به تدریج این دانشگاه­ها به مکان یا پایگاه­هایی تبدیل می­شوند که تحولات کوپرنیکی و عملی در آنجا پذیرفته می­ شود و پروژه­ های علمی در آن­ها صورت می­پذیرد. نخستین دانشگاه رسمی جهان در پالنسیای^[۵] اسپانیا در سال (۱۲۱۰) میلادی شکل گرفت و پس از آن دانشگاه ناپل^[۶] در سال (۱۲۲۴) میلادی در ایتالیا دائر گردید. در قرن بیستم، دانشگاه­ها نیروی محرکه­ی آگاهی بخش و برج فرماندهی فکر جوامع شناخته شدند و نقش دانشگاه­ها از تک­نقشی و تک­نهادی به چندبخشی و چندنهادی یعنی نقش آموزشی، پژوهشی، خدماتی، انتشاراتی و رشد حرفه­ای تکامل یافت (همان منبع).

۳-۱-۲تاریخچه آموزش عالی در ایران

آموزش عالی تا پیش از دوره قاجار به شکل مدارس نظامیه بود که مدرسه­های دولتی بودند و حوزه ­های علمیه به­ ویژه حوزه علمیه قم که قدمتی بیش از ۲۰۰سال داشت، حافظ سنتی آموزش عالی بود که ریشه در قرون اولیه اسلام داشت. پس از روی کار آمدن قاجار در ایران، شاهد ایجاد مدارس آموزش عالی در ایران هستیم که در این میان ‌می‌توان به تأسیس دارالفنون اشاره نمود. متأسفانه پس از گذشت چند سال از میزان اعتبارات دولتی برای پرورش دانشجویان و کارشناسان علوم وفنون کاسته، و دارالفنون به یک مدرسه متوسطه معمولی تبدیل شد.

در دوره پهلوی وپس از گذشت ۷۰ سال از ایجاد دارالفنون، ‌بر اساس الگوپذیری از آموزش عالی نوین و مبتنی بر تجربه کشورهای اروپایی و آمریکایی، نخستین دانشگاه ایران یعنی دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ه.ش تأسیس شد. و برخلاف دارالفنون که از مدرسان خارجی استفاده می­کرد، دانشگاه تهران از بدو تأسیس استفاده از مدرسان و نیروهای ایرانی را جزء اهداف خود قرار داد.

تا پایان جنگ جهانی دوم دانشگاه تهران تنها دانشگاه ایران بود،حدود ۱۲ سال پس از تأسیس دانشگاه تهران، دانشگاه ­های تبریز، مشهد، شیراز، اصفهان، اهواز و پلی­تکنیک ایران تأسیس شد.

هم زمان با رشد شهرنشینی، صنعتی شدن و توسعه اقتصادی، نوسازی آموزش عالی به سرعت گسترش یافت ‌و نخستین دانشگاه خصوصی ایران در سال ۱۳۳۹ به نام دانشگاه ملی ایران و در سال ۱۳۴۳ دانشگاه شریف به عنوان نخستین دانشگاه صنعتی ایران تأسیس گردید (تکمیل همایون،۱۳۸۵، ص۹۸).

پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۹ در راستای اسلامی نمودن دانشگاه­ها و ایجاد تغییرات بنیادی و ساختاری به مدت سه سال دانشگاه­ها تعطیل شدند. این رویداد، تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی با هدف ایجاد و برنامه­ ریزی برای گسترش آموزش عالی اسلامی در ایران را الزامی می­نمود، به­ طوری که پس از بازگشایی دانشگاه­ها در سال ۱۳۶۲، دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یک دانشگاه خصوصی در حد وسیعی با ۷۳ شعبه و ۷۰مرکز تأسیس شد و علاوه بر این،پس از انقلاب اسلامی دانشگاه ­های متعددیکه وابسته به وزارت علوم وتحقیقات و فناوری و یا دیگر وزارت خانه­ها و سازمان­ های دولتی بودند، تأسیس شدند؛ به طوری که امروزه بیش از ۴۰۰مرکز آموزش عالی و دانشگاه در کشور وجود ‌دارد از مهمترین دانشگاه ­های تأسیس شده پس از انقلاب ‌می‌توان به دانشگاه ­های تربیت مدرس، پیام نور،دانشگاه فنی و حرفه­ای و دانشگاه فرهنگیان اشاره نمود. همچنین وزارت علوم،تحقیقات و فناوری با توجه به نیازهای جامعه و برنامه ­های توسعه اقتصادی دولت و امکانات موجود در هر منطقه، اقدام به صدور مجوز تأسیس مؤسسات آموزش عالی غیردولتی–غیرانتفاعی نموده که در حال حاضر حدود ۲۰۰موسسه غیردولتی در ایران وجود دارد.(همان منبع).

۴-۱-۲تاریخچه تشکیل دانشگاه فرهنگیان(تربیت معلم)

برای دست­یابی به سرگذشت تاریخی تشکیل تربیت معلم در ایران باید به حدود یک صد سال گذشته نگاهی دوباره انداخت. تشکیل تربیت معلم در ایران را ‌می‌توان نقطه عطفی در تاریخ آموزش و پرورش مدرن ایران دانست. پس از تأسیس ((دارالفنون)) در سال ۱۲۳۰ ه.ش و ایجاد و گسترش مدارس جدید از قبیل رشدیه، مشیریه، ادیب، سادات، اسلام، اقدسیه، علمیه، کمالیه، مروت، سلطانی، شرف، دانش و… نیازبه معلم برای تدریس در مدارس به ویژه معلمانی که با اصول تعلیم وتربیت جدید آشنا باشند به طور روزافزونی مشاهده می­شد. وزارت علوم در سال (۱۲۳۴ه.ش)تأسيس شد. نخستین وزیر آن “علیقلی­خان اعتضادالسلطنه ” بود. برخی از مسئولیت­های این وزارت خانه: اداره دارالفنون، توسعه مدارس، رسیدگی به اوقاف و اداره مطبوعات بود.پس از جنبش مشرو طیت(۱۲۸۵ه.ش)وتصویب قانون اساسی ‌و متمم آن، نام وزارت علوم به وزارت معارف، اوقاف وصنایع مستظرفه تغییر یافت. قانون اداری این وزارت خانه در ۱۱ شهریور۱۲۸۹ه.ش وقانون اصلی وزارت معارف در ۱۲۹۰ه.ش. از تصویب مجلس گذشت. (معتمدی،ص۱۱۸،۱۳۹۱).در مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی دوره اول جلسه ۲۸۰ در روز شنبه (۶جمادی­الأولی ۱۳۲۶ه.قمری برابر با ۱۶ خرداد ۱۲۸۷ ه.ش)دکتر ولی­اله­خان نماینده مجلس در جواب معاون وزارت معارف در بحث نداشتن دیپلم معلمی می­گوید: این دیپلمی که آن­ها (دانش آموزان ایرانی) دارند، فقط از بابت تمام کردن دوره تحصیل آن مدرسه­ای است که در آن تحصیل کرده ­اند، یعنی دیپلم آن­ها دیپلم شاگردی است ولی دیپلم این­ها (معلمان خارجی دارالفنون) دیپلم معلمی است و ما در مدرسه اینطور اشخاص را لازم داریم اگر ما از خودمان معلم داشته باشیم البته باید آن ها را بیاوریم مصدر کار قرار دهیم و اگر نداشته باشیم، چنانچه نداریم بدبختانه باید از خارج بیاوریم و (وزارت معارف) در واقع کارخانه معلم سازی را دایر نماید.