بر اساس این تقسیم بندی:

• • دارایی­ های عمومی سازمان، مانند: زمین، ساختمان، ماشین آلات، تجهیزات، پول نقد و موجودی کالا مشابه دارایی­ های سایر ‌سازمان‌ها است.

  

• • • دارایی­ های انحصاری سازمان، که سازمآن‏های دیگر مثل و مشابه آن‏ها را نداشته، مانند: مهارت، توانایی، دانش، نوآوری، امتیازات انحصاری، نام تجاری، کپی رایت و فرآیندهای اطلاعاتی خاص هر سازمان، را شامل می­ شود. این دارایی­ ها علاوه بر این که منحصر به فرد و یگانه هستند، امکان الگو برداری و کپی برداری از آن‏ها نیز برای سازمآن‏های دیگر به آسانی امکان پذیر نیست.

  

• دارایی­ های قابل تشخیص، که در برخی موارد منحصر به فرد و یگانه هستند. این دارایی­ ها، چون: رویه ­های تولید و توزیع که در صورت مقایسه­ دو سازمان هر چند ممکن است در بخش­هایی با یکدیگر تفاوت­هایی داشته باشند، اما در واقع به لحاظ ماهیت و شکل ظاهری مشابه یکدیگرند.

دارایی­ های نامشهود و سرمایه فکری را می توان در هر دو دسته­ دارایی های انحصاری سازمان و دارایی های قابل تشخیص مورد شناسایی قرار دارد.

مرور ادبیات موجود پیرامون مختصات شناسایی و طبقه بندی دارایی­ ها و منابع سازمان نشان دهنده تأکید نظریه پردازان و پژوهشگران این حوزه، بر سه ویژگی عمده در شناسایی منابع و داشته ها به عنوان دارایی­ های سازمانی دارد. این سه ویژگی عبارتند از:

• • داشتن پتانسیل ایجاد منابع و مزایای اقتصادی در آینده: در واقع از نقطه نظر علم حسابداری، مواردی معنای دارایی را برای سازمان خواهند داشت که از آن‏ها انتظار بروز خدمات یا مزایای اقتصادی در آینده وجود داشته باشد.

• • قابلیت کنترل شدن توسط سازمان: ریشه­ مفهوم کنترل در حوزه­ دارایی­ های برخاسته از قابلیت سازمان در کسب منافع از دارایی­ ها و جلوگیری یا قانون­مند کردن دسترسی حوزه های برون سازمان به آن‏هاست.

• محصول تراکنش­های پیشین سازمانی: این مفهوم بیشتر بیانگر این موضوع است که در واقع، امکان و ظرفیت کنترل سازمانی اشاره شده بر این دارایی­ ها، تابع و نتایجی از تراکنش­های پیشین سازمان چون: تبادلات، توسعه و اکتشافات داخلی سازمان یا داخل سازمان با خارج سازمان باشد (هندرسون ^[۳۴]و اسکات^[۳۵] و گراهام پیرسون ^[۳۶]، ۱۹۹۸).

به تعبیری ساده شاید بتوان داشته­های نامشهود هر سازمان را مجموعه ­ای از منابع نامشهود و پنهان، دانش، اطلاعات فرآیندها و پردازش­های منجر به منتج از این منابع به حساب آورد. بر اساس تعریف فوق، نکته­ دارای اهمیت، بررسی اعتبار اطلاق تعبیر موجود پیرامون دارایی­ های سازمانی، ‌به این داشته­هایی با ماهیت نامشهود و پنهان در سازمان است (کانون^[۳۷] و گوپیکا^[۳۸] و ویلفیرد^[۳۹] ، ۲۰۰۴).

در دهه­ هشتاد میلادی انتشار نتایج مطالعات مختلفی که توسط نظریه پردازان و پژوهشگران به منظور بررسی ظرفیت ایجاد ارزش از خلال داشته­های نامشهود سازمان با تکیه بر نتایج مشاهده شده در تفاوت ارزش بازار و ارزش دفتری، و از سویی دیگر جهت تعریف دارایی­ های پنهان سازمانی و تبیین نظری مفاهیم جدید اقتصادی در حوزه ­های سازمان توسط افرادی، چون: ایتامی^[۴۰]، تیس^[۴۱]، سویبی^[۴۲]، مارکوس^[۴۳]، رابی^[۴۴]، آکر^[۴۵]، سولیوان و کمپبل^[۴۶]، کاپلان^[۴۷]، ادوینسون^[۴۸] و … صورت پذیرفته است، که زمینه‌های شناسایی و توسعه­ مفاهیم مرتبط با دارایی های نامشهود در سازمان و نقش اقتصادی این دارایی­ ها را در فرآیندهای کسب و کار و ایجاد ارزش تبیین نموده است.

در دهه­ نود میلادی با طرح مفاهیم جدید و گسترش توجه ‌سازمان‌ها به اطلاعات، رویه­ ها و فرآیندهای مرتبط با مدیریت اطلاعات و دانش و توسعه­ سامانه­های اطلاعاتی، تأکید بر جنبه­ های ظرفیتی جدیدی در قالب پایش مالکیت فکری و بررسی ماهیت شکل­ گیری این داشته­ها، شکل دوام یافته­تری به خود گرفت. عمده­­ی تحقیقات تاثیر گذار در این دهه را می توان حاصل اطلاعات افرادی چون: سویبی، ویل، بونتیس، روس، استوارت، وس، دراکر، دونالدسون، سینت اونگ، سولیوان، پار، بروکینگ، لو، کاپلان، پالیک، ادوینسون، مالون، نورتون، رومر، بویسوت و لوتی، تیس، اندریسن و … دانست (کمپل، ۱۹۹۸).

پیتر دراکر، در اوایل دهه نود در حوزه مفاهیم سازمانی بر این موضوع اذعان داشت که به همان میزان که اعتقاد بر سامان یافتن ‌اقتصاد بر محور جریانی از کالا یا جریانی از پول وجود دارد، به نظر می­رسد به همان میزان، اقتصاد بر محور جریان اطلاعات استوار است. تعبیر دراکر در واقع خبر از فصل روشن جدیدی در عرصه­ مدیریت سازمان در حوزه ­های اقتصادی و شناسایی ظرفیت­های قابل اکتساب در ‌سازمان‌ها دارد (دراکر^[۴۹] ، ۱۹۹۲).

روبرت کاپلان و دیوید نورتون در اواسط دهه­­ نود میلادی بر این موضوع تأکید ‌می‌کنند که در طبقه بندی دارایی­ های نامشهود سازمانی بایستی به دسته­های پر اهمیت: قابلیت ­های کارکنان سازمان، قابلیت ­های سامانه­های اطلاعاتی سازمان، میزان انگیزش، اختیار و مشارکت در سازمان، توجه داشت. توماس استوارت، در تعریف دارایی­ های نامشهود، این دارایی­ های سازمانی را در قالب: دانش، اطلاعات، رویه ­های دانش پایه، تجارب کاری، سوابق و نام­های تجاری، که در جهت ایجاد ارزش و کسب درآمد و سود مورد استفاده سازمان قرار می­ گیرند، تعریف می­ کند. هم چنین در اثنای تعریف حاضر، به مفهوم مدیریت سرمایه فکری به عنوان عنصری مدیریتی در شکل دهی به دارایی­ های نامشهود سازمان تأکید می‏ نماید(استوارت ^[۵۰]، ۱۹۹۷) .

از نیمه دوم دهه­ نود معرفی مدل­های چون: حسابداری آینده ^[۵۱]و ارزش گذاری جامع^[۵۲]، توانستند قابلیت ­های جدیدی را به لحاظ حسابداری یا حداقل ایجاد چهارچوبی برای ارزش­گذاری این دارایی­ ها ایجاد نمایند. در کنار مدل­های یاد شده در نتیجه تلاش­هایی که از دهه هشتاد شکل گرفته بود مانند معرفی مدل ترازنامه نامشهودند برخی مؤلفه‌ ­های این دارایی­ ها امکان ورود به ترازنامه­ها را به دست آوردند. اما به طور کلی در این دهه نیز همچنان باور عمومی در حسابداری بر درج موارد حقیقی از دارایی­ های نامشهود مانند: هزینه تحقیق و توسعه، حقوق مالکیت فکری و امتیازات فکری استوار بود.

در پایان دهه نود میلادی می توان گفت که نظریه پردازان و پژوهش­گران حوزه­ دارایی­ های نامشهود توانستند، به تعاریف روشن و واضحی از دارایی های نامشهود دست یابند. در این دهه به طور کلی باورهای همه پذیر ‌در مورد دارایی­ های نامشهود را می توان در موضوعات زیر خلاصه نمود:

• • بیشتر دارایی های نامشهود در بازارهای رسمی قابل خرید یا فروش نیستند.

• • رسیدگی به موجودی این دارایی­ ها به مفهومی که ‌در مورد دارایی­ های مشهود امکان پذیر بوده، ممکن نیست.

هدف از انجام هر تحقیق کشف یک واقعیت است. این واقعیت با کاوش و روشنگری روابط منطقی مربوط به ویژگی‌های اجرایی موضوع تحقیق حاصل می‌گردد. ‌بنابرین‏ هر پژوهشگر پس از تعیین موضوع باید به گزینش روش تحقیق بپردازد (خدابخشی، ۱۳۸۶).

در این فصل به روش‌شناسی تحقیق، فرضیه‌ها، تعیین جامعه آماری، تعداد نمونه و روش جمع‌ آوری اطلاعات پرداخته می‌شود.

۳-۲ روش تحقیق

در هر تحقیق ابتدا باید ماهیت، اهداف، و دامنه آن مشخص شود تا بتوان با بهره گرفتن از قواعد و ابزار و راه‌های معتبر به واقعیت‌ها دست یافت. فرایند تحقیق، فرایندی است که طی آن محقق می‌کوشد با پردازش عملی و منظم درون دادها، فرضیه‌های خود را به بوته آزمایش بسپارد (خاکی، ۱۳۷۸).

به طور کلی تحقیقات را می‌توان به دو دسته کاربردی و توصیفی تقسیم کرد. تحقیقات توصیفی، آن چه را که هست توصیف و تفسیر می‌کند و به شرایط یا روابط موجود، عقاید متداول، فرایندهای جاری، آثار مشهود یا روندهای در حال گسترش توجه دارد. به عبارت دیگر توجه این تحقیق‌ها در درجه اول به زمان حال است؛ هر چند غالباً رویدادها و آثار گذشته را نیز که به شرایط موجود مربوط می‌شوند، مورد بررسی قرار می‌دهد.

تحقیقات کاربردی، تحقیقاتی است که نظریه ها، قانونمندی‌ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می‌شوند را برای مسایل اجرایی و واقعی به کار می‌گیرد. این تحقیقات بیشتر بر موثرترین اقدام تأکید دارند و علت‌ها را کمتر مورد توجه قرار می‌دهند. این تأکید بیشتر به واسطه آن است که تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش هدایت می‌شود(خاکی، ۱۳۷۸).

تحقیق حاضر مطالعه‌ای کاربردی با تأکید بر روابط همبستگی و تحلیلیاست. این تحقیق را از آن جهت می‌توان کاربردی نامید که با تعیین روابط بین گزارشگری مالی متقلبانه و سیاست‏های تقسیم سود، به سرمایه‌گذاران در پیش‌بینی سودهای آتی، تعیین ارزش شرکت و در نتیجه تصمیم‌گیری ‌در مورد سرمایه‌گذاری و نیز به مدیریت در تصمیم‌گیری به منظور تعیین یا تغییر سیاست تقسیم سود کمک می‌کند.

۳-۳ فرضیه‌های تحقیق

فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده‌ها، اشیاء و متغیرها، که به محقق در تشخیص نزدیک‌ترین و محتمل‌ترین راه برای کشف مجهول کمک می‌کند(حافظ نیا، ۱۳۸۰).

این تحقیق به بررسی وضعیت تقسیم سود ‌در شرکت‌هایی که مرتکب گزارشگری مالی متقلبانه شده‏اند می‌پردازد. ‌بنابرین‏، با بررسی ادبیات و پیشینه تحقیق، فرضیه‌ها به صورت زیر طراحی شد:

فرضیه اول: با طبقه‏ بندی تجدید ارائه صورت سود و زیان در دو گروه متقلبانه و غیر متقلبانه، می‏توان رابطه معناداری بین سود تقسیمی و تجدید ارائه (به عنوان معیاری از گزارشگری متقلبانه) مشاهده کرد.

فرضیه دوم: با طبقه‏ بندی تجدید ارائه صورت سود و زیان در دو گروه متقلبانه و غیر متقلبانه، می‏توان رابطه معناداری بین سطح سود تقسیمی و تجدید ارائه (به عنوان معیاری از گزارشگری متقلبانه) مشاهده کرد.

۳-۴ مدل مورد استفاده برای آزمون فرضیه‌ها

در این تحقیق به منظوربررسی رابطه بین سیاست تقسیم سودشرکت‌هاوگزارشگری مالی متقلبانه ازرابطه لوجستیک (۱) استفاده شده است:

رابطه (۱)

P (Fraud)_i,t = α_۰ + α_۱DIV_i,t + α_۲SIZE_i,t + α_۳ROA_i,t + α_۴FIN_i,t + α_۵LEV_i,t + α_۶CFO_STD_i,t + ε_i,t

همچنین،به منظوربررسی رابطه بین سطح سودتقسیمی وگزارشگری مالی متقلبانه ازرابطه لوجستیک (۲) استفاده شده است:

رابطه (۲)

P (Fraud)_i,t= α_۰ + α_۱BDIV_i,t + α_۲SIZE_i,t + α_۳ROA_i,t + α_۴FIN_i,t + α_۵LEV_i,t + α_۶CFO_STD_i,t + ε_i,t

۳-۵ اندازه‌گیری متغیرهای تحقیق

متغیرهای تحقیق شامل سه بخش است. بخش اول دربرگیرنده تقلب در گزارشگری مالی به عنوان متغیر وابسته و بخش دوم شامل سود تقسیمی به عنوان متغیرمستقل و بخش سوم شامل اندازه شرکت، بازده دارایی‌ها، تأمین مالی خارجی، اهرم مالی شرکت و انحراف معیارجریان نقد عملیاتی طی دوره پنج ساله به عنوان متغیرهای کنترلی است.

۳-۵-۱ متغیرهای وابسته

متغیروابسته در این تقلب در گزارشگری مالی شرکت‌‌ها است که درادامه نحوه تعیین آن تشریح می‌شود. در این تحقیق متغیر وابسته، یعنی گزارشگری مالی متقلبانه (Fraud) به سه شکل زیر تعریف شده‏است، تا امکان انجام تحلیل‏های اضافی برای پژوهش‏گر ایجاد شود.

الف. در نخستین شکل تعریف گزارشگری مالی متقلبانه، گزارشگری مالی شرکت‏هایی که صورت‏های مالی آن ها در دوره های آتی تجدید ارائه شده‏است، متقلبانه در نظر گرفته می‏ شود. این نحوه تعریف گزارشگری مالی متقلبانه همگام با تحقیقاتی است که تجدید ارائه صورت‏های مالی را به عنوان کیفیت گزارشگری مالی در نظر گرفته‏اند. در این نحوه تعریف گزارشگری مالی به هیچ عنوان به انگیزه های تجدید ارائه صورت‏های مالی توجه نمی‏ شود. هدف از این نوع تعریف گزارشگری متقلبانه مقایسه و تحلیل نتایج تحقیق در برابر سایر پژوهش‏های داخلی است. بر این اساس متغیر وابسته تحقیق (Fraud) این گونه تعریف می‏ شود: درصورتی که شرکت صورت‏های مالی خود را در دوره آتی تجدید ارائه کرده‏باشد Fraud مقدار ۱ را اختیار خواهد کرد و در غیر این صورت (یعنی شرکت صورت‏های مالی خود را تجدید ارائه نکرده‏باشد) مقدار Farud صفر خواهد بود.

ب. در دومین حالت تعریف متغیر وابسته، به انگیزه های تجدید ارائه صورت‏های مالی توجه می‏ شود. ‌به این ترتیب شرکت‏هایی که صورت‏های مالی آن ها تجدید ارائه شده و بر اساس مدل برادستچر و همکاران (۲۰۱۲) این تجدید ارائه فرصت‏طلبانه طبقه‏ بندی شود، گزارشگری مالی این شرکت متقلبانه تلقی می‏ شود و متغیر وابسته تحقیق (Fraud) مقدار یک را اختیار خواهد کرد. در غیر این صورت مقدار متغیر وابسته صفر خواهد بود که شامل شرکت‏هایی خواهد بود که صورت‏های مالی خود را تجدید ارائه نکرده اند یا تجدید ارائه آن ها غیر متقلبابه طبقه‏ بندی شده‏است. مبنای آزمون فرضیه ‏های تحقیق این نحوه از تعزیف گزارشگری مالی متقلبانه خواهد بود.

۴- تعهد به مراقبت از جنین: حامل متعهد است تمام مراقبت‌های متعارف حمل جنین و زایمان را انجام دهد و از کلیه اقداماتی که نوعاً یا به جهت وضعیت خاص حمل، سلامت آن‌را به خطر می‌اندازد، اجتناب ورزد.

۵- تعهد به عدم انجام اعمال معیّن: حامل متعهد است تا پایان مدّت اجرای این قرارداد از اقدامات زیر خودداری نماید:

– مشارکت در ‌فعالیت‌ها یا ورزش‌های خطرناک بنا به توصیه پژوهشگاه رویان؛

– هر گونه سفر در طول بارداری بدون اطّلاع قبلی و اخذ موافقت پزشک پژوهشگاه رویان؛

– استعمال دخانیات یا قرار گرفتن در معرض دود دخانیات؛

– استفاده از رنگ مو در طول سه ماهه نخست بارداری؛

– برداشتن و حمل بار بیش از حدّ مجاز توصیه شده توسط پژوهشگاه رویان؛

– نوشیدن مشروبات الکلی؛

– استفاده از داروهای غیرمجاز یا مواد مخدّر.

۲-۷-۲ تعهدات والدین متقاضی

والدین متقاضی فرزند بسته به نوع قراردادی که جهت استفاده از رحم جایگزین منعقد می‌نمایند، تعهدات متفاوتی دارند. چنان‌چه قرارداد آن‌ ها نوع دوستانه باشد، والدین صرفاً به پرداخت هزینه های درمان و غذا در برابر بانوی صاحب رحم مدیون می‌گردند و اگر قرارداد آن‌ ها از نوع معوّض باشد، علاوه بر پرداخت هزینه های فوق، تعهدات والدین ناظر به پرداخت مبلغی پول به مادرجانشین نیز می‌شود. این پول می‌بایست شرایط لازم مورد معامله از قبیل موجود بودن هنگام عقد، قابل نقل و انتقال بودن، قدرت بر تسلیم توسط مدیون و ملک مدیون بودن را داشته باشد (جلالیان، ۱۳۸۶: ۳۳۷). طبق تحقیقات و بررسی‌های انجام شده در کشورمان مشخص گردیده است که اکثر قراردادهای اجاره رحم به صورت بلاعوض انجام می‌شود؛ ولی، مواردی هم دیده می‌شود که برخی از زنان از این عمل به عنوان نوعی شغل استفاده کرده و قرارداد به صورت معوض بسته می‌شود (همان). متأسفانه در حقوق ایران در خصوص پرداخت یا عدم پرداخت پول و نیز چگونگی پرداخت آن رویه مشخّص و ثابتی وجود ندارد؛ امّا، آنچه مسلّم است این‌که ممنوعیتی برای پرداخت پول به مادر جانشین وجود ندارد. پرداخت پول چه در قراردادهای نوع دوستانه که به صورت شرط عوض گنجانده می‌شود و چه در قراردادهای معوّض اگر به صورت کنترل شده صورت گیرد تا جایی که مخالف نظم عمومی و اخلاق حسنه و سؤاستفاده مالی نشود، ضروری است؛ چرا که مادرجانشین در هر صورت متحمّل زیان‌های مادی مثل هزینه‌‌های مختلف دوران بارداری و زایمان خواهد شد. همچنین، این امر برای او زیان‌های معنوی فراوانی را در بردارد که عبارت است‌ از: شنیدن طعنه و کنایه‌های دوستان و آشنایان، محرومیت رفتن به مسافرت در ایام خاصّی از بارداری، نخوردن برخی داروها و غذاها، محدودیت‌های ایجاد شده در زندگی زناشویی (در صورت داشتن شوهر) و غیره. ‌بنابرین‏، به دور از عدل و انصاف است برای شخصی که متحمّل چنین سختی‌های خواهد شد، اجرتی هرچند به صورت شرط ضمن عقد در قرارداد لحاظ نگردد. تعهد دیگری که والدین متقاضی به موجب قرارداد اجاره رحم به عهده می‌گیرند، نگاهداری و حضانت کودک پس از تولّد است؛ زیرا، با توجه ‌به این‌که مطابق با ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، نگاهداری اطفال حقّ و تکلیف ابوین است، حضانت پیش از تولّد آنان نیز حقّ و تکلیف پدر و مادر است در نتیجه، والدین متقاضی باید جنین متولّد شده را در موعد مقرر از مادرجانشین تحویل بگیرند و حق ندارند به بهانه بیماری یا معلولیت کودک از مسئولیت‌های قانونی خویش سر باز زنند و از تحویل گرفتن کودک امتناع نمایند.

۲-۷-۳ نقض قرارداد استفاده از رحم جایگزین

هر قراردادی یکسری تعهداتی را برای طرفین به همراه دارد که به طُرق مختلفی ممکن است از جانب طرفین نقض گردد و موجبات مسؤلیت طرفین عقد را فراهم آورد. مسئولیت قراردادی در صورتی به وقوع می‌پیوندد که سه شرط در وقوع آن دخیل باشد. الف) بین زیان دیده و عامل ورود ضرر، قرارداد صحیح و نافذی وجود داشته باشد و تعهداتی از آن قرارداد برای طرفین یا یکی از آن‌ ها به وجود آید؛ ب) یکی از طرفین از انجام تعهدات خود تخلّف نموده و در اثر آن خساراتی به طرف دیگر وارد آید؛ ج) بین زیان وارده و عدم انجام تعهد رابطه سببیّت وجود داشته باشد. در صورتی‌که یکی از این شروط موجود نباشد یا قرارداد استفاده از رحم جایگزین اساساً منعقد نگردد یا این‌که قرارداد به دلیل عدم تحقّق برخی از شرایط صحّت آن مثل معلوم و معیّن نبودن موضوع یا عدم اهلیت یکی از طرفین صحیح نباشد یا این‌که به تبع برخی از فقها چنین قراردادی را باطل بدانیم یا آن‌را مخالف اخلاق‌حسنه و نظم عمومی قلمداد کنیم؛ مسئولیت، از حیطه مسئولیت قراردادی خارج و در زمره مسئولیت خارج از قرارداد یا ضمان قهری قرار می‌گیرد (کاتوزیان، ۱۳۸۹، ج۱: ۶۲). لذا، با توجه به عقد بودن قرارداد استفاد از رحم جایگزین؛ به بررسی نقض قرارداد مذکور از سوی متعاملین آن می‌پردازیم.

۲-۷-۳-۱ نقض قرارداد استفاده از رحم جایگزین از سوی مادر جانشین

مسئولیت قراردادی مادرجانشین در برابر والدین ژنتیکی در صورتی حاصل می‌شود که بین مادرجانشین و والدین ژنتیکی قرارداد صحیحی منعقد گردیده و مادرجانشین از تعهدات آن قرارداد تخطی نماید و خسارت، ناشی از نقض تعهدات قراردادی باشد. مادرجانشین ممکن است تعهدات خود را به نحو مطلوبی انجام نداده و آن‌ ها را به طور ناقص انجام دهد؛ مثلاً وقتی متعهد شده که هزینه های پرداختی توسط والدین ژنتیکی را به نحو احسن در جهت بهبود کیفیت بارداری، مراقبت از حمل و زایمان استفاده کند، این تعهد را به نحو احسن انجام ندهد. همچنین امکان دارد مادرجانشین تعهدات خود را با تأخیر و خارج از موعد مقرر انجام دهد؛ مثلاً وقتی متعهد است در زمان‌های خاصّی جهت انجام معاینات و آزمایشات لازم در پژوهشگاه حاضر شود، از انجام این امر در زمان‌های مقرر امتناع و با تأخیر انجام دهد و در اثر این فعل و ترک فعل منجر به ورود صدمات غیر قابل جبرانی به جنین بشود. لذا، از آنجایی‌‌که والدین ژنتیکی در ازای تعهدات مادرجانشین، یکسری تعهدات مالی از قبیل هزینه های درمانی، بیمارستانی، دارویی و سایر هزینه های ضروری جهت باروری، امرار معاش حامل تا زمان وضع حمل و پس از بارداری را برعهده می‌گیرند، به وضوح پیدا‌ است، چنان‌چه مادرجانشین تمام یا قسمتی از تعهدات خود را نقض نماید و اقدامات وی منجر به آسیب به جنین شود، والدین حقّ مطالبه خسارت را خواهند داشت. لازم به ذکر است، در صورتی‌که قوّۀ قاهره سبب نقض تعهد از سوی مادرجانشین و سقط جنین شود، وی از مسؤلیت مبرّا خواهد بود و نمی‌توان بر اساس قواعد اجاره اشخاص مادر جانشین را مستحق اجرت ندانست؛ زیرا، او به تعهد خود مبنی بر نگهداری از جنین عمل کرده و رسیدن به نتیجه مقصود از حدّ توان او خارج می‌باشد؛ مضافاً بر این‌‌که مستحق ندانستن مادر جانشین بر اجرت در این مورد با وجود مشقّت زیادی که او در این راه متحمّل شده است، عادلانه به نظر نمی‌رسد. چنان‌چه نقض قرارداد از سوی مادرجانشین در قالب عدم استرداد کودک پس از تولّد به والدین متقاضی صورت پذیرد، در این صورت می‌توان الزام وی را به تسلیم و تحویل کودک از دادگاه خواستار شد.

حزب دموکرات کردستان توسط مسعود طالبانی رئیس دولت کردستاندر شمال عراق رهبری می‌شود و نیچروان بارزانی از اعضای ارشد این حزب است. احزاب کرد با در دست داشتن بخشی ازکرسی‌های مجلس عراق، قسمتی از قدرت مرکزی به ویژه پست ریاست جمهوری را در اختیاردارند و مهمتر از آن با تشکیل دولت نیمه خودمختار کردی در شمال عراق در پی تحکیمفدرالیسم کردی هستند

به جز کردها از ‌گروه‌های فعال و مؤثر در عراق ائتلاف عراق یکپارچه است که در برگیرنده بخش عمده‌ای از احزاب شیعیاسلامی و برخی احزاب کوچک‌تر دیگر است .این گروه بزرگ‌ترین ائتلاف سیاسی عراق را در حال حاضرتشکیل می‌دهد و بیشترین کرسی‌ها را در مجلس این کشور در اختیار دارد. اصلی‌تریناحزاب و گروه‌های این ائتلاف سیاسی شامل حزب الدعوه اسلامی، مجلس اعلی اسلامی عراقمجلس اعلای انقلاب اسلامی سابق)، گروه صدر و حزب فضیلت می‌باشد

حزب الدعوه اسلامی از قدیمی‌ترین احزاب اسلامی شیعی عراق است ورهبری آن را ابراهیم جعفری (نخست وزیر انتقالی عراق) بر عهده دارد. نوری مالکینخست‌وزیر کنونی عراق از اعضای ارشد این حزب است.”این حزب در سال ۱۹۵۸ به طور رسمی تأسيس شد.”^[۱۱۳] همان‌ طور که از نام این حزب پیدا‌ است تفکرات آن اسلام گرایانه می‌باشد.حزب الدوه اسلامی دیدگاه خود را ‌در مورد ویژگی‌های یک حزب اسلامی چنین بیان می‌کنند:”هر حزبی که عناصر آن برای یاری رساندن به اسلام آنهم بر پایه ولایت پذیری و گرایش شرعی و شرایط قرآن وارد عمل شوند،حزب اسلامی به شمار می رود.”^[۱۱۴]

“مجلس اعلای اسلامی عراق در دهه ۱۹۸۰ در ایران و در جهتسازماندهی گروه‌های شیعی مخالف صدام تشکیل شد”^[۱۱۵] و بعد از فروپاشی رژیم بعث با رهبریآیت‌الله محمدباقر حیکم به عراق منتقل شد. بعد از شهادت آیت‌الله حکیم، عبدالعزیزحکیم رهبری این گروه را بر عهده گرفت. وی در عین حال رهبری ائتلاف عراق یکپارچه را نیز عهده داشت و با فوت ایشان، عمار حکیم عهده‌دار این سمت‌هاگردید

گروه صدر، دیگر گروه شیعی این ائتلاف است که از هواداران و پیروانمرحوم آیت‌الله محمدصادق صدر، پدر مقتدا، رهبر کنونی این گروه تشکیل می‌شود. اینگروه برخلاف حزب الدعوه و مجلس اعلی فاقد سابقه تاریخی است و بلافاصله بعد ازفروپاشی رژیم بعث تشکیل و گسترش یافت. اکنون این گروه دارای پایگاه اجتماعی قابلتوجهی در میان شیعیان عراق و به ویژه گروه فقیر و پایین دستی شیعی است. شهرک صدربغداد یکی از کانون‌های اصلی فعالیت این گروه محسوب می‌شود، اما علاوه بر این، گروهمذکور در شهرهایی چون نجف نیز فعالیت‌های قابل توجهی دارد. گروه صدر در مقایسه بادیگر گروه‌ها رادیکال‌تر و دارای گرایشات ضد آمریکایی قوی‌تری است و همین امر منجربه بروز اختلافاتی در میان این گروه و سایر گروه‌های ائتلاف یکپارچه عراق شده استحزب فضیلت نسبت به سه گروه مذکور کوچک‌تر است و توسط محمدعلی یعقوبی رهبری می‌شود وبیشتر در مناطق جنوبی عراق چون بصره هوادارانی دارد^[۱۱۶]

از ‌گروه‌های سیاسی که در سال‌های اخیر ایجاد شده اند می توان به فهرست العراقیه یا فهرست ملی عراق از برخی گروه‌های ملی‌گرایعراقی تشکیل می‌شود و حزب توافق ملی عراق به رهبری ایاد علاوی اصلی‌ترین حزب اینفهرست است که به رغم حمایت‌های غرب در انتخابات عراق، موفقیت عمده‌ای کسب نکرددر میان گروه‌های سنی عراق، جبهه توافق عراق و جبهه گفت‌وگوی ملیعراق که متشکل از احزاب مختلف هستند، برجستگی بیشتری دارند. جبهه توافق عراق متشکل از سه حزب عمدهسنی است و ریاست آن را عدنان الدلیمی برعهده دارد و رهبری جبهه گفت‌وگوی ملی عراقنیز بر عهده صالح مطلق می‌باشدعلاوه برائتلاف و گروه‌های مذکور، احزاب و شخصیت‌های سیاسی دیگرینیز در عراق فعالیت می‌کنند که برجستگی و نقش کمتری در صحنه سیاسی عراق دارندکنگره ملی عراق به رهبری احمد صلیبی و سازمان عمل اسلامی به رهبری آیت‌الله مدرسیاز جمله گروه‌های شیعی کوچک‌تر محسوب می‌شوندآیت‌الله سیستانی نیز از شخصیت‌های مذهبی شیعی تأثیرگذار در عرصهسیاسی عراق در دوره جدید و حامی اصلی ائتلاف عراق یکپارچه به شمار می‌روند

مبحث هفتم :تلاش جهت برقراری دموکراسی‌ در عراق

در طول تاریخ عراق ،این کشور بحران‌ها و موقعیتهای تاریخی پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است.به ویژه در طی قرن بیستم که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی تلاش جهت به دست آوردن قدرت و نیز ایجاد جریان ها ،احزاب و ‌گروه‌های سیاسی عراق که عمدتاً در راستای تقسیم بندی ها و شکافهای قومی _فرقه ای ایجاد شده بود بر بحران‌های این کشور افزود.”اشغال عراق توسط آمریکا در مارس ۲۰۰۳ که به فروپاشی رژیم بعث انجامید “^[۱۱۷]نقطه عطفی بود برای تحرکات علنی ‌گروه‌های مختلف در عراق برای به دست آوردن قدرت.توضیح آنکه در دهه های گذشته، اقلیت اعراب سنی و به ویژه بعثی‌ها بر ساختارسیاسی عراق مسلط بودند و شیعیان و کردها مشارکت چندانی در حکومت مرکزی نداشتند.لذا با فروپاشی نظام صدام حسین و برگزاریانتخابات و تشکیل مجمع ملی انتقالی در ژانویه ۲۰۰۵ و شکل گرفتن دولت انتقالی تأکید بر روندهای دموکراتیک در دولت‌سازی جدید درعراق و مشارکت تمام گروه‌های قومی ـفرقه‌ای در ساختار سیاسی این کشور یکی از مهمترین خواستهای این گروه ها تلقی می شد.باید توجه داشت که هرچند حضور در قدرت حق تمام اقوام و مذاهب موجود در یک کشور می‌باشد لیکن با توجه به اینکه کشور عراق از نظر ساختار اجتماعی ـ فرهنگی به سه حوزه کاملاًمتفاوت تقسیم می شود( در حوزه مرکزی عراق اعراب سنی، در شمال کردها و در جنوبشیعیان سکونت دارند و اکثر کردها سنی مذهب هستند) تأکید زیاد بر سهم خواهی اقوام مختلف می‌تواند منجر به تجزیه عراق گردد

مبحث هشتم:توزیع قدرت سیاسی در عراق

الگوهای یادگیری ناسازگار در دوره اجتماعی شدن فرد در خانواده اولیه، به نقص در عملکرد شناختی منجر می‌شود و همچنین انواع ‌آسیب‌های روان‌شناختی، افسردگی و تجارب تلخ روابط گذشته، که فرد را موقع تعامل با سایر افراد مستعد ابراز پاسخ‌های تنش‌زا(به عنوان مثال خشم و ترس) می‌کند، نقش بسزایی در این پروسه دارد.

پژوهش نشان داده، همسرانی که با یکدیگر ارتباط منفی دارند ممکن است در رابطه با سایرین مهارت‌های سازنده‌ای به کار ببرند. این امر نشان می‌دهد که اختلال مزمن در روابط نزدیک مستقیما مانع برقراری روابط مثبت نمی‌گردد(باکوم و اپشتاین، ۱۹۸۹).

آموزش مهارت‌های ارتباطی

بهبود مهارت کلامی، فکری، احساسی و گوش کردن مؤثر رایج‌ترین مداخلات درمان شناختی- رفتاری است که موجب تغییر تعاملات و شناختارها در افراد می‌گردد.

دستورالعمل جهت ایجاد مهارت‌های شنیداری و کلامی:

الف) مهارت شنیداری: گوش سپردن همدلانه، شامل ابراز توجه به وسیله رفتارهای غیرکلامی(چشمی، سر) و نشان دادن پذیرش پیام گوینده چه شنونده موافق یا مخالف باشد.

ب) مهارت کلامی: اذعان به فردی بودن دیدگاه‌های شخصی، توصیف احساسات و افکار، اشاره به نکات مثبت در کنار مشکلات، سخن گفتن با بهره گرفتن از الفاظ خاص به جای کلی‌گویی، مختصرگویی(جهت جذب شنونده) باملاحظه و باسیاست بودن(عدم طرح مسایل مبهم هنگام استراحت شبانه) از جمله مهارت‌های کلامی است.

تعیین تکلیف منزل

بخش مبسوطی درباره‌ تعیین تکلیف منزل در اینجا ارئه می‌شود، زیرا تکلیف منزل بخشی مکمل و مهم از رویکرد شناختی-رفتاری است. همچنین به عنوان یکی از قویترین عوامل تغییر در نظر گرفته می‌شود. بیشتر وقت بیمار خارج از جلسات محیط خانه سپری می‌شود و محیط خانه جایی است که بیشتر مشکلات در آن محل اتفاق می‌افتند. پس ‌بنابرین‏ تکلیف منزل، جلسات را در طول هفته زنده نگه می‌دارد و جلسات درمان را به زندگی روزمره منتقل می‌کند.

تکلیف منزل همچنین کمک می‌کند تا خانواده ها فعالانه در درمان مشارکت کنند. در اوایل مرحله ارزیابی به منظور پازمودن انگیزه تغییر ممکن است از یک تکلیف استفاده شود. تعیین تکلیف منزل در پرداختن به مقاومت زوج یا خانواده در سراسر دوره درمان می‌تواند بی‌نهایت اثربخش باشد.

فایده دیگر تکلیف منزل این است که تکالیف، فرصت‌هایی را برای افراد فراهم می‌کنند تا بصیرت حاصل از رفتارهای مقابله‌ای که در فرایند درمان بحث‌شده‌است را اجرا و ارزیابی کنند. تمرین بر آگاهی از مسایل گوناگونی که در درمان آشکار شده‌اند، تأکید می‌کند. علاوه بر این، تکلیف منزل انتظارات مراجعان را بیشتر می‌کند تا به جای اینکه در جلسه درمان صرفا درباره تغییر صحبت کنند، آن را تا رسیدن به نتیجه دنبال کنند. تمرین‌ها معمولا به مشارکت نیاز دارند. مشارکت، حسی را ایجاد می‌کند که بیمار، فعالانه در جهت تغییر حرکت می‌کند. به عبارت دیگر، تکلیف منزل می‌تواند مراحلی را برای تجربه آزمایش تعیین کند. چنین تجربه هایی را می‌توان در جلسه بعد برای پردازش بیشتر دوباره اعمال کرد. همان طور که، تکلیف منزل در جلسات درمان پیشرفت می‌کند، می‌توان در افکار، احساسات و رفتارها تغییراتی به وجود آورد.

گاهی اوقات، مخصوصا در زمینه خانواده درمانی، فرایند درمان می‌تواند مبهم و انتزاعی باشد. با ساخت دادن و تمرکز بیشتر بر تعیین تکلیف منزل می‌توان مجددا به درمان انرژِ تازه‌ای داد. به علاوه، تکلیف منزل می‌تواند انگیزه تغییر را در مراجعه‌کنندگان افزایش دهد زیرا برای آن‌ ها کار خاصی را فراهم می‌کند که می‌توانند روی آن کار کنند. یک فایده دیگر این است که شمار افراد مهم دیگر را افزایش می‌دهد. این امر به شویه تعیین تکلیف بستگی دارد که مشارکت دیگران را الزامی می‌کند.

راهبردهای تکلیف منزل ابتدا هنگامی که اعضا خانواده در جلسه درمان در تعامل هستند، مدل‌سازی می‌شود. به آن‌ ها دستور‌العملی داده می‌شود تا در خارج از جلسات تعاملشان را برطرف کنند. در همه موارد، به منظور افزایش دادن احتمال موفقیت تکلیف منزل، مهم است درمانگر، توانایی، تحمل و انگیزه زوج یا خانواده را در نظر بگیرد.

برنامه‌ریزی فعالیت‌ها

استفاده از برنامه‌ریزی فعالیت‌ها با تأکید بر ارتباطات، مهارت‌های تعاملی و مهارت‌های حل مسأله برای زوج‌ها و خانواده بی‌نهایت مهم است. برنامه‌ریزی فعالیت‌ها به منظور تشخیص ناکارآمدی عملکرد و یادگیری رفتارهای جدید انجام می‌شود. برای مثال، یک خانواده می‌تواند، فعالیت جدیدی را با همدیگر انجام دهند مانند اسکی رفتن، واکنش‌های هر عضو را در موقعیت جدید مشاهده کنند و ببینند افراد چگونه به یکدیگر کمک می‌کنند. آیا هوای همدیگر را دارند یا به سردی با همدیگر رفتار می‌کنند؟ در آثار حرفه‌ای تعدادی دفترچه راهنما داده‌شده‌است. در این دفترچه ها از برنامه‌ریزی فعالیت‌ها د رتعیین تکلیف منزل و تکالیف متنوع خارج از جلسه درمان هم با زوج‌ها و هم با خانواده استفاده‌ کرده‌اند(بویلاکوا و داتیلیو، ۲۰۰۱).

به منظور کمک کردن به خانواده ها تا مسیر فعالیت‌هایشان را بر اساس قاعده‌ای تنظیم کنند، می‌توان برنامه فعالیت‌ها استفاده کرد. اگر تعامل‌های منفی یا نشانه های مشکل‌داری در روابط وجود دارد، زوج‌ها و خانواده ها می‌توانند از برنامه هایی استفاده کنند که کمتر طاقت‌فرسا هستند. مانند: تهیه لیستی از فعالیت‌هایی که در طول روز باید انجام شود و صحبت‌کردن درباره تکالیفی که باید انجام دهند. برنامه فعالیت‌ها باید دارای درجه‌بندی ذهنی درباره فعالیت‌ها باشند.این درجه‌بندی بیانگر سطح موفقیت یا رضایتی است که آن‌ ها فراهم می‌کنند.

مراجعان می‌توانند از مقیاس‌هایی برای درجه‌بندی فعالیت‌ها استفاده کنند(از صفر=بیانگر نداشتن رضایت یا تسلط تا ۱۰=بیانگر رضایت کامل یا تسلط کامل). به منظورتشویق افراد برای تمرکز بر فعالیت‌هایی که حسی از موفقیت یا رضایت را فراهم می‌کنند معمولا برنامه های فعالیت و مقیاس‌های درجه‌بندی در هم ادغام می‌شوند. که هر دو به منظور ایجاد ارتقا و انسجام بین همسرها و اعضا خانواده طراحی شده‌اند.

خود نظارتی^[۳۴]

در درمان‌های شناختی- رفتاری سنتی معمولا از افراد خواست می‌شود بین جلسات ارزیابی فکری یا خلقی انجام دهند. تمرین‌های نظارتی طراحی می‌شوند تا برای درمانگر اطلاعات دقیقی درباره زمینه‌های مشکل دار زوج‌ها و اعضا خانواده فراهم کند. از مراجعان خواسته می‌شود بر افکار و باورهای خودآیندی که هنگام انجام این تمرین‌ها و فعالیت‌ها تجربه می‌کنند، تمرکز کنند. منطق خود نظارتی این است که به افراد کمک کند تا به طور کامن در تماس باشند که چگونه فکر می‌کنند، چگونه احساس می‌کنند، چگونه رفتار می‌کنند و چگونه خود- نظارتی بر پویایی‌های رفتاریشان تاثیر می‌گذارد. نمونه‌ای از خود نظارتی، استفاده از برگه روزانه افکار ناکارآمد است(بک، راش، شاو و امری، ۱۹۷۹) که در ان از افراد خواسته می‌شود در جریان بحث‌ها، افکارشان را ثبت کنند و رابطه‌ای ایجاد کنند که چگونه افکار بر رفتارها و خلقیات آن ها تاثیر می‌گذارند.

تعیین تکلیف رفتاری^[۳۵]