۸-۲-۲ علایم و نشانه های استرس :

الوانی و معمار زاده (۱۳۷۷) مطرح می‌کنند که نشانه های فشار عصبی را می توان به پیامدهای زیر تفکیک کرد:

۱-۸-۲-۲ پیامدهای فردی :

پیامدهای فردی نتایجی هستند که عمدتاًً بر فرد اثر می‌گذارند. پیامدهای فردی فشار عصبی را می توان به سه گروه رفتاری، روانی و جسمانی تقسیم کرد.

پیامدهای رفتاری فشار عصبی واکنشهایی هستند که ممکن است باعث ایجاد آسیب به فرد یا دیگران شوند. نشانه های رفتاری نشانه هایی هستند که می توان گفت به طور مستقیم متوجه خود فرد شاغل است و شامل رفتارهایی است مثل: صرف روز افزون مشروبات الکلی، پر خوری یا بی اشتهایی، رفتارهای ستیزه جویانه در برابر همکاران یا اعضای خانواده، کناره گیری از دیگران، جویدن ناخن، چنگ زدن به موها، داشتن افکار مزاحم و بی مورد و وسواسی شدن.

پی آمدهای روانی فشار عصبی بستگی به سلامت جسمانی – روانی فرد دارند.
نشانه های روانی آن دسته از مشکلات عاطفی شناختی هستند که بر اثر ناراحتی های ناشی از استرس شغلی بروز می‌کنند. از نشانه های روانی می توان به افسردگی، اضطراب، ملامت و خستگی، احساس ناکامی، انزوا و بیزاری، ترس‌های بیمارگونه، هجوم هراس و پریشانی، بدگمانی، احساس گناه، تغییر خلق و خوی، تحریک پذیری، احساس تنها ماندن و نگرانی بیش از حد اشاره کرد.

پی آمدهای جسمانی فشار عصبی ممکن است باعث بروز بی نظمیهای جسمی نیز شود. پی آمدهای جسمانی فشار عصبی بر وضع جسمی فرد اثر می‌گذارند.

برخی از نشانه های جسمانی فشار عصبی عبارتند از : سردرد، کمردرد، درد گردن، تنفس نامنظم، تپش ناگهانی قلب، بی قراری، پرشهای عصبی، تعریق، لرزش، سرگیجه، خستگی مفرط، تهوع، افزایش حساسیت نسبت به سر و صدا، زخم معده و سایر دردهای بدنی.

۲-۸-۲-۲ پیامدهای سازمانی :

پیامدهای سازمانی فشار عصبی شامل موارد زیر است :

۱- عملکرد :

یکی از پیامدهای واضح فشار عصبی شدید، کاهش عملکرد مناسب و درست است. این کاهش ‌در مورد کارگران اجرایی به صورت کیفیت ضعیف کار و افت بهره وری متجلی می‌گردد. ‌در مورد مدیران ممکن است به معنی تصمیم گیری غلط یا بر هم زدن روابط کاری با دیگران به دلیل عصبانیت و ناسازگاری باشد.

۲- کناره گیری :

کناره گیری نیز می‌تواند نتیجه فشار عصبی باشد. مهمترین انواع کناره گیری عبارتند از: غیبت و استعفاء. اشخاصی که برای مقابله با فشار عصبی دوران سختی را در محیط کار می گذرانند احتمالاً بیشتر بیمار می‌شوند و یا به منظور پیدا کردن سازمان بهتری به ترک سازمان خود می اندیشند.

۳– طرز تلقی ها :

یکی دیگر از پیامدهای مستقیم سازمانی فشار عصبی کارکنان، به طرز تلقی مربوط می شود. رضایت شغلی، روحیه، تعهد سازمانی همزمان با انگیزش فرد از فشار عصبی صدمه می بیند. شکل ۳-۲ علل فشارهای زندگی و سازمانی و پیامدهای آن را نشان داده است.

شکل ۷-۲ علل فشارهای زندگی و سازمانی و پیامدهای آن

منبع : مورهد/ گریفین، ترجمه الوانی و معمار زاده، ۱۳۷۷، ص ۱۶۸

همان طوری که در شکل ۲-۳ نشان داده شده است فشارهای زندگی شامل: تغییر زندگی و فاجعه زندگی است و فشارهای عصبی سازمانی عبارتند از: الزامات وظیفه، الزامات فیزیکی، الزامات نقش و الزامات درون شخصی. الزامات شغلی شامل (نوع شغل، تامین، کار زیاد)، الزامات فیزیکی شامل (حرارت، طرح دفتر)، الزامات نقش شامل (تضاد، ابهام) و الزامات درون شخصی و ادراکات روابطی شامل (فشار گروهی، سبک رهبری و شخصیتی) است. هر یک از این فشارهای زندگی و سازمانی پیامدهای رفتاری، روانی، جسمانی، کاهش عملکرد، غیبت و ترک کار و کاهش انگیزش و رضایت را در پی خواهد داشت.

۹-۲-۲ استرس معلمان

از اواسط دهه ۸۰ و پس از اعلام قاطع و رسای میلشتاین و گوالتسویسکی^۱ (۱۹۸۵) برای توجه به استرس معلمان، مطالعات متعددی در کاوش این پدیده مهم انجام شده است. مطالعات، معلمان را با سایر متخصصان مقایسه کرده‌اند و غالباً یافته اند که معلمان مدارس یکی از بالاترین و اغلب بیشترین سطوح استرس شغلی را گزارش کرده‌اند (کوپر و کلی^۲، ۱۹۹۳، کوکس و بروکلی^۳، ۱۹۸۴؛ کایریاکو^۴، ۱۹۸۰؛ فلچر^۵، ۱۹۸۲؛ نول و والاند^۶، ۱۹۸۱).

مهم تر این که به نظر می‌رسد، استرس معلم به شکل پاسخ های متنوع بدنی (سردرد، سرگیجه، دردهای شکمی، بی خوابی، خستگی)، روان شناختی (عدم رضایت شغلی، اضطراب، تنش، بی قراری، افسردگی) و رفتاری (بازنشستگی زودرس و یا استفاده از دارو،

سیگار، داروهای اشتها آور) اظهار می شود که برای کار حرفه ای معلمی زیان بار است (نیدل، گریفت، سوندسون و برنی^۷، ۱۹۸۰؛ هیوس، ۱۹۹۰).

در بررسی مشهور بین‌المللی ‌در مورد استرس معلمی، کایریاکو و ساتکلیف ^۸(۱۹۷۸) استرس معلمی را چنین تعریف می‌کنند: استرس معلمی پاسخ معلم است به عواطف نامطلوب مثل تنش، ناکامی، اضطراب، خشم و افسردگی ناشی از جنبه‌های شغلی او به عنوان معلم.

کایریاکو و ساتکلیف (۱۹۷۷) پژوهش چند محقق را ذکر می‌کنند (کارانزا^۹، ۱۹۷۲؛ ‌دانه‌ام^۱۰، ۱۹۷۶؛ سیمسون^۱۱، ۱۹۶۲؛ سولومون^۱۲، ۱۹۶۰) و از طریق تحلیل آن ها نشان می‌دهند که چگونه استرس در میان معلمان متجلی می شود. آن ها مطرح می‌کنند که دو نوع پاسخ اساسی متداول به استرس در میان معلمان وجود دارد: اولین پاسخ که با سردرد، اختلالات معده، آشفتگی های خواب، فشار خون بالا و کهیر پوست همراه بوده و در موارد طولانی به بیماری افسردگی منجر می شود، ناکامی است. دومین نوع پاسخ، اضطراب است که با احساس بی کفایتی، عدم اطمینان، ابهام در تفکر، و گاه هراس همراه است.

۱- Milstein & Goalszewiski 5- Fletcher 9- Carranza

۲- Cooper & Kelly 6- Nevell & Wahlund 10- Dunham

۳- Cox & Brockly 7- Needle, Griffith, Svendson & Berne 11- Simpson

۴-Kyriacou 8- Sutclife 12- Solomon

موارد اضطراب شدید ممکن است به نشانه های روان تنی مانند تیک چشم، کهیر زدن عصبی پوست، از دست دادن صدا، و از دست دادن وزن بیانجامد. استرس طولانی مدت می‌تواند به از هم پاشیدگی عصبی منتهی شود. ‌دانه‌ام (۱۹۷۶) بدین نتیجه رسید که غیبت، فرار از مدرسه، ترک آموزش، غیبت ناشی از بیماری و بازنشستگی زودرس، شکلهایی از کناره گیری ناشی از موقعیت های فوق العاده استرس زا هستند.

بر طبق الگوی استرس معلمی کایریاکو و ساتکلیف(۱۹۸۵)- درک استرس ناشی از استنباط معلم است از این که:

۱) خواسته ای بر او تحمیل می شود؛

۲) او از برآوردن این خواسته ها ناتوان است یا برای برآوردن آن ها مشکل دارد؛