصر تشکیل دهنده ی دولت مدرن از این قرارند : وجود قلمرو مشخص ، ساختار غیر شخصی قدرت و مشروعیت مبتنی بر خواست مردم »^[۱۳].

بر این اساس می توان شهروندی مدرن را که بر اساس دولت مدرن می‌باشد شهروندی محدود به دولت ملت شخص دانست که با حاکمیت در این دولت ملت ارتباطی منسجم دارد و از طرف دیگر رابطه آن با دولت ملت های خارج از آن بسیار ناچیز و یا به واسطه ی دولت ملت یا حاکمیت آن می‌باشد و انچه برای آن ها حائز اهمیت می‌باشد و کمک به شهروندان و حاکمیت می‌باشد که در آن زندگی می‌کنند و شهروندی آن را دارا می‌باشند. همچنین مشروعیت مبتنی بر خواست مردم می‌باشد بدین معنی که شهروندان دولت ملت به حاکمیت در آن مشروعیت می بخشند که از طریق دموکراتیک حاکم را انتخاب می‌کنند تا آن ها را به آرمان های شهروندیشان برساند .

می توان گفت که شهروندان تا حدودی می توانستند در امور اجتماعی و سیاسی خود مشارکت فعال داشته باشند اما تفاوت اساسی که با شهروندی در اعصار دیگر مثل یونان باستان داشت این بود که در این دوره شهروندی و مشارکت او تنها یک وظیفه نبود بلکه حق بودن مشارکت ترجیح داشت و شهروندان مجبور به مشارکت در امور دولت ملت نبودند .

« از دیگر خصوصیات شهروندی مدرن می توان ‌به این نکته اشاره کرد که شهروندان دولت – ملت خاص در امور مشارکتی نداشته اند و آنچه در این قلمرو حاکم بود روابط بین حاکمیت ها بود و شهروندان تعلق خاطری را که به شهروندان دولت – ملت خود داشته اند نسبت به شهروندان دیگر دولت ملتها نداشته اند و این روابط نیز برخلاف یونان باستان از نظریه فضیلت مدنی نبود که استحکام زیادی به روابط بینشان و با حاکمیت آن ها می‌داد . البته دولت مدرن اشکالی متفاوت پیدا می‌کند که عبارت است از دولت مشروطه ، دولت لیبرال دولت مبتنی بر دموکراسی نمایندگی »^[۱۴].

مبحث دوم : جایگاه شهروندی در انواع مختلف دولت ها

در این مبحث به بیان و بررسی جایگاه شهروندی در گونه های مختلف دولت اعم از مطلقه ، مشروطه ، لیبرال سوسیالیست می پردازیم . همان طور که در کتاب های مختلف اندیشه سیاسی و حقوق اساسی گفته شده است شهروندی دارای قرائن گوناگون و متکثر است که در این مبحث سعی خواهد شد جایگاه حقیقی مفهوم شهروندی را در گونه های گوناگون و متکثر دولت های ذیل بررسی نماییم . با بررسی ارزیابی این جایگاه به خوبی می‌توانیم مفاهیم متنوع و گوناگون شهروندی را به خوبی استنباط نماییم .

گفتار اول : دولت مطلقه و مشروطه و شهروندی

با در نظر گرفتن وجود یا فقدان هر یک از این دو معیار در دوره شکل‌گیری هویت فرد و وضعیت فعلی وی می‌توان منزلت هویتی وی را تعیین کرد. مارشیا با ترکیب حضور یا فقدان این معیارها، چهار منزلت هویتی را مشخص کرد :

1. 1. 1. منزلت هویت یافته^[۴۳] : پیشرفته‌ترین منزلت از نظر رشدی این منزلت است. فردی که در این منزلت قرار می‌گیرد، دوره‌ای از جستجوی جایگزین‌های هویت را پشت سر گذاشته و تعهدهای ثابت و روشنی ایجاد ‌کرده‌است. وی به طور جدی انتخاب‌های شغلی متعددی را در نظر گرفته و با توجه به شرایط خود تصمیم‌گیری ‌کرده‌است. در زمینه ایدئولوژیکی، عقاید گذشته خود را مجدداً ارزیابی کرده و به راه حلی می‌رسد که وی را آماده عمل می‌کند. البته انتخاب‌های نهایی وی ممکن است شکل تبدیل یافته‌ای از خواسته‌های والدین باشد. به طور کلی اگر در معرض تغییرات ناگهانی محیط قرار گیرد خود را نمی‌بازد و قدرت انعطاف وی توصیف کننده شیوه ارتباط این افراد با جهان است. آن ها متفکر و درون‌نگر هستند و در شرایط استرس‌زا عملکرد شناختی بسیار خوبی دارند. آن ها مطابق با معیارهای درونی خود قضاوت کرده و به عقاید دیگران برای تصمیم‌گیری‌های خود وابستگی کمتری دارند، خلاق‌تر هستند و راهبردهای تصمیم‌گیری منطقی آن ها بیشتر از دیگر منزلت‌هاست. عملکرد افراد هویت‌یافته در بالاترین سطح استدلال اخلاق پس قراردادی^[۴۴] است (مارشیا، ۱۹۶۶؛به نقل از آدامز،۱۹۹۹).

      

   

1. 1. منزلت هویتی بحران‌زده^[۴۵] : فردی که در این منزلت است، در حال گذراندن دوره‌ای از جستجو است و تعهدهای مهمی ندارد. فردی که در این منزلت قرار می‌گیرد، کوشش فعالی برای ایجاد تعهد داشته و سعی می‌کند بین منابع گوناگون هویت هماهنگی و همخوانی ایجاد کند. این نوجوانان اغلب به عنوان اینکه «با خودش دل مشغولی دارد» توصیف می‌شوند. اگر چه ممکن است آرزوهای والدین هنوز برایش دارای اهمیت باشد، اما می‌کوشد که بین آن ها، تقاضاهای جامعه و توانایی‌های خود، مصالحه‌ای ایجاد کند. گاهی ظاهر گیج و سردرگمی دارد که حاکی از دل مشغولی حیاتی و منازعه درونی با پرسش‌های است که در بعضی مواقع غیر قابل حل به نظر می‌رسد. بعضی از افراد دارای هویت بحران زده در تلاش‌های هویتی خود، مهیج و مضطرب هستند. در حالی که برخی دیگر کاملاً متفکر بوده و از عقاید دیگران به آسانی تبعیت نمی‌کنند (مارشیا، ۱۹۷۹، به نقل از ؛آدامز،۱۹۹۹).

1. 1. منزلت هویتی دنباله‌رو^[۴۶] : افراد این منزلت دوره‌ای از جستجو را پشت سر نگذاشته، و به ارزش‌های کودکی خود، متعهّد باقی می‌مانند. مشکل است که بگوییم کجا اهداف والدین برای وی خاتمه یافته و کجا اهداف خودش آغاز می‌شود. وی آن چیزی می‌شود که دیگران تصمیم گرفته‌اند. اعتقاداتش تداوم اعتقادات والدین است، تحجّر خاصی در شخصیت وی وجود دارد و اگر با موقعیتی مواجه شود که در آن ارزش‌های والدین کارایی نداشته باشد، شدیداًً احساس ترس و تهدید می‌کند. آن ها در درست دانستن اعتقادهایشان انعطاف‌ناپذیر هستند. این افراد بسیار جستجو کننده تأیید بوده و اعمالشان بر پایه عقاید دیگران است و همیشه در مقیاس خود مختاری نمره کمتری می‌آورند (مارشیا، ۱۹۹۲).

1. منزلت هویتی سردرگم^[۴۷] : این گروه شامل نوجوانانی است که هیچ بحرانی را سپری نکرده و در عین حال به اهداف خاصی هم احساس تعهد نمی‌کنند (احدی و جمهری، ۱۳۸۲). افراد با وضعیت سر در گم، عزت نفس و خود کنترل پایین‌تری نسبت به دیگر منزلت‌ها نشان می‌دهند. آن ها ممکن است توسط دیگران به عنوان بی‌فکر و خیال، و بی تعصب توصیف شوند. افراد با منزلت سر در گم، از کمترین سازگاری روانی در بین چهار منزلت هویتی برخوردارند، و کسانی که در این منزلت پایدار می‌مانند با احتمال بیشتری دچار اختلال روانی می‌شوند.

۲-۳-۱-۳-دیدگاه فروم

به اعتقاد فروم^[۴۸]، مؤثرترین عامل در شخصیت انسان، نیازهای روانی است. فروم به شش نیاز روانی اساسی اشاره می‌کند که عبارتنداز : ۱- وابستگی^[۴۹] ۲- تعالی^[۵۰] ۳- ‌ریشه‌دار بودن^[۵۱] ۴- هویت ۵- چارچوب درک وضعیت یا جهت‌گیری^[۵۲] ۶- برانگیختگی و تحریک^[۵۳].

منظور از نیاز به حس هویت آن است که هر فرد مایل است به اینکه هویت خاصی داشته باشد، از این رو می‌کوشد که خویشتن را دریابد و بشناسد. چندین راه برای برآوردن این نیاز وجود دارد. شخص می‌تواند استعدادها و توانایی‌های بی‌همتای خود را پرورش دهد یا اینکه می‌تواند به یک گروه، مثلاً، یک فرقه مذهبی، اتحادیه یا ملت، گاهی اوقات تا حد همنوایی، وابسته شود (سیاسی، ۱۳۷۷؛ شولتز و شولتز، ۱۹۹۸، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۱).

۲-۳-۱-۴-دیدگاه گلاسر

ویلیام گلاسر^[۵۴] (۱۹۷۵) معتقد است که هویت یک ساختار روانی – اجتماعی است و باعث تمایز فرد از سایرین می‌شود. به اعتقاد او هویت با شخصیت مترادف است و برای هر فرد یک هویت متصور است و آن تصوری است که فرد از خویشتن دارد. گلاسر هویت را جزء لاینفک زندگی همه انسان‌ها در همه فرهنگ‌ها می‌داند که از لحظه تولد تا مرگ ادامه می‌یابد. او معتقد است که هویت به طرق مختلف تشکیل می‌شود و رشد می‌کند. یکی از راه های تکوین هویت، داشتن ارتباط و درگیری عاطفی با خود و دیگران است. اساس تشکیل هویت، تلاش‌ها و فعالیت‌هایی است که علاقمند به تعقیب آن ها هستیم و بر اثر تلاش‌ها و فعالیت‌های خود متوجه می‌شویم که ما هستیم و چگونه عمل می‌کنیم. برداشت‌ها و نظرات دیگران در روشن کردن هویت ما نقش عمده‌ای دارند. ارزشیابی‌های ما از خودمان در ارتباط با شرایط زندگی، اوضاع اجتماعی و اقتصادی نیز تعیین کننده هویت ما است و بالاخره تصور ما ‌در مورد وضع جسمانی و شیوه لباس پوشیدن، نوع هویت ما را در مقایسه با دیگران مشخص می‌کند (معین،۱۳۷۷).

گفتارسوم :طرفین دعوی

طبق ماده ۵۰۴ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ کسی می‌تواند دادخواست اعسار از هزینه دادرسی را تقدیم نمایدکه به دلیل عدم کفایت دارایی یاعدم دسترسی به مال خود به طورموقت قادر به پرداخت مخارج محاکمه نباشد .

اما در خصوص اینکه دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی باید به طرفیت چه کسی طرح شود اختلاف نظروجود دارد، چرا که در ماده ششم قانون اعسار ^[۸۵]۱۳۱۰ مدعی العموم ومدعی علیه به عنوان طرف دعوی محسوب می شدند اما این قانون به موجب بند «۱۲ » ماده ۷۸۹ قانون آئین دادرسی مدنی ۱۳۱۸ ملغی شده و مواد ۵۰۴ تا ۵۱۴ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ جایگزین آن شده که در آن مدعی العموم به عنوان طرف دعوی ذکر نشده است با توجه به نسخ مقررات آئین دادرسی مدنی سابق در خصوص موارد ابلاغ به دادستان و با توجه به ماده ۵۰۷ قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی ، نیازی نیست که دادستان طرف دعوی قرار بگیرد . لذا نسخه ثانی دادخواست و ضمائم آن صرفا می بایستی به خوانده (دعوی اصلی )ارسال گردد و نیازی به ابلاغ وقت رسیدگی به دادستان نمی باشد .

دعوی اعسار اعم از اینکه به طور جداگانه و یا ضمن دعوی اصلی مطرح شود با توجه به قسمت اخیر ماده ۵۰۷ قانون آئین دادرسی مدنی به طرفیت خوانده اصلی مطرح می‌گردد و در مقررات فعلی دعوی به طرفیت دادستان پیش‌بینی نشده است^[۸۶].

اما به طور کلی چنین می توان پاسخ داد که چنانچه به تاریخچه این موضوع نظری بیفکنیم ملاحظه می شود که به موجب ماده ۶ قانون اعسار و افلاس واصلاح قانون تصریح محاکمات ، مصوب ۱۳۱۰ دعوای اعسار به طرفیت مدعی العموم اقامه خواهد شد .

لاکن قانون اعسار و افلاس و اصلاح قانون تسریع محاکمات ، مصوب ۱۳۱۰ به موجب ماده ۴۰ قانون اعسار نسخ صریح گردیده . همچنین فصل اول قانون اعسار به موب بند ۱۲ ماده ۷۸۹ قانون آئین دادرسی مدنی نسخ شده است «قانون‌گذار در ماده ۶۹۹ قانون آئین دادرسی مدنی مدیر دفتر را مکلف می‌کند که یک نسخه از دادخواست و مدارک اعسار و پیوست های آن را برای دادستان ونسخه دیگر رابرای طرف دعوای اصلی ارسالی دارد .

مفهوم آن این است که دادخواست اعسار باید به طرفیت دادستان اقامه شود . لکن قانون‌گذار درماده ۵۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ فقط مدیر دفتر را مکلف به ارسال نسخه ای از دادخواست برای طرف دعوا کرده و ذکری از لزوم ارسال نسخه ای از دادخواست ‌و مدارک برای دادستان نکرده است.

با این وصف هرچند از لحاظ اصول حقوقی و برای دفاع از خزانه دولت ،طرف قرار دادن دادستان الزامی است لاکن با توجه به مراتب فوق، به نطر می‌رسد قانون گذار، نظر بر عدم لزوم طرف قرار دادن دادستان یا رئیس حوزه قضایی برای دعوای اعسار از هزینه دادرسی داشته است .

البته این ماده ‌بر اساس اصول مسلم حقوقی تأمل برانگیز است و به نظر می‌رسد با توجه به تشکیل دادسرها در نظام قضایی کشور و مسئولیت های دادستان در قوانین جاری نسبت به اصلاح آن باید اقدام شود .^[۸۷]

گفتار چهارم : دادگاه صالح

منظور از صلاحیت دادگاه یعنی:« شایستگی دادگاه ها برای رسیدگی به انواع دعاوی . ‌بنابرین‏ دعوی با ویژگی های خاص خود ، باید در محکمه ای طرح گردد که مناسب با آن ویژگی باشد^[۸۸].

همچنین صلاحیت از حیث مفهوم:«تکلیف و حقی است که مراجع قضاوتی (قضایی یا اداری)در رسیدگی به دعاوی ،شکایات در امور بخصوص،به حکم قانون دارا می‌باشند^[۸۹]» .

با توجه به ظاهر ماده ۲۴ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ :«رسیدگی به دعوای اعسار به طور کلی با دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی نخستین به دعوای اصلی را دارد یا ابتدا به آن رسیدگی ‌کرده‌است .»

ادعای اعساراز هزینه دادرسی چه در مرحله بدوی و چه تجدید نظر و فرجامی با دادگاه بدوی یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به دعوای اصلی را دارد ویا دادگاهی که نخستین بار به دعوا رسیدگی کرده می‌باشد .اما با توجه به ماده ۵۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب۱۳۷۹:«… اظهار نظر ‌در مورد اعسار از هزینه تجدی نظر خواهی و یا فرجام خواهی بادادگاهی می‌باشد که رأی مورد درخواست تجدید نظر و یا فرجام را صادر نموده است .» نشان می‌دهد که در خصوص ادعای اعسار از هزینه دادرسی بایستی در دادگاهی که رأی تجدید نظر و یا فرجام مورد درخواست واقع شده ، اقامه شود.

البته ۲ احتمال وجود دارد ، یک احتمال آن است که ماده ی . ۵۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ نیز به دادگاه بدوی نظر دارد و ابهام آن به وسیله ماده ۲۴ قانون آئین دادرسی مدنی بر طرف می شود . احتمال دیگر آن است که :« در مقایسه بین دو ماده ۲۴ و ۵۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی باید گفت، بنابر حکم خاص مقرر در ذیل ماده ۵۰۵ قانون آئین دادرسی مدنی چنانچه فرجام خواسته رأی دادگاه بدوی باشد ،رسیدگی به ادعای اعسار از هزینه دادرسی مرحله فرجام بااین دادگاه و چنانچه فرجام خواسته رأی دادگاه تجدید نظر باشد رسیدگی به ادعای مذکور با دادگاه تجدید نظر خواهد بود . »احتمال نخست منطقی به نظر می‌رسد^[۹۰].

درمورد مرجع رسیدگی به ادعای اعسار از هزینه دادرسی دعوای اعتراض ثالث و اعاده دادرسی گفته شده است :«با توجه به حکم مقرر در ذیل ماده ۵۰۵ و رعایت مواد ۴۲۰ و۴۳۳ قانون باید گفت مرجع رسیدگی همان دادگاه خواهد بود که نسبت به رسیدگی به دعوای اعتراض ثالث یا اعاده دادرسی موظف به رسیدگی است».

گفتار پنجم : نحوه اثبات دعوی

حالت اعسار حالتی بر خلاف اصل می‌باشد . و اصل بر عدم اعسار می‌باشد . ‌بنابرین‏ مدعی اعسار باید آن را اثبات نماید و دلیل اثبات نیز معمولاً شهادت شهود است . در قوانین تعریفی از شهادت نیامده است اما به نقل از برخی اسانید شهادت اخبار و نقل واقعه ای است که پیش از آن در حضور شاهد رخ داده و اعلام اراده چهره انشایی ندارد و احتمال صدق ، کذب و اشتباه درک واقع، در آن وجود دارد^[۹۱] .

برای اثبات دعوی اعسار از هزینه دادرسی ماده ۵۰۶ قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ بیان می‌دارد .«در صورتی که دلیل اعسار شهود باشد . باید شهادت کتبی حداقل دو نفر از اشخاصی که از وضعیت مالی و زندگی او مطلع می‌باشند . به دادخواست ضمیمه شود . در شهادت نامه ، مشخصات وشغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و عدم تمکن مالی او برای تأدیه هزینه دادرسی با تعیین مبلغ آن ،باید تصریح شده و شهود منشأ اطلاعات ‌و مشخصات کامل و اقامتگاه خود را به طور روشن ذکر نمایند . »

همان‌ طور که در ماده فوق اشاره گردید برای اثبات دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی اولاً ؛ شهادت حداقل ۲ نفر لازم است ثانیاًً :شهود می بایستی از وضعیت معیشت مدعی اعسار مطلع باشند ثالثاً :باید مقدار تمکن مالی او را صراحتاً تعیین نمایند .

به نظر می‌آید اتمام وتوسعه تکلیف در ‌گروه‌های درمان کوتاه مدت راه حل محور زمانی موثرترین شیوه باشد که از مراجع تقاضا شود تا تکلیفی را برای یک دوره بسیار کوتاه انجام دهد. پیشنهاد کردن به مراجعان برای انجام دادن کارهای بیشتری که اکنون مؤثر است. از نظر عملی تضمین می‌کند که او می‌تواند آن کار را با موفقیت انجام دهد. یکی از اعضای گروه برای زمانی که مسئله دردسری برای سایرین ایجاد نمی کند و انتخاب عضوی که در غلبه بر مسئله اش به مدت یک هفته موفق بوده، واعتبار بخشیدن ‌به این افتخار مؤثر است (متکالف، ۱۹۹۵).

جنبه هایی از زندگی مراجع که از بافت مشاوره جدا است ، عوامل«فرا درمانی» نام دارند. این موارد ویژگی هایی هستند که قبل از ورود مراجع به جلسات مشاوره، جزیی از او هستند و مراجع به راستی آن ها را با خود به جلسات مشاوره می آورد. این عوامل، هم با ویژگی های فردی و هم تأثیرات محیطی مربوط اند. یعنی هم صفات شخصیتی، الگوهای اعتقادی و تاریخچه خانوادگی، وهمین طور وضعیت اجتماعی-اقصادی فعلی، پشتوانه های اجتماعی، ووضعیت زندگی فعلی اورا شامل می‌شوند. لامبرت ^[۴۶](۱۹۹۵) طبق نتایج حاصل از چند دهه پژوهش های روان شناختی در زمینه پیامد درمان اظهار می‌دارد. این عوامل فرا درمانی، در واقع در حدود ۴۰ درصد در پیشرفت و بهبود مراجع طی فرایند مشاوره، نقش مهم تری دارند. عوامل دیگری که ممکن است در بهبود مراجع دخیل باشد، نسبت به عوامل فرا درمانی، درصد موفقیت کمتری را به خود اختصاص می‌دهند. این موارد عبارتند از : فنون خاصی مشاوره (۱۵ درصد)، ارتباط متقابل میان مشاور و مراجع (۳۰ درصد ) و انتظار ایجاد تغییرات مثبت (۱۵ درصد) (بامبرت، ۱۹۹۵؛ به نقل از دیویس و آزبون ، ۱۳۸۶).

سلیگمن (۱۹۹۳)، در کار با نوجوانان، این موضوع را به عنوان کنجکاوی ذره بینی توصیف می‌کند و مشاور را به یک کارگاه تلویزیونی تشبیه می‌کند که در مقابل مجریان، خود را به ناآگاهی و حماقت می زند تا با کمک گرفتن از آن ها، به راه حل هر پرونده دست یابد.

با توجه به سه نوع رابطه ی مراجع در درمان راه حل محور، ما باید از مراجعین اطمینان حاصل کنیم که نه تنها مسئله ی درستی را برای کار با آن ها انتخاب کرده ایم. بلکه این مسئله کاملاً تعریف شده باشد ما می‌توانیم مسئله «درست» را به وسیله مراجعان مشخص کنیم، ‌به این طریق که از آن ها بخواهیم یک جنبه یا بخشی از مسئله ای را که می خواهند اول برطرف شود، در اولویت قرار هند و توضیح دهند. یک مسئله تعریف شده، یک مسئله ویژه، رفتاری و قابل حل است (سلیگمن ، ۱۹۹۷؛به نقل از بخشی پور جویباری، ۱۳۸۸). استفاده از مدل برای کمک به توضیح ماهیت مسائل ارائه شده در خانواده و برای نحوه ی ارزیابی مداخله باید مدنظر قرارگیرد (وگنر^[۴۷]، ۲۰۰۱).

طبق نظر دی شازر (۱۹۸۸ و ۱۹۸۵)، مشکلاتی که مراجع مطرح می‌سازد، مثل قفل دری است که می توان آن را به روی یک زندگی خوشایندتر گشود البته به شرطی که بتواند کلید را ‌پیداکند غالباً وقتی سعی می شود تا علت قفل بودن در را پیدا کنند، زمان از دست می رود و ناکامی افزایش می‌یابد. آن هم زمانی که خانواده باید در پی یافتن کلید باشد (گلدنبرگ و گلدنبرگ، ۲۰۰۰؛ به نقل از سودانی ، ۱۳۸۵).

۲-۲-۱۳- ارزیابی نابهنجار:

دردنیای راه حل محور، بحث اختلال مختومه است. صاحب نظران راه حل محوردقیقاً همان‌ طور که مراجعان را از گمانه زدن درباره ی شکل گیری مشکل دور می‌کنند درمانگران رانیز چنن حدس و گمانه زنی منصرف می‌کنند. آن ها قویاً معتقدند که راه حل ها برای مشکلات اغلب با شیوه ای که مشکلات شکل می گیرند، نامرتبطند و ردگیری عوامل سبب شناختی در حرف زدن درباره مشکل یعنی دقیقاً آنچه که آن ها در صدد اجتناب از آن هستند، صورت نمی گیرد (بهاری، ۱۳۸۸).

درمانگران راه حل- محور مراجعین را همان طوری که هستند، ملاقات می‌کنند (غالباً یک جلسه را با این سوالات شروع می‌کنند، چه چیز باعث شد که شما اینجا بیابید؟ و یا امید دارید که باآمدن به اینجا، چه کاری انجام دهید؟) و از مقولات تشخیصی به شکل نسبتی و مفاهیم آنچه که برای زوجین، فرد وخانواده سالم یا ناسالم، عملی یا غیر عملی تصور می شد، دوری می جویند. اگر چه راهنمایی های کلی ممکن است توصیف شوند، هر مورد، موردی خاص در نظر گرفته می شود. درمانگر سعی می‌کند این موضوع را ساده بگیرد بدین گونه که بیمار را جدی در نظر می‌گیرد و دیدگاهمراجع را نسبت به همان چیزی که مشکل هست یانیست می پذیرد. اولویت به تجارب مراجع، اهداف، ایده ها، ارزش ها، انگیزه ها و جهان بینی ها داده می شود که ازرشمند و واقعی پنداشته می‌شوند و مورد ارج قرار می گیرند (دی شازر و ویکلند، ۲۰۰۰؛ به نقل از هویت، ۲۰۰۴).

بحث ‌در مورد گذشته به مراجعین اجازه می‌دهد که حس بودن رابشنوند و تصدیق کنند و فرصتی برای بررسی ایده های خود ‌در مورد آنچه که کمک کننده باشد (تئوری هایشان ‌در مورد تغییر) و شناسایی موفقیت های گذشته و استثنائات مربوط به مسئله، فراهم کنند. هسته اصلی جلسه راه حل محوراز حال به آینده است.درمانگر باید مهارت هایی برای پیوستن و کار کردن با افراد گوناگون داشته باشد و بتواند به آن ها در یافتن راه حل هایی متناسب با چارچوب ارجاعشان کمک کند. در رویکرد راه‌حل محور مراجع در مرکز است و این رویکرد، رویکردی بین فرهنگی است زیرا واقعاً به دانش بومی (شخصی، خانوادگی، اجتماعی) افرادی که به دنبال درمان هستند، احترام می‌گذارد. تنوع فرهنگی، ارج نهاده می شود زیرا تأکید بر یادگیری از آن هاست نه اینکه فقط ‌در مورد آن ها یاد گرفته شود. با این وجود در این رویکرد، گرایش به موضوعات سیاسی، اجتماعی- فرهنگی همچون قومیت، طبقه و نژاد است و نقش های جنسیتی معمولاً به طور واضح بحث نمی شوند مگر اینکه مراجعین بخواهند که موضوع بحث، نقش های جنسیتی باشد (گرمان ، ۲۰۰۸)

۲-۲-۱۴- درمان راه حل محوردر مدارس:

اساس و بنیان مشاوره راه حل محورمبتنی بر اعتماد مشاور به مراجعان با دانش آموزان در جهت ایجاد تحولاتی سازنده در زندگی خود، به کار گیری و بهره وری از منابع درونی شان است. در این شیوه، راه حل ها با شناخت و به کارگیری موارد استثناء و نه با کنکاش و تشریح مشکلات ، به دست می‌آید. توانایی ها و قابلیت های دانش آموزان پرورش داده می شود و سپس در جهت به اجرا در آوردن اهداف رفتاری قابل حصول و واقع گرایانه، به کار گرفته می شود. مشاور می‌تواند شیوه ی درمانی راه حل محوررا برای والدینی که فرزندانشان نیز در مدرسه مشکل ایجاد ‌کرده‌است به کار گیرد. به علاوه مشاور می‌تواند این برنامه را برای دانش آموزانی که در معرض خطر هستند نیز به کار ببرد.