متغیر

گروه

تعداد

میانگین

انحراف استاندارد

انحراف از میانگین

پیشرفت تحصیلی

مطالعه

۲۸

۱۲٫۲۳۲۱

۴٫۵۱۸۴۴

.۸۵۳۹۱

مقایسه

۲۸

۱۳٫۲۵۰۰

۴٫۳۶۲۰۸

.۸۲۴۳۶

داده های جدول ۴-۴- نشانگر آن است که میانگین نمرات دانش آموزان گروه تحت آموزش فیزیک با کاربرد فناوری اطلاعات از دانش آموزان تحت آموزش سنتی فیزیک ‌کمتر است .

نمودار۴-۴- مقایسه میانگین نمرات پیشرفت تحصیلی دو گروه

۲-۴-آزمون فرضیه‌ها

فرضیه اول:

«کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش درس فیزیک بر میزان خلاقیت(سیالیت) دانش آموزان در این درس تاثیرگذار است. »

جدول (۵-۴) مقایسه نتایج آزمون در دو گروه مطالعه و مقایسه مربوط به میزان خلاقیت(سیالیت)

تفاوت میانگین دو گروه

آزمون برابری واریانس ها

آزمون برابری میانگین ها (t-test)

خلاقیت دکتر عابدی

آزمون فیشرF

سطح معنادری

آماره آزمون t

درجه آزادی

سطح معناداری

تفاوت میانگین ها

خطای معیارتفاوت میانگین

.۹۴۶

.۳۳۵

-۲٫۲۷۱

۵۴

۰٫۰۲۷

۳٫۵۷۱

۱٫۵۷۲

چون (۹۴۶/۰=F ) و سطح معنا داری برابر (۳۳۵/۰) بوده و از ( ۰۵/۰) بزرگتر است، ‌بنابرین‏ فرض صفررد نشده بنا براین برابری واریانس نمرات آزمون سیالیت دوگروه مطالعه ومقایسه پذیرفته می شود. تا اینجا محقق اثبات می‌کند که واریانس ها در هردو گروه مطالعه و مقایسه در آزمون سیالیت یکسان بوده است.بر اساس نتایج آزمون T که مربوط به آزمون برابری میانگین ها است مقدار آماره T محاسبه شده برابر ۲٫۲۷۱وسطح معنا داری دو طرفه ۰٫۰۲۷ در سطح معنا داری (۰۵/۰p<) نشانگر بین میانگین نتایج آزمون سیالیت گروه مطالعه و مقایسه تفاوت معنا داری به نفع گروه مقایسه وجود دارد. به عبارت دیگر گروهی که از روش تدریس بدون کمک از ICT بهره مند شده بودند از سیالیت بالاتری در مقایسه با گروهی که از روش تدریس مبتنی بر ICT در آموزش آن ها استفاده شده بود، برخوردار بودند.

فرضیه دوم :

« کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش درس فیزیک بر میزان یادآوری محتوای این درس تاثیرگذار است»

جدول (۶-۴) مقایسه نتایج آزمون در دو گروه مطالعه و مقایسه مربوط به میزان یادآوری محتوای درس فیزیک

تفاوت میانگین دو گروه

آزمون برابری واریانس ها

آزمون برابری میانگین ها (t-test)

یادآوری محتوای درس فیزیک

آزمون فیشرF

سطح معنادری

آماره آزمون t

درجه آزادی

سطح معناداری

تفاوت میانگین ها

خطای معیارتفاوت میانگین

.۰۲۶

.۸۷۲

-۳٫۳۲۰

۵۴

.۰۰۲۰

۱٫۳۷۵

.۴۱۴۱۲۰

چون (۰۲۶/۰=F ) و سطح معنا داری که برابر (۸۷۲/۰) بوده و از ( ۰۵/۰) بزرگتر است، ، ‌بنابرین‏ فرض صفررد نشده بنا براین برابری واریانس نمرات آزمون یادآوری دوگروه مطالعه ومقایسه پذیرفته می شود . تا اینجا محقق اثبات می‌کند که واریانس ها در هردو گروه مطالعه و مقایسه در آزمون یادآوری یکسان بوده است .بر اساس نتایج آزمون T که مربوط به آزمون برابری میانگین ها است؛ مقدار آماره T محاسبه شده (۳٫۳۲۰=T ) وسطح معنا داری دو طرفه۰٫۰۰۲ در سطح معنا داری (۰۵/۰p<) ‌نشانگر آن است که بین میانگین نتایج آزمون یادآوری گروه مطالعه و مقایسه تفاوت معنا داری به نفع گروه مقایسه وجود دارد. به عبارت دیگر گروهی که از روش تدریس بدون کمک از ICT بهره مند شده بودند در مقایسه با گروهی که از روش تدریس مبتنی بر ICT در آموزش آن ها استفاده شده بود، در یادآوری مطالب در سطح بهتری قرار دارند.

فرضیه سوم:

« کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش درس فیزیک بر میزان انگیزه پیشرفت تحصیلی در این درس تاثیرگذار است »

جدول (۷-۴) مقایسه نتایج آزمون در دو گروه مطالعه و مقایسه مربوط به میزان انگیزه پیشرفت تحصیلی

تفاوت میانگین دو گروه

آزمون برابری واریانس ها

آزمون برابری میانگین ها (t-test)

انگیزه پیشرفت تحصیلی

آزمون فیشرF

سطح معنادری

آماره آزمون t

درجه آزادی

سطح معناداری

تفاوت میانگین ها

خطای معیارتفاوت میانگین

۰٫۵۳۱

۰٫۴۶۹

۱٫۷۲۴-

۵۴

۰٫۰۹

۱٫۸۲

۱٫۰۵۷

چون (۵۳۱/۰=F ) و سطح معنا داری که برابر (۴۶۹/۰) بوده و از ( ۰۵/۰) بزرگتر است،، ‌بنابرین‏ فرض صفررد نشده بنا براین برابری واریانس نمرات انگیزه پیشرفت تحصیلی دوگروه مطالعه ومقایسه پذیرفته می شود . تا اینجا محقق اثبات می‌کند که واریانس ها در هردو گروه مطالعه و مقایسه در آزمون سیالیت یکسان بوده است بر اساس نتایج آزمون T که مربوط به آزمون برابری میانگین ها است مقدار آماره T محاسبه شده برابر (۱٫۷۲۴=T ) وسطح معنا داری دو طرفه ۰٫۰۹ در سطح معنا داری (۰۵/۰p<) بین میانگین نتایج آزمون انگیزه پیشرفت تحصیلی گروه مطالعه و مقایسه تفاوت معنا داری وجود ندارد. به عبارت دیگر بین انگیزه پیشرفت گروهی که از روش تدریس بدون کمک از ICT بهره مند شده بودند در مقایسه با گروهی که از روش تدریس مبتنی بر ICT در آموزش آن ها استفاده شده بود، تفاوتی وجود ندارد.

فرضیه چهارم :

«کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش درس فیزیک بر میزان پیشرفت تحصیلی در این درس تاثیرگذار است »

جدول (۸-۴) مقایسه نتایج آزمون در دو گروه مطالعه و مقایسه مربوط به میزان پیشرفت تحصیلی

تفاوت میانگین دو گروه

آزمون برابری واریانس ها

آزمون برابری میانگین ها (t-test)

پیشرفت تحصیلی

آزمون فیشرF

سطح معنادری

آماره آزمون t

درجه آزادی

سطح معناداری

تفاوت میانگین ها

خطای معیارتفاوت میانگین

.۰۲۰

.۸۸۸

-.۸۵۸

۵۴

.۳۹۵

۱٫۰۱۷۸۶

۱٫۱۸۶۸۹

چون (۰۲۰/۰=F ) و سطح معنا داری که برابر (۸۸۸/۰) بوده و از ( ۰۵/۰) بزرگتر است، ، ‌بنابرین‏ فرض صفررد نشده بنا براین برابری واریانس نمرات پیشرفت تحصیلی دوگروه مطالعه ومقایسه پذیرفته می شود. تا اینجا محقق اثبات می‌کند که واریانس ها در هردو گروه مطالعه و مقایسه در آزمون سیالیت یکسان بوده است بر اساس نتایج آزمون T که مربوط به آزمون برابری میانگین ها است مقدار آماره T محاسبه شده برابر (۰٫۸۵۸=T ) وسطح معنا داری دو طرفه ۰٫۳۹۵در سطح معنا داری (۰۵/۰p<) بین میانگین نتایج آزمون پیشرفت تحصیلی گروه مطالعه و مقایسه تفاوت معنا داری وجود ندارد. به عبارت دیگر بین پیشرفت تحصیلی گروهی که از روش تدریس بدون کمک از ICT بهره مند شده بودند در مقایسه با گروهی که از روش تدریس مبتنی بر ICT در آموزش آن ها استفاده شده بود، تفاوتی وجود ندارد.

فصل پنجم :

استنتاج داده ها

در این فصل تحت عنوان استنتاج، ابتدا به ارائه خلاصه ای از یافته های پژوهش در رابطه با فرضیه‌ها خواهیم پرداخت، سپس با توجه به تحقیقات انجام شده به بحث و نتیجه گیری ‌در مورد پاسخ ها می پردازیم در پایان پس از ذکر محدودیت های تحقیق، پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی جهت استفاده ی محققان و مسئولین ارائه خواهد شد.

1. 1. حفظ مشتری

1. 1. سهم بازار

1. 1. موفقیت محصول جدید

1. 1. بازده دارایی ها

1. رشد فروش

این پنج شاخص به وسیله مقیاس طیف هفت گزینه ای لیکرت از ۱= خیلی مخالف تا ۷= خیلی موافق درجه بندی شده است (Singh and Ranchod; 2004).

مطالعات متعدد دیگری وجود داشته اند که آن ها نیز رویه مشابهی را برای سنجش عملکرد تجاری شرکت ها اتخاذ کرده‌اند.برخی از محققان سازمانی و بازاریابی، عملکرد شرکت را در دو بخش مورد بحث قرار می‎دهند که شامل یک بعد اثربخشی و یک بعد کارایی است.این رویکرد استاندارد، اثربخشی شرکت را از لحاظ رشد سود، رشد فروش و رشد سهم بازار و کارایی شرکت را از لحاظ سودآوری، بازده فروش (ROS)، بازده سرمایه گذاری (ROI)، و بازده دارایی ها (ROA) مورد سنجش قرار می‌دهد (Menguic et al..; 2007).

در جدول۲-۲-۴ پارامترهایی را که دانشمندان مختلف علم مدیریت در پژوهش های خویش برای سنجش عملکرد بازاریابی شرکت های تولیدی به کار بسته اند، به اختصار نشان داده شده است:

جدول ۲ -۳) متغیر های اندازه گیری عملکرد بازاریابی (Vinod and Uma Kumar; 2009)

ردیف

متغیر های عملکرد بازاریابی

محقق

سال

۱
کاهش زمان تحویل

رضایت مشتری

Vinod Kumar Uma Kumar

۲۰۰۹

۲
رشد حجم فروش

رشد سهم بازار

Kim

۲۰۰۹

۳
رشد حجم فروش

رشد سهم بازار

ارتقای موقعیت رقابتی شرکت

Moen

۲۰۰۸

۴
افزایش حجم فروش

عملکرد کلی شرکت

Morgan

۲۰۰۸

۵
رشد فروش

رشد سهم بازار

توسعه محصول و بازار

بهبود کیفیت محصول

Molina

Chandler

۲۰۰۷

۲۰۰۰

۶
متوسط رشد سهم بازار در طی سه سال گذشته

متوسط رشد حجم فروش در طی سه سال گذشته

Green

Inmam

۲۰۰۶

۲۰۰۵

۷
رشد فروش

رشد سهم بازار

ارتقای موقعیت رقابتی شرکت

Tracy

۲۰۰۵

۸
افزایش سهم بازار

ارتقای موقعیت رقابتی شرکت

Zhang

Vickery

۲۰۰۱

۱۹۹۹

۹
افزایش حجم فروش

توسعه محصول جدید

افزایش سهم بازار

Pawel

Narver and Slater

۱۹۹۴

۱۹۹۰

۱۰
رشد حجم فروش

رشد سهم بازار

ارتقای موقعیت رقابتی شرکت

Jaworski and Cohli

Claycomb

۱۹۹۳

۱۹۹۹

۲-۲-۸) الگوی کارت امتیازی متوازن^۳۲ (BSC):

تکنیک امتیازی متوازن، یک سیستم مدیریت راهبرد و ارزیابی عملکرد می‌باشد که مأموریت‌ و راهبرد سازمان را به یک مجموعه ی متوازن از سنجه های عملکرد جامع ترجمه می کند.تکنیک امتیازی متوازن، که در دهه ۱۹۹۰ توسط کاپلان و نورتون ابداع گردید، یکی از معروف‌ترین ابزارها و فناوری‌های مدیریت در عمل می‌باشد (Greiling; 2010).

شکل ۲-۷) کارت امتیازی متوازن چهارچوبی برای سیستم مدیریت استراتژیک (علی نژاد و همکاران، ۱۳۹۲)

BSC

توضیح و ترجمه چشم انداز و استراتژی:

• • توضیح چشم انداز

• ایجاد درک یکسان

برنامه ریزی و تعیین اهداف اجرایی:

• • تعیین اهداف اجرایی

• • همسوسازی ابتکارات استراتژی

• • تخصیص منابع

• تعیین شاخص های عملکرد

برقراری ارتباط و اتصال:

• • انتقال و آموزش

• • تعیین اهداف کلان

• اتصال پاداش ها با ارزیابی عملکرد

بازخورد و فراگیری استراتژی:

• • تعیین چشم انداز مشترک

• • تهیه اطلاعات بازخورد استراتژیک

• کل نگری استراتژی ها

عبارت متوازن در تکنیک امتیازی متوازن به معنای ایجاد توازن بین معیارهای مالی و غیرمالی، معیارهای درون نگر و برون نگر و همچنین معیارهای پیش نگر و پس نگر می‌باشد.تکنیک امتیازی متوازن منظر مالی سنتی را با دیگر منظرهای غیرمالی ازقبیل رضایت مشتری، فرایند داخلی کسب و کار و همچنین آموزش و رشد تکمیل می کند.تکنیک امتیازی متوازن، جزء لاینفک شناسایی مأموریت‌، فرموله کردن راهبرد و اجرای فرایند با تأکید بر ترجمه ی راهبرد به مجموعه سنجه های مالی و غیر مالی مربوطه است.ترجمه ی راهبرد توسط تکنیک امتیازی متوازن بر مبنای چهار وجه متمایز انجام می شود (Bose; 2007).در واقع، الگوی کارت امتیازی متوازن، روشی است که برای مدیران شرایطی را فراهم می‌سازد تا بتوانند چارچوبی جامع برای تفسیر و ترجمه چشم انداز و راهبرد شرکت در قابل مجموعه ای از سنجه های عملکرد ارائه دهند.شرکت‌ها و سازمان‌های بسیاری در سرتاسر دنیا از این تکنیک در جهت دستیابی به اهداف خود استفاده می‌کنند و به نتایج بسیار مطلوبی دست می‌یابند.در تحقیقات انجام شده، مشخص گردید که به واسطه ی به کارگیری این مدل، نقاط قوت و ضعف سازمان شناسایی و فرصت‌های بهبود مناسبی نیز فراهم می شود.

در محیطی که دارای ویژگی‌های زیر باشد کارکنان با اثر بخشی بیشتری کار می‌کنند:

• • • یک جو حرفه‌ای که معیارهای بالایی بر آن حاکم باشد: مهندسان و کارشناسان تحقیق و توسعه درست دارند که جوی روشنفکرانه، در کنار همکارانی شایسته و زیر نظر مدیریتی کارآزموده و با حرمت، کار کنند.
  • • • وجود فرصتی برای اشتراک مساعی ارزشمند هر کارمند با فرصتی برای مشارکت مستقیم و پیشرفت داشته باشد.

    

  • • یک فضای باز، که افراد بتوانند به دلخواه عمل کنند: بیشتر کارکنان تحقیقاتی، به ویژه جوانترها، پیروی از مقررات سفت و سخت را دوست ندارند. آنان به دنبال فضایی هستند که نظر افراد را محترم می‌شمارد پذیرش مخاطره حساب شده را تشویق می‌کند، مساوات بر آن حاکم است و سیاسی کاریهای سازمانی در آن ناچیز است.

    

  • • یک فضای شغلی با ثبات: ثبات شغلی برای کارکنان مسن‌تر حائز اهمیت است. در حالت مطلوب ثبات شغلی یک کارمند باید مبتنی بر عملکرد شغلی او باشد.
  • فضای مناسبی برای پیشرفت شغلی: مسیرهای ترقی که به روشنی و ‌بر اساس عملکرد و افراد تعریف شده باشد همراه با هدایت مناسب، کارکنان تحقیقات را بر می‌انگیزد که اهداف آینده را با بهره‌وری دنبال نمایند(بوشهری،ملکی،۱۳۷۷، ص۴۵).

جنبه‌های مهم فرهنگ سازمانی

فرهنگ، در برگیرنده ارزش‌ها یا مفاهیم پسندیده است. برای مثال، میزان آزادی افراد برای تعیین نوع مسئله تحقیق با توجه به ارزش‌ها تعیین می‌‌شود. به عنوان مثالی دیگر، سطح روابط درون سازمانی چگونه باید باشد (آیا افراد باید نسبت به سرپرستان خود احساس «احترام عمیق» داشته، فاصله خود را با ایشان حفظ کنند، یا این که به راحتی به دفتر کار آن ها رفت و آمد کرده، با آن ها روابطی نزدیک برقرار سازند (جین،ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۹۵).

هنجارها نیز، با ارزش‌ها در ارتباط هستند. هنجارها، طرز تلقی‌هایی از رفتار پسندیده اعضای سازمانند. سازمان‌ها، در موارد بسیاری مثلاً: میزان تولید، دارای هنجارند. یکی از هنجارهای رایج در بیشتر سازمان‌های تحقیقاتی این است که اعضای سازمان باید سعی کنند سالانه، دست کم یک مقاله در یک نشریه تحت نظر هیئت داوران، منتشر کنند. هر فرهنگی طرز تلقی خاصی ‌در مورد پاداش دارد. به چه کسی، چه وقت و تحت چه شرایطی باید پاداش داده شود؟ به چه نوع کارهایی پاداش تعلق می‌گیرد و به چه نوع کارهایی تعلق نمی‌گیرد؟ چه برنامه‌ای برای این پاداشها در نظرگرفته و اجرا شود؟ افراد باید چگونه خود را با محیط اجتماعی سازمان تطبیق دهند که جزو اعضای «خوب» سازمان به شمار آیند؟ چگونه باید روزآمد بمانند؟ ‌در مورد شرکت در همایش‌های علمی، چه هنجارهایی را باید مدنظر قرار دهند؟ فرد چگونه باید مهارت‌های جدید را در خود پرورش دهد؟ آیا باید در کلاس‌های آموزشی شرکت نماید یا به دانشگاه باز گردد؟ (جین،ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۹۵).

فرهنگ سازمانی مطلوب، آن است که مشوق کیفیت برتر در کارهای تحقیق و توسعه، دارای انسجام درونی و مسلط بر مرکز تحقیقاتی باشد. البته، تهیه فهرست کامل و جامعی از عناصر فرهنگی غیر ممکن است. در ادامه به نکات پراهمیتی را که هر مدیر باید برای دستیابی به یک فرهنگ سازمانی مطلوب باید مورد ملاحظه قرار دهد، توجه کنید:

• پرورش راه و رسم علم نوین، به عنوان جنبه مهمی از فرهنگ سازمانی است.

هنگامی که عادت و رسوم آرمانی (جهان اندیشی، شراکت در تولید دانش علمی، بی اعتنایی نسبت به منافع تجاری و مالی، شک اندیشی سازمان یافته که متضمن بررسی دقیق و بی طرفانه کشفیات علمی است). به عنوان بخشی از فرهنگ سازمانی پذیرفته شوند، علم و نوآوری شکوفا خواهند شد؛

• • تحملِ فرد نوآوری که ممکن است همیشه طبق روال اداری موجود عمل نکند؛

• • معنا بخشیدن به مشارکت هر فرد به وسیله سازگار نمودن اهداف سازمانی و فردی؛

• • تشخیص اهمیت ارتباط با جامعه گسترده علمی و مشتریانی که نقش مهمی در فرایند نوآوری ایفا می‌کنند و تشویق این ارتباط؛

• • شناسایی و پاداش دادن به کیفیتهای برتر فنی و مدیریتی،

• ایجاد فرهنگی که به نیازهای مشتری توجه دارد و طرز تلقی آن درباره کار، این است که می‌توانیم و انجام می‌دهیم(جین،ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۹۵).

ت- سازماندهی پژوهشی

فرایندی است که طی آن تقسیم کار میان افراد واحدها و ‌گروه‌های کاری و هماهنگی میان آن ها به منظور کسب اهداف صورت می‌گیرد یکی از عوامل عدم موفقیت واحدهای تحقیق و توسعه ضعف سازمان دهی است عدم توجه به ویژگی‌های این واحدها و تفاوت آن با سایر واحدها باعث پایین آمدن کارایی این واحدها و منزوی شدن آن در مؤسسات شده است در واقع داشتن جایگاه مناسب واحد تحقیق و توسعه در پیشرفت فعالیت‌های این واحد تعیین کننده است نداشتن جایگاه مناسب در ساختار سازمان از عدم سازمان دهی مناسب و فقدان راهبرد حکایت دارد(عطافر،آنالویی،۱۳۸۰، ص ۵۰۷).

سازمان‌دهی سازمان‌های تحقیقاتی

آقای دکتر «ووگل» استاد دانشگاه هاروارد که از سال ۱۹۵۸ با سفر به ژاپن حدود ۲۰ سال در این کشور به بررسی و تحقیق مشغول بود و سالها وقت خود را صرف یافتن رموز موفقیت ژاپنی نمود. ساختارهای سازمانی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی درست ژاپنی‌ها و علل اصلی تبدیل ژاپن (طی یک قرن) از کشور بسته فئودالی به پیشرفته‌ترین کشور صنعتی جهان می‌داند، به عبارت دیگر رمز پیروزی ژاپنی‌ها نبوغ آن ها در« سازمان‌دهی» است. (ووگل، ۱۳۷۱).

یکی از عوامل عدم موفقیت واحدهای تحقیق و توسعه ضعف سازماندهی آن است عدم توجه به ویژگی‌های این واحدها و تفاوت آن با سایر واحدها باعث پایین آمدن کارایی این واحدها و منزوی شدن آن ها در مؤسسات شده است. در واقع داشتن جایگاه مناسب واحد تحقیق و توسعه در پیشرفت فعالیت‌های این واحد تعیین کننده است. نداشتن جایگاه مناسب در ساختار سازمان از عدم سازمان‌دهی مناسب و فقدان راهبرد حکایت دارد(بوشهری،۱۳۷۷،ص۴۰).

۱٫ بند الف ماده ۲۰۶ در بیان شرایط و تعیین ضوابط قتل عمدی است در حالی که ماده ۲۹۶ در باب دیات آمده و در مقام تعیین شرایط قتل و ضرب و جرح‌های شبه عمدی و خطایی است و به همین لحاظ نیز در این ماده عبارت «در مواردی هم» بیان شده است یعنی قانون گذار به همان موارد پیشین که مربوط به جنایات غیر عمد است نظر دارد.

۲٫ در بند الف ماده ۲۰۶ مرتکب قصد قتل دارد و تیراندازی را به قصد قتل انجام می‌دهد در حالی که در ماده ۲۹۶ مرتکب قصد قتل ندارد بلکه صرفاً «قصد تیراندازی» دارد، بدیهی است میان این دو اختلاف وجود داشته و متفاوت از یکدیگر هستند.

۳٫ نتیجه تیراندازی در بند الف ماده ۲۰۶ همواره مرگ است در حالی که نتیجه حاصله در ماده ۲۹۶ مشخص نیست و به فرض اصابت به انسان ممکن است مرگ و یا ایراد صدمات بدنی باشد.

۴٫ در ماده ۲۹۶ علت عدم اصابت گلوله به هدف و برخورد آن به فرد دیگری مشخص نیست و عوامل مختلفی ممکن است در این امر دخیل باشند، که یکی از آن ها می‌تواند عدم مهارت باشد.

۵٫ بنابر مراتب فوق چنان چه شخصی قصد کشتن فرد معینی را کند و به سوی او اقدام به تیراندازی نماید اما به لحاظ عدم مهارت گلوله به دیگری اصابت کند و سبب مرگ او شود چون در هر حال مقصود مرتکب سلب حیات از انسانی بوده و چنین مقصودی نیز حاصل گردیده است. قتل واقع شده عمدی است و عدم مهارت نیز نمی‌تواند در ماهیت آن تغییری ایجاد نماید.^[۷۴] دکتر ایرج گلدوزیان نیز اینگونه قتل‌ها را قتل عمد می‌داند.

اما قانون‌گذار سال ۱۳۷۰ ایران، با اصلاح قانون، عامداً در موضوع، تصمیم‌گیری نموده است و حداقل جهت رفع اختلاف و رویه، تکلیف موضوع را روشن ساخته است و این گونه قتل‌ها را خطای محض دانسته است، ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد در واقع رابطه ذهنی بین جانی و مجنی‌علیه (شخص «ب» که به قتل رسیده) بایستی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. جانی اساساً قصد انجام فعل شلیک تیر به مجنی‌علیه «ب» را نداشته است. و چون قصد انجام فعل بر روی او را نداشته است، به طریق اولی قصد قتل او را هم نداشته است پس قتل واقع شده قتل عمد نیست.

به همین دلیل دسته دومی از حقوق ‌دانان وجود دارند که قائل به تفکیک هستند و معتقدند که اگر فردی به قصد قتل فردی مهدورالدمی اقدام به تیراندازی نماید برای مثال اگر مأمور اجرای احکام در راستای اجرای حکم اقدام به تیراندازی به سمت مجرم نماید ولی به واسطه عدم مهارت یا جابجایی مجرم و مواردی از این قبیل، تیر به شخص دیگری برخورد نماید یا اینکه شخص در دفاع مشروع از خود اقدام به دفاع از مهاجم با رعایت کلیه موارد نیاز در دفاع مشروع، دفاع نماید ولی اشتباهاً ضربه به جای مهاجم به شخص بی‌گناه برخورد نماید و فرد بی‌گناه بمیرد ‌به این علت که از اساس عمل شخص مشروع بود. قتل حاصله قتل خطایی می‌باشد اما در مقابل اگر شخصی قصد تیراندازی به شخص مهدورالدمی را نماید تا او را به قتل برساند ولی اشتباهاً تیر او به شخص بی‌گناه برخورد نماید و شخص بی‌گناه بمیرد قتل حاصله ‌به این علت که از اساس فرد هیچ مجوزی برای شلیک نداشته قتل عمد محسوب خواهد شد.^[۷۵]

در این میان نیز عده‌ای هستند که با در نظر گرفتن محتون‌الدم بودن یا مهدورالدم بودن فردی که اولاً قصد تیراندازی به او شده یا به عبارتی مجاز بودن یا نبودن عمل کسی که شلیک ‌کرده‌است قتل ناشی از اشتباه در هدف یا شخص را خطای محض قلمداد نموده‌اند.

استدلال این گروه نیز این است که چنان طبق ماده ۲۰۶ قانون مجازات اسلامی و نیز ضابطه مذکور در بند «الف» ماده ۲۹۵ همین قانون در صورتی که جانی بدون قصد فعل واقع شده بر مجنی‌علیه و بدون قصد نتیجه موجب تلف نفس یا عضو دیگری شود جنایت خطایی محض خواهد بود این ملاک بدون تردید بر موردی که کسی در اثر خطای در فعل شخص دیگری غیر از فرد مقصود را بکشد نیز منطبق است زیرا کسی که بدون تعدّی و تفریط به طرف فرد معینی تیراندازی کند و اتفاقاً به دیگری اصابت کند جنایتی را مرتکب شده است که تمام شرایط و ارکان لازم در تحقق جنایت خطای محض را واجد است چرا که کسی که نه قصد جنایت بر مجنی‌علیه را داشته است و نه قصد فعل واقع شده بر او را.^[۷۶]

به صورت کلی طبق آنچه که گفته شده ضابطه اغلب حقوق دانان در خصوص عمد بودن یا خطا محض بودن قتل ناشی از اشتباه در شخص (هدف) را می‌توان در مشروع یا نامشروع بودن عمل قاتل و شلیک خلاصه کرد به عنوان مثال اگر مأمور اجرای حکم به قصد کشتن و اجرای حکم قصد کشتن و اجرای حکم به سمت «الف» که مجرم است شلیک نماید اما به واسطه جابجایی مجرم تیر به شخص بی‌گناه برخورد نماید از آنجا که عمل ابتدایی مشروع بوده قتل خطایی اتفاق افتاده است اما اگر شخصی به قصد خصومت شخصی اقدام به تیراندازی به سمت «الف» نماید اما به دلیل عدم مهارت تیر به «ب» برخورد نماید، قتل به واسطه نامشروع بودن عمل ابتدایی قتل عمد و مستوجب قصاص خواهد بود.

حالا به رویکرد حقوقی به اشتباه در شخصیت می‌پردازیم که حقوق دانان کیفری اصطلاحاتی چون «قتل ناشی از خطای در شخصیت»، «قتل ناشی از اشتباه در مصداق»، «قتل ناشی از خطای در مصداق»، «قتل ناشی از اشتباه در شخصیت مجنی‌علیه»، و «قتل ناشی از اشتباه قاتل در تشخیص شخص مقتول»، را ‌در مورد آن به کار برده‌اند خطای در شخصیت عبارت است از خطای در گمان و قصد فاعل چون کسی که به سمت شخص معینی به گمان این که زید است تیراندازی می‌کند و سپس مشخص می‌شود که آن شخص عمر بوده است در قصد خود خطا کرده و خطای واقع شده از آن چیزی ناشی شده است که آن را صحیح می‌پنداشته و قصد نموده است.

به هر صورت مشخصاً قتل ناشی از اشتباه در شخصیت یا همان هویت ناشی از اشتباه مرتکب در عنصر معنوی (روانی) جرم می‌باشد ‌به این صورت باید گفت که قتل ناشی از اشتباه مرتکب در تشخیص شخص مقتول (اشتباه در هویت) ناظر به مواردی است که متهم به قتل ادعا می‌کند که قصد کشتن شخص «الف» را داشته و به طرف او تیراندازی ‌کرده‌است اما تحت تأثیر شرایط و اوضاع و احوال خاصی شخص دیگری که به گمان مرتکب «الف» است هدف قرار گرفته و کشته شده است و بعد معلوم می‌شود که مقتول شخص «الف» نبوده است.

همان طور که در خصوص فقها نیز گفته شد حقوق دانان نیز در خصوص اشتباه در شخص و شخصیت به چند دسته تقسیم می‌شوند عده‌ای اشتباه در شخصیت را عمد و عده‌ای نیز آن را غیر عمد می‌دانند. گروه اول بر این باورند که تعیین هویت و اوصاف مجنی‌علیه از اجزای رکن روانی جنایات عمدی نبوده و کافی است که جانی هدف خود را با اشاره تعیین نماید.^[۷۷]

بدین ترتیب چه قصد متهم آن باشد که شخصی را که در مقابل او ایستاده است بدون توجه به هویت او بکشد و چه بخواهد او را به تصور اینکه «الف» است بکشد، بعد معلوم شود که او «ب» بوده است، در هر دو حال عمل ارتکابی وی را باید عمدی محسوب کرد.^[۷۸]

در واقع این عده معتقدند در این موارد اگر رابطه جانی و مجنی‌علیه را مدنظر قرار دهیم متوجه می‌شویم که جانی هم قصد انجام فعل تیراندازی بر روی او را داشته و هم قصد سلب حیات آن ها را. لذا دقیقاً ضابطه اول قتل عمد (قصد قتل) محقق شده است و تصور پزشک یا چوپان بودن مجنی‌علیه (قصد خصومت) نیز هیچ اهمیتی ندارد. لذا قتل رخ داده شده قتل عمدی است.^[۷۹]

۲-۱-۳- وصیت برای حمل

هرگاه وصیت برای شخص معینی بود ( نه جهت علم ) تعیین شخص لازم است و باید موجودیت او برای تملک محرز باشد. ‌بنابرین‏ وصیت برای حمل مشروط به اینکه در حین وصیت موجود باشد و موقعی که بدنیا می‌آید، حیات مستقره باشد صحیح است.

حیات مستقره به حرکات عادی و صدای بچه شناخته می شود. علائم وجود حمل در حین وصیت این است که زن بعد از طلاق یا فوت شوهرش در مدتی که کمتر از شش ماه تمام از وصیت گذشته باشد،وضع حمل نماید خواه در این فاصله شوهر داشته باشد یا خیر(عاشورا، ۱۳۸۶،ص۳۹۹).

در این صورت وجود حمل در حین وصیت محرز می شود. اما اگر از حین وصیت تا زاییدن شش ماه یا بیشتر گذشته و پس از فوت یا طلاق از شوهر قبلی اش با دیگری ازدواج کند و امکان علوق و انعقاد نطفه از هر دو باشد وصیت صحیح نبوده و بچه استحقاق دریافت مورد وصیت را ندارد. زیرا از یک طرف اصل، عدم حمل در حین وصیتن است و از طرف دیگر احتمال پیدایش حمل بعد از وصیت از شوهر دومی نیز وجود دارد. ‌بنابرین‏ حمل از اولی مورد تردید است و حمل از دومی، موصی له نیست و همچنین اگر بعد از فوت یا طلاق، شوهر اختیار نکرد و چهار سال یاکمتر (به مذهب شافعی و احمد) و دو سال (به رأی ابوحنیه) از حین وصیت تا وضع حمل گذشته بود و شوهر متوفی یا طلاق دهنده اهلیت وطی داشته باشد، وصیت صحیح است(عاشورا، .۱۳۸۶، ص۳۹۰).

زیرا چون اکثرمدت حمل در نزد شافعی چهار ماه و در نزد حنفیه دو سال است، ظاهر آن است که حمل در حین وصیت وجود داشته است. چون وطی به شبهه نادر و اندیشه زنا، ظن به مسلم است. حنابله و حنیفه هم برای صحت وصیت به نفع حمل یقین به وجود را، مانند شافعی اشتراط کرده‌اند. ولی مالکیه گویند : اگر در حین وصیت معدوم صرف هم باشد جایز است.

۲-۱-۳-۱- مواد قانونی

ماده ۸۵۰ – موصی له باید موجود باشد و بتواند مالک چیزی بشودکه برای اووصیت شده است.

ماده ۸۵۱ – وصیت برای حمل صحیح است لیکن تملک اومنوط است براینکه زنده متولدشود.

ماده ۸۵۲ – اگرحمل در نتیجه جرمی سقط شود موصی به، به ورثه او می‌رسد مگر اینکه موصی طور دیگری مقرر داشته باشد.

ماده ۸۷۵ – شرط وراثت زنده بودن درحین فوت مورث است واگرحملی باشددرصورتی ارث می ‌برد که نطفه اوحین الموت منعقدبوده وزنده هم متولد شود اگر چه فوراً پس از تولد بمیرد.

ماده ۸۷۶ – باشک درحیات حین ولادت حکم وراثت نمی شود.

ماده ۸۷۷ – درصورت اختلاف درزمان انعقادنطفه امارات قانونی که برای اثبات نسب ‌مقرر است

رعایت خواهدشد.

ماده ۸۷۸ – هرگاه درحین موت مورث حملی باشدکه اگرقابل وراثت متولد شودمانع ازارث تمام یابعضی از وراث دیگرمی گردد تقسیم ارث بعمل نمی آید تاحال اومعلوم شودواگرحمل مانع ازارث هیچیک از سایر وراث نباشد و آن ها بخواهند ترکه راتقسیم کنند باید برای حمل حصه ای که مساوی حصه دو پسر از همان طبقه باشد کنار گذارند و حصه هر یک از وراث مراعا است تاحال حال حمل معلوم شود.

ماده ۸۷۹ – اگربین وراث غایب مفقودالاثری باشدسهم اوکنارگذارده می شودتاحال اومعلوم شوددرصورتی که محقق گرددقبل ازمورث مرده است حصه او به سایروراث برمی گرددوالابخوداویابه ورثه اومی رسد.

۲-۱-۴- وصیت برای قاتل، کافی و مرتد

۲-۱-۴-۱- شرح وصیت برای قاتل، کافی و مرتد

حنیفه وصیت را برای مرتد و کافر حربی جایز نمی دانند. حنابله برای هر دو صنف صحیح می دانند مگر اینکه حربی در حال جنگ باشد.

مالکیه اسلام را شرط نمی دانند و در باب اینکه موصی له قاتل موصی باشد، میان قتل خطا و عمد تفاوت قاتل اند. ‌به این صورت که اگر ضربت واقع شد و مقتول قاتلش را نمی شناخت وصیت باطل است. لیکن اگر وصیت بعد از ضربت و شناسایی ضارب واقع شد و ضربت منجر به قتل موصی شد، مانع صحت وصیت نیست. پس اگر قتل خطا بود، موصی به از ثلث مجموع ترکه و خون بها گرفته می شود و اگر عمد بود، از اصل ترکه خارج می‌گردد. حنابله قاتل بودن موصی مانع صحت می دانند ( خطا یا عمد ). پس اگر زید برای جعفر مالی را وصیت نمود، بعد از آن جعفر زید را کشت،وصیت باطل می شود و همچنین اگر جعفر زید را ضربتی زد و زخمی شد بعد از آن زید برای جعفر چیزی را وصیت کرد و بر اثر زخم مرد، در این حال نیز وصیت باطل می شود حنفیه نیز چنین گویند.

از نظر دو مذهب دیگر در صورت قتل خطا. اگر ورثه وصیت را تنفیذ نمودند صحیح است و در صورت صغز یا دیوانگی قاتل، وصیت بدون اجازه ورثه هم نافذ است شافعیه نیز در مسأله قاتل بودن با مالکیه موافق است و وصیت بعد از ضربت منجر به قتل را صحیح می‌داند و حدیث« لیس للقاتل شی وصیه »را در صورت صحت حمل بر این معنی می‌کنیم که کسی وصیت کند برای شخصی که او را بکشد. اگر چه این محمل بعید و معنی سایرین اظهر است و نیز موصی له لازم نیست در حین فوت موصی وارث باشد. لیکن اگر در هنگام وصیت، وارث باشد و در حین مرگ موصی وارث نباشد، اشکال ندارد. مثل اینکه شخصی که هنگام وصیت بدون اولاد بوده و وارثش یک برادر باشد که برای او وصیت کند بعد از مدتی صاحب فرزند شود و بمیرد این وصیت صحیح است زیرا هنگام فوت موصی، برادر بواسطه وجود فرزند وارث نبوده است(عاشورا، ۱۳۸۶، ص۱۳۸).

موصی به باید پاک باشد اما سگ تعلیم داده شده برای شکار و غیره را اگر چه پاک نیست می توان مورد وصیت قرار داد چه که صرف فهم و تعلم، آن را با ارزش و قابل استفاده نموده است وصیت به حمل اگر چه هنگام وصیت معدوم صرف باشد روا است. زیرا معدوم قابل تملک است مانند مال سلمی که حین العقد معدوم است. اختلاف نظر فقها ی مذهب در رابطه با صحت وصیت برای قاتل به طور کلی ‌به این صورت است ابوحنیفه و محمد بن حسن شیبانی می‌گویند : هرگاه شخصی برای شخص دیگر وصیت کند و موصی له وی را به قتل رساند تنفیذ این وصیت بستگی به اجازه ورثه خواهد داشت. اگر ورثه اجازه دهند، وصیت مذکور جایز است و در غیر این صورت ، باطل خواهد بود. زیرا بطلان وصیت به نفع وراث است و در نتیجه مخالفتشان با جواز وصیت، حق آن ها‌ است لذا با جایز دانستن وصیت، به اسقاط حق خود رضایت داده‌اند و وصیت صحیح خواهد بود.

ابویوسف می‌گوید: وصیت برای قاتل موصی صحیح نیست ؛ خواه ورثه اجازه دهند یا نه ؛ زیرا پیامبر فرموده : لاوصیه للقاتل ( وصیت برای قاتل درست نیست ) مالکیه و شافعیه در قول اظهر معتقدند که قتل مانعذ استحقاق وصیت برای موصی له نیست ؛ زیرا در آیات و احادیث مربوط به وصیت، بین قاتل و غیر قاتل فرقی نیست. آنان حدیثی را که حنفیه به آن استناد می‌کنند صحیح نمی دانند ؛ زیرا وصیت تملیک است و قتل منافی اهلیت تملیک نیست، همان‌ طور که هبه برای قاتل جایز است(بختیاری، ۱۳۶۸، ص۲۹).

حنابله می‌گویند: اگر قتل به غیر حق باشد، خواه عمد یا خطا، خواه با مباشرت یا به سبب، مانع از میراث بوده وصیت را باطل می‌کند، چون سطح میراث از وصیت پائین تر است، ‌بنابرین‏ وصیت به طریق اولی باطل خواهد بود؛ به عبارت دیگر وصیت جاری مجرای میراث است و هر چیزی مانع ارث بردن بشود، مانع اجرای وصیت نیزخواهد شد(صابونی، ۱۳۸۸، ص۷۸).

۲-۱-۴-۲- مواد قانونی

ماده ۸۸۰ – قتل ‌از موانع ارث است ‌بنابرین‏ کسی که مورث خودراعمدا بکشدازارث اوممنوعمی شوداعم ازاینکه قتل بالمباشره باشدیابالتسبیب و منفردا باشد یا به شرکت دیگری.