آیزنک دریافت که درون گرایان و برون گرایان از نظر سطح پایه ی انگیختگی مغزی با یکدیگر تفاوت دارند، به طوری که برون گرایان سطح پایین تری دارند. برون گرایان به خاطر پایین بودن سطح انگیختگی مغزی شان به برانگیختگی نیاز دارند و به طور فعال آن را می جویند. در مقابل درون گرایان، به خاطر بالاتر بدون سطح انگیختگی مغزشان از برانگیختگی اجتناب می ورزند (شولتز، ۱۹۹۸).

۳٫ روان رنجوران: آنان هم تحت تأثیر سیستم عصبی خودکار قرار دارند: دیدشان در تاریکی کمتر از دید افراد بهنجار است. اگر چشم های آن ها با پارچه بسته شده باشد بیش از افراد بهنجار تعادل خود را از دست می‌دهند. جسماً و روحاً ضعیف و ناقص هستند. از حیث هوش و تسلط بر نفس و ادراک جسمی و تمرکز حواس و اراده و سعی و کوشش از متوسط افراد بهنجار پایین ترند. تلقین پذیرند و در اندیشیدن و عمل کردن کند هستند (سیاسی، ۱۳۷۱).

افرادی که روان رنجور خویی زیاد دارند در آن قسمت های مغز که شاخه ی سمپاتیک دستگاه عصبی خود مختار را کنترل می‌کند؛ فعالیت بیشتری نشان می‌دهند. این شاخه دستگاه هشدار دهنده بدن است که با افزایش دادن آهنگ تنفس، ضربان قلب، جریان خون به عضله ها و آزاد شدن آدرنالین، به رویدادهای استرس زا یا خطرناک پاسخ می‌دهد (شولتز، ۱۹۹۸).

یکی از منتقدان عمده ی الگوی عملکرد مغز آیزنک یک روان شناس عصب شناختی به نام گری (۱۹۷۰، ۱۹۸۱ و ۱۹۸۲) است. گری دستگاه های مغزی درگیر در انواع گوناگون رفتار و تجارب ذهنی، به ویژه تجارب هیجانی را مورد مطالعه قرار داده است. وی معتقد است که هیجان ها منعکس کننده ی پیش‌بینی های اکتسابی پیامدهای مطلوب (‌در مورد امید و شادی) یا پیش‌بینی های اکتسابی پیامدهای نامطلوب (‌در مورد اضطراب یا ناکامی) هستند. گری همچنین معتقد است که هیجان های مثبت از طریق بخش متفاوتی از مغز تنظیم می‌شوند و هیجان های منفی از طریق بخشی دیگر. وی دستگاه درگیر در هیجان های مثبت را دستگاه گرایش^[۷۸] و دستگاه درگیر در اضطراب را دستگاه بازداری رفتاری یا دستگاه توقف^[۷۹] می نامد (کارور و شی یر،ترجمه رضوانی،۱۳۸۷).

کاستا و مک کری

از جمله کسانی که درباره ی صفات یا ویژگی های شخصیتی تحقیقات گسترده ای انجام داده‌اند، رابرت مک کری و پل کاستا^[۸۰] هستند که در «مرکز پژوهش پیری شناسی مؤسسه ی ملی سلامتی در بالتیمور مریلند» می‌باشند. آن ها پنج عامل اصلی شخصیت را مشخص کرده‌اند (شولتز،۱۹۹۸).

مک کری و کاستا با بهره گرفتن از تحلیل عاملی ‌به این نتیجه رسیدند که می توان بین تفاوت های فردی در خصوصیات شخصیتی پنج بُعد عمده را منظور نمود. روان رنجور خویی (N)، برون گرایی (E)، پذیرش یا گشودگی^[۸۱] (O)، سازگاری یا خوشایندی (A)، وظیفه شناسی ©.

این عوامل از طریق انواع فنون ارزیابی، از جمله خود سنجی ها، آزمون های عینی و گزارش های مشاهده گران تأیید شدند. سپس پژوهشگران یک آزمون شخصیت به نام «پرسشنامه ی شخصیت NEO^[82]» ساختند که سر واژه های به دست آمده از حرف اول سه عامل اول برای اسم آن استفاده شده است. یافته های با ثبات عوامل یکسان از روش های ارزیابی مختلف، حکایت از آن دارند که می توان روی این عوامل به عنوان جنبه‌های برجسته ی شخصیت حساب کرد .صفات مشخصه این عوامل عبارتند از:

۱٫ روان رنجور خویی (نگران، نا ایمن، عصبی، بسیار دلشوره ای).

۲٫ برون گرایی (معاشرتی، حراف، لذت جو، بامحبت)

۳٫ گشودگی (مبتکر، مستقل، خلاق و شجاع).

۴٫ خوشاوندی (خوش قلب، دلسوز، ساده دل و مؤدب).

۵٫ وظیفه شناسی (با دقت، قابل اعتماد، سختکوش و منظم) (هرن و میشل، ۲۰۰۳؛ به نقل از شولتز، ۱۹۹۸).

به شکل کلی تر این عوامل عبارتند از: روان رنجور خویی (N) به تمایل فرد برای تجربه، اضطراب، تنش، ترحم جویی، خصومت، تکانش وری، افسردگی و عزت نفس پایین بر می‌گردد، در حالی که برون گرایی (E) به تمایل فرد برای مثبت بودن، جرئت طلبی، پر انرژی بودن و صمیمی بودن اطلاق می‌گردد. پذیرش (O) به تمایل فرد برای کنجکاوی، عشق به هنر، هنرمندی، انعطاف پذیری و خرد ورزی اطلاق می شود، در حالی که سازگاری (A) به تمایل فرد برای بخشندگی، مهربانی، سخاوت، همدلی و هم فکری، نوع دوستی و اعتماد ورزی همراه است. سرانجام این که وظیفه شناسی © به تمایل فرد برای منظم بودن، کارا بودن، قابلیت اعتماد و اتکا، خود نظم بخشی، پیشرفت مداری، منطقی بودن و آرام بودن بر می‌گردد (جعفرنژاد و همکاران، ۱۳۸۳).

آرنولد باس و رابرت پلومین: نظریه خلق و خو

به باور باس و پلومین^[۸۳] (۱۹۸۴)، نکته ای حیاتی که خلق و خوها را از سایر صفات (خصیصه های) شخصیتی متمایز می‌کند این است که خلق و خوها بایستی دارای مبنای ژنتیکی (موروثی) باشند. از آنجا که مبنایی ژنتیکی دارند در اوایل دوران زندگی آشکار می‌شوند. با این وجود آنان باور دارند که خلق و خوها در طول دوران زندگی میزانی از تداوم را نشان دهند. باس و پلومین با این حال هشدار می‌دهند که به دو دلیل نباید انتظار داشت که این تداوم کامل باشد. دلیل اول این که، ژن ها به طور مداوم عمل نمی کنند، بلکه در طول رشد قطع و وصل می‌شوند، که این امر مانع از تداوم می شود و دلیل دوم این که، خلق و خوها به رغم آن که مبنای ژنتیکی دارند، در اثر تجربه می‌توانند تغییر یابند (کارور و شی یر، ترجمه رمضانی،۱۳۸۷).

در آغاز دهه ی ۱۹۷۰ آرنولد باس و رابرت پلومین تا حدودی بر مبنای پیشنهادات اس.دایاموند^[۸۴] (۱۹۵۷) استدلال کردند که سه گرایش شخصیتی بهنجار وجود دارد که شایسته آن است که خلق و خو نامیده شود. این سه گرایش عبارتند از: تهییج پذیری (تحریک شدن به طور خودکار در موقعیت های اضطراب آور)، سطح فعالیت (برونداد کلی نیرو یا رفتار شخص) و مردم (اجتماع) آمیزی (ارج نهادن به فرایند تعامل با سایر افراد) (همان منبع).

نظریه سرشت و منش کلونینجر

نظریه سرشت

کلونینجر (۱۹۸۶) کار خود را روی ساختار شخصیت شروع کرد که یک مدل عمومی از تفاوت های موجود در بیماران با اختلال جسمی سازی و اختلال اضطراب عمومی را ارائه دهد. او مشاهده کرد که بیماران با اضطراب جسمانی دارای ویژگی های شخصیتی تکانشور- پرخاشگر هستند در حالی که بیمارانی که دارای اضطراب شناختی یا ذهنی فراگیر هستند، ویژگی شخصیتی وسواسی- اجباری را نشان می‌دهند.

قبل از این آیزنک با بهره گرفتن از پرسشنامه شخصیتی آیزنک (EPQ)^[85] مشخص کرده بود که بیماران هیستریک^[۸۶] و بیماران دیگر دارای اضطراب جسمی^[۸۷] از تیپ شخصیتی روان نژند برون گرا^[۸۸] برخوردار هستند. در حالی که افراد روان نژند با اضطراب شناختی درون گرای روان نژند توصیف شده بودند (آیزنک و آیزنک، ۱۹۷۶؛ کُوز^[۸۹]، ۲۰۰۳).

نظریه لذت جویی^[۴۹]

پدیده لذت جویی افراد را بر می‌انگیزد که از عوامل رنج آور دوری کنند و به آنهایی توجه و علاقه پیدا کنند که شادی بخش باشند. اپیکور^[۵۰] نماینده این نظریه چنین می‌پندارد که هر عامل مسرت‌بخش و شادکننده با طبع انسان سازگار است و او را به تکرار و ادامه آن علاقمند می‌سازد. به عقیده مک‌کله‌لند وقتی محرکها با یک موقعیت خوش و مطبوع ارتباط یابند در مرتبه‌های بعد گرایش دارند که همان پیوند تجدید شود(پارسا، ۱۳۸۹).

دیدگاه زمینه‌ای^[۵۱]

لرنر^[۵۲](۱۹۹۵) الگویی از عوامل مختلف که با هم تعامل دارند و بر رشد فرد اثر می‌گذارند ارائه داده است. عوامل به گونه‌ای بسیار پیچیده با یکدیگر الگوی تعاملی پویایی را ترسیم می‌کنند که تعیین‌کننده رشد‌شناختی فرد و رفتار او می‌باشند. لرنر این عوامل را شامل ویژگی‌ها و صفات‌ فردی، خانواده، مدرسه، همسالان، محله، جامعه و محیط‌های طبیعی و فرهنگ می‌داند. پس بر اساس دیدگاه زمینه‌ای، انگیزش تحصیلی دانش‌آموز که یک صفت شناختی است و از طریق مجموعه‌ای از عوامل که با هم در تعامل می‌باشند، تعیین و متحول می‌شود. با عنایت ‌به این برداشت به بررسی و تعیین عوامل مؤثر بر انگیزش تحصیلی می‌پردازیم. پژوهش‌های مختلفی حاکی از نفوذ و تاثیر روابط خانوادگی در رشد تحصیلی کودکان است. در یک مطالعه طولی ‌در مورد تاثیر عوامل مختلف خانوادگی و آموزش بر روی نتایج تحصیلی گروه‌های مختلف دانش‌آموزی با بررسی متغیرهای جمعیت ‌شناختی و درون‌ داده‌ای آموزشگاهی، آن ها ‌به این نتیجه رسیدند که پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان با مؤلفه‌‌هایی‌ در ارتباط هستند. این دیدگاه که از دیدگاه‌های تعاملی در روانشناسی است بر تعامل یچیده بین فرد و محیط زندگی در شکل گیری رفتار تأکید دارد. در این دیدگاه اظهار نظر ‌در مورد رفتار فرد تنها باید احتمالی باشد، این بدان معنی است که اگر بتوانیم چهار عامل عمده در رشد شناختی یعنی موقعیت فیزیکی(برای مثال خانه یا مدرسه) محیط اجتماعی، خصوصیات فردی و زمان را دقیق شناسایی نماییم، با احتمال بیشتری می‌توانیم ویژگی‌های رفتاری فرد را پیش‌بینی کنیم(شهر آرای،۱۳۸۴).

۲-۱-۲-مؤلفه‌ های مرتبط با انگیزش تحصیلی

باورها^[۵۳]

باورها و تصورات دانش‌آموزان نسبت به اهمیت و جایگاه یادگیری، شناخت و آگاهی از توانمندی و مهارت خود در انجام تکالیف و فعالیت‌های مربوط به تحصیل و مدرسه و احساسات و واکنش‌های عاطفی نسبت ‌به این‌گونه فعالیت‌ها می‌توانند به علاقه‌مندی دانش‌آموز به یادگیری و تحصیل کمک کند. از جمله صفات فردی که می‌تواند بر انگیزش‌تحصیلی دانش‌آموز اثر‌گذار باشد نگرش‌ها می‌باشند( کاوسیان و همکاران، ۱۳۸۶). نظام باورها در انسان‌ها از یک سو سبب بهبود رفتار، کسب سلامت، پیشرفت در زمینه‌های مختلف، رضایت و خشنودی در زندگی شده و کیفیت زندگی انسان‌ها را ارتقا می‌دهد. اما از سوی دیگر به نظر می‌رسد بسیاری از مشکلات و مسایلی که افراد در زندگی با آن‌ ها دست به گریبان هستند، ناشی از ناکارآمدی نظام باورهای آنان است و رابطه نزدیکی با باورهای ناکارآمد افراد ‌در مورد خودشان و عدم اطمینان آن ها به توانایی‌هایشان دارد(مجیدیان، ۱۳۸۴؛ نقل از نجمی،۱۳۸۷). پنتریج(۲۰۰۰)، با تأکید بر آن که فرایند‌های خود نظم‌دهی مشتمل بر شناخت، انگیزش و عاطفه و رفتار است، توضیح می‌دهد که در حیطه شناخت، راهبردهای شناختی و فراشناختی اشاره بر نحوه یادگیری و نظارت بر این فرایند دارند. در حیطه انگیزش و عاطفه، باورهای انگیزشی فرد قرار دارند که مشتمل بر خودکفایی و ارزش تکلیف هستند. افزون بر آن علائق فرد و واکنش‌های عاطفی منفی او به خود و تکلیف و نیز هر گونه راهبردی که امکان دارد در جهت کنترل و هدایت انگیزش و عاطفه باشد، در این حیطه قرار می‌گیرد. حوزه رفتار، مبین تلاش عمومی فرد است که در تکالیف معین به صورت اصرار و پافشاری بر حل تکلیف، کمک طلبی و گزینش رفتار نشان داده می‌شود(صالحی و همکاران، ۱۳۹۱).

نگرش^[۵۴]

نگرش، پدیده روانشناختی پیچیده‌ای می‌باشد که عناصر ارزشی و عاطفی در آن پررنگ است. نگرش بنابر نظر فریدمن^[۵۵](۱۹۷۰ به نقل از سید محمدی،۱۳۷۷) نظامی بادوام است که شامل یک عنصر شناختی، یک عنصر احساسی و یک تمایل به عمل است و وقتی که شکل می‌گیرد، اصل ثبات شناختی آن اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند و به کندی در معرض تغییر قرار می‌گیرد. از جمله نگرش‌ها در زمینه تحصیلی، نگرش به مدرسه و ادامه به تحصیل است. نگرش به مدرسه در فرایند تحصیل به تدریج شکل می‌گیرد و بر عملکرد تحصیلی به طور کلی تاثیر گذار است. این نگرش می‌تواند مثبت یا منفی باشد، مثلا ممکن است دانش‌آموز، مدرسه را مکان جالب و مناسبی بیابد که برایش خوش‌آیند است و یا این که مدرسه مکانی ملال‌آور و خسته‌کننده است که از آن نفرت دارد. این نوع نگرش کل فرایندهای مدرسه از جمله کلاس درس، معلمان، بچه های مدرسه وکلیه فعالیت‌ها و علاقه‌مندی به یادگیری را تحت نفوذ خود دارد. نگرش دانش‌آموزان به ادامه تحصیل نیز از طریق تجارب تحصیلی تشکیل شده و سازمان‌یافته می‌شود و مسئول هدایت تحصیلی او می‌گردد(ثنایی و همکاران،۱۳۷۵).

خودپنداره ^[۵۶]

درباره نوع و میزان کمک و مساعدت به مستم ندان و اقشار ضعیف جامعه، خداوند خطاب به رسول گرامی اسلام می فرماید: و نیز سؤال کنند تو را که چه در راه خدا انفاق کنند؟ جواب ده آنچه »زاید بر ضروری زندگانی است. خدا بدین روشنی آیات خود را برای شما بیان می‌کند، باشد که تفکر و عقل به کار بندید) «بقره، ۲۱۹٫( »و نیز از مال خود در راه خدا انفاق کنید، لیکن نه به حد اسراف و خود را در مهلکه و خطر درنیفکنید «( همان، ۱۹۵).

ویژگی های مؤمن

پروردگار متعال همچنین در سوره فرقان آیه ۶۸ ویژگی های مؤمن ‌را چنین برمی شمارد: » کسانی که موفق شدند انفاق نه اسراف نمایند و نه تفریط و راهی میان این دو که عادلانه است انتخاب می‌کنند.« همچنین در سوره بقره در آیه ۲۶۵ می فرماید:» در حکایت آنان که راه خشنودی خدا انفاق می نمایند و با کمال اطمینان خاطر، دل به لطف خدا شاد دارند، مانند بوستانی است بر بلندی، که باران زیادی بر آن ببارد و حاصلی دو چندان که منتظرند، دهد . . . و خدا به کار نیکوکاران بصیر و آگاه است.«

از تعهد تا ‌پاسخ‌گویی‌ و مسئولیت

سرتو، مسئولیت اجتماعی صنفی را عبارت از تعهد مدیریت برای اقداماتی می‌داند که هم موجب حمایت و بهبود رفاه جامعه به طور کلی می شود و هم منافع سازمان را در بردارد (سرتو،۴۸:۲۰۰۰) بر طبق مفهوم مسئولیت اجتماعی صنفی، هر مدیری باید اهتمام ورزد تا به هدف های اجتماعی و همچنین به هدف های سازمانی دست یابد. از نظر رابینز و کولتر ، مسئولیت اجتماعی به تعهد یک سازمان در ورای آنچه که از لحاظ قانونی و اقتصادی مقرر است ، پیگیری هدف های بلندمدتی که برای جامعه خوب هستند، اطلاق می شود (رابینز و کولتر،۲۰۰۲: ۱۱۴) این تعریف بر این فرض است که سازمان از قوانین موضوعه برای تأمین منافع اقتصادی اطاعت می‌کند. مافرض می‌کنیم که تمام مؤسسات بازرگانی(یعنی آنهایی که مسئولیت اجتماعی دارند و آنهایی که ندارند) از تمام قوانین که جامعه آن ها را وضع ‌کرده‌است، پیروی می‌کنند. همچنین بر اساس این تعریف ، همه کسب و کارها را کارگزار اخلاقی تصور می‌کنیم. در هر حال، برای اینکه مشخص شود چه چیزی برای جامعه خوب است و چه چیزی نیست، باید بین درست و غلط، وجه تمایز قائل شد.مفاهیم چندی به شیوه های گوناگون ممکن است به عنوان مسئولیت، اجتماعی فهرست شوند به عنوان مثال » سودآوری صرف » و«به ورای سودآوری رفتن» و« توجه به سیستم اجتماعی» و «فعالیت های داوطلبانه » تحت عنوان مسئولیت اجتماعی از آن ها نام برده شده،به گونه ای گسترده است. اگر مفهوم مسئولیت اجتماعی را با دو مفهوم دیگر مقایسه نماییم، بهتر می‌توانیم آن را درک کنیم . این مفاهیم عبارتند از : تعهد اجتماعی و ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی. تعهد اجتماعی وقتی تحقق می‌یابد که یک سازمان به سبب تعهدش به تأمین مسئولیت های اقتصادی و قانونی در فعالیت های اجتماعی درگیر می شود (شکل ۱). سازمان فقط آنچه را انجام می‌دهد که به آن تعهد دارد . این شیوه مبتنی بر دیدگاه کلاسیک ها از مسئولیت اجتماعی است. اما برعکس تعهد اجتماعی، ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی و مسئولیت اجتماعی به فراسوی استانداردهای اقتصادی و قانون نظر دارند.

‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی مسئولیت اجتماعی

تعهد اجتماعی

شکل (۲-۱) سطوح یادگیری اجتماعی

مأخذ.(Robbins & Coulter, 2002: 115)

‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی وقتی است که یک سازمان برای ‌پاسخ‌گویی‌ به بعضی از نیازهای اجتماعی، در فعالیت های اجتماعی درگیر می شود . به عبارت دیگر ، ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی عبارت است از درجه اثربخشی و بازدهی یک سازمان در نشان دادن پیگیری برای ایفای مسئولیت اجتماعی. مدیران در سازمان های پاسخگوی اجتماعی از طریق هنجارهای اجتماعی هدایت می‌شوند و درباره فعالیت های اجتماعی که درگیر هستند تصمیمات عملی می گیرند. به عنوان مثال، مدیران در بعضی از شرکت ها سه مقوله را تبیین کرده‌اند: ارائه خدمات به اجتماع، میراث فرهنگی و استقلال اقتصادی که آن ها را در اتخاذ تصمیم درباره پروژه های گسترده و فعالیت های سازمان حمایت کنند . با انتخاب این ها، مدیران به آنچه که از لحاظ اجتماعی مهم هستند، پاسخ می‌دهند. سازمانی که دارای مسئولیت اجتماعی است، همه چیز را متفاوت می بیند و به فراسوی آنچه که متعهد است، نظر دارد و نیازهای اجتماعی را که می‌تواند به بهبود وضعیت جامعه کمک کنند، وجهه همت خود قرار می‌دهد. در واقع ، مسئولیت اجتماعی به عنوان یک مقصد کسب و کار، به ورای انجام تعهدات اقتصادی و قانونی اطلاق می شود که سازمان امور صحیح را به طریقی متحقق سازد که برای جامعه مفید و خوب هستند (بوثچولز،۱۹۹۰) ‌به این ترتیب، مسئولیت اجتماعی یک بعد اخلاقی اضافه می‌کند که سازمان کارهایی را انجام دهد که وضعیت جامعه را بهبود بخشد و به فعالیت هایی که وضعیت را بدتر می‌کند، دست نزند . همان طور که جدول (۲) نشان می‌دهد؛ مسئولیت اجتماعی کسب و کار را ملزم می‌سازد تا تعیین کند چه چیزی درست و چه چیزی غلط است و در فعالیت هایی که اخلاقی هستند درگیر شود. سازمانی که مسئولیت اجتماعی دارد آنچه درست است ، انجام می‌دهد، زیرا احساس می‌کند برای اقدام مسئولیت دارد.

جدول(۲-۳) مسئولیت اجتماعی در مقایسه با ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی

ابعاد
مسئولیت اجتماعی
‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی

ملاحظات عمده

اخلاقی

عملی

تمرکز

مقاصد

وسایل دستیابی به هدف

تأکید بر

تعهد

‌پاسخ‌گویی‌

چارچوب تصمیم گیری

بلندمدت

کوتاه و متوسط مدت

مأخذ.(Robbins & Coulter, 2007, 119):

مثال زیر ممکن است در تشخیص وجوه تمایز بین مسئولیت اجتماعی و ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی کمک کند . فرض کنید یک سازمان محصولات متعددی را تولید می‌کند و اعلام می کند که قصد دارد با تولید محصولات سالم از لحاظ اجتماعی مسئول باشد . این مؤسسه در هر زمان که محصول ناسالم ی تولید کند، پاسخگو است و به محض اینکه به نظر می‌رسد محصول خاصی ناسالم است آن را از بازار جمع‌ آوری می‌کند. بعد از اینکه حدود مثلاً ده محصول را از بازار جمع‌ آوری کرد، آیا سازمان از لحاظ اجتماعی مسئول شناخته می شود؟ آیا این مؤسسه ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی دارد؟ پاسخ احتمالی به سؤال اول« بلی » و به سؤال دوم « خیر» است. تصمیم سازمان فوق که به تولید محصولات ناسالم ادامه می‌دهد، حتی با وجود اینکه پذیرفته است محصولات سالم و مرغوب تولید کند، لذا از نظر جامعه به مسئولیت اجتماعی خود عمل نکرده است ، اما اقدام سریع سازمان در جمع‌ آوری محصول نامرغوب و ناسالم از بازار نشان می‌دهد که از نظر اجتماعی پاسخگو است، زیرا به تقاضای جامعه عملکرده است. چگونه ما باید اقدامات اجتماعی سازمان را مورد ملاحظه قرار دهیم؟ در کشورهای پیشرفته صنعتی، یک شرکت که استانداردهای کنترل آلودگی محیط زیست را که از سوی دولت وضع شده است ، رعایت می‌کند یا در تصمیمات خود درباره کارکنان تبعیض قائل نمی شود ، در واقع به تعهدات اجتماعی خود عمل کرده، زیرا قانون این قبیل اقدامات را منع ‌کرده‌است . اما، وقتی که در کنار سازمان ، تسهیلاتی برای نگهداری کودکان کارکنان دارد، یا محصولات را در کاغذهای بازیافت شده بسته بندی می‌کند یا اعلام می کند که به لحاظ ممنوعیت صید ماهی خاصی مثلاً دلفین به هیچ وجه آن را نمی خرد، از لحاظ اجتماعی مسئولیت اجتماعی را تحقق بخشیده است . دلیل آن این است که مردم و طرفداران محیط زیست ، خواستار توجه اجتماعی به چنین مواردی هستند.

سه دیدگاه مغایر درباره مسئولیت اجتماعی

از این مدل استفاده شده وآن را با اضافه کردن دو طبقه بندی جدید کامل تر کرده‌اند. بر این اساس، دو طبقه جدید یکی گروه پردازش ­ محور و دیگری گروه نوآوری های خاص ­ محور هستند. گروه پردازش ­ محور شامل بنگاه های خدماتی هست که فعالیت های گسترده پردازش اطلاعات و امور مربوط به شبکه های اطلاعاتی را در بر می‌گیرد. در نهایت گروه نوآوری های خاص ­ محور بنگاه هایی را شامل می شود که فعالیت های علم ­ محور را دنبال می‌کنند و تکنولوژی های خاص مربوط به خود را از طریق نوآوری به دست می آورند.

علاوه بر درک تمایز بین فعالیت های نوآورانه در بخش تولیدات کارخانه ای و در بخش خدمات، مسیر مطالعاتی دیگری به بررسی تمایز بین محصولات ( شامل خدمات جدید) و نیز فرایند ها( شامل فرایند های سازمانی ) در بخش خدمات اختصاص یافته است. که این تمایز نشان می‌دهد که نوآوری در خدمات دو مشخصه دارد: یکی مشخصه فنی ( تکنولوژی های جلوی صحنه که در ارتباط با مش تریان قرار می‌گیرد ) و دیگری مشخصه‌ های فرآیندی ( تکنولوژی های ملموس و غیر ملموس پشت صحنه که روش ها، ابزار های کار و نیز تئوری های سازمانی را در می‌گیرد) (نصیرزاده و ناجی، ۱۳۸۷).

در مطالعه سیریلی و اِونگلیستا^[۳۵](۱۹۹۸) به قابلیت بنگاه های خدماتی در زمینه تمایز بین نوآوری های خدماتی و فرآیندی اشاره شده و خدمات مهندسی، خدمات مشاوره ای، خدمات فنی و خدمات محاسباتی نوآورترین فعالیت های خدماتی تلقی شده اند.

ساندبو^[۳۶](۱۹۹۷) در چارچوب نگاهی استراتژیک به موضوع نوآوری، استراتژی بنگاه به عنوان عامل اصلی نوآوری در بنگاه تلقی می‌کند. او در قالب مطالعه ای که در شرکت های خدماتی دانمارکی انجام داده است، بنگاه های خدماتی را به سه بخش تقسیم می‌کند: اول، بنگاه های بزرگ و متوسط که تولید کننده خدمات انبوه هستند، دوم، سازمان های شبکه ای که متشکل از بنگاه های کوچک خدماتی می‌باشند که به خاطر کوچکی، امکان نوآوری نداشته و برای رفع مشکلات خود در قالب انجمن ها با یکدیگر متشکل گردیده اند. سوم، بنگاه های حرفه ای که افراد آن در تعامل با یکدیگر به فعالیت های حرفه ایی و ارتقاء تکنولوژی می پردازند.

بنگاه های بخش خدمات به تدریج نقش فعال تر و رهبری قوی تری را در فعالیت های نوآورانه دنبال می‌کنند و در برخی از فعالیت ها، نقش رهبری را به عهده گرفته اند. با توجه به طبیعت پویا و گسترده فرایند نوآوری، هم واحد های فعال در بخش تولیدات کارخانه ای و هم بنگاه های بخش خدمات به تدریج شروع به همکاری های دو جانبه، چند جانبه و شبکه ایی در فعالیت های نوآورانه کرده‌اند. این همکاری ها به عنوان فرایند نوآوری گسترش یافته (^[۳۷]DIP) شناخته شده و بیانگر به عهده گرفتن نقش رهبری و فعال توسط بنگاه های خدماتی در این رابطه هستند.

در عین حال گسترده ترین حرکت و مشارکت توسط بخش خدمات در فعالیت های نوآورانه از سوی مجموعه کوچکی از بنگاه های خدماتی صورت پذیرفته که به عنوان کسب و کارهای خدماتی دانش ­ محور(^[۳۸]KIBS) شناخته شده اند. از جمله این کسب و کار ها می توان از فعالیت های مربوط به ارتباطات، تکنولوژی اطلاعات، شبکه ها و سازمان های مشاوره نام برد.

در این حوزه ها، خدمات، نقش اصلی را در تغییرات تکنولوژی و رشد بهره وری از طریق ارتقاء استانداردها و یکپارچگی سیستم ها داشته اند. در واقع محققان پیش‌بینی می‌کنند بنگاه های خدماتی در اقتصادهای توسعه یافته جهان که به تدریج وارد مرحله فراصنعتی شده اند عامل اصلی تحرک فعالیت های اقتصادی خواهند بود (نصیرزاده و ناجی، ۱۳۸۷).

اهمیت نوآوری در بخش خدمات بر روی رشد اقتصادی بسیار تاثیر گذار است و این باعث شده است که بر روی نوآوری در خدمات مطالعه گسترده ایی صورت بگیرد.بخش خدمات را می توان به چهار گروه تقسیم کرد. خدماتی که با کالا سر و کار دارد( مانند حمل و نقل و فعالیت های پشتیبانی)، خدماتی که با اطلاعات سر و کار دارند( مانند مراکز فروش)، خدماتی که مبتنی بر دانش می‌باشد( مانند دانشگاه ها) و خدماتی که با افراد سرو کار دارند( مانند مراکز فروش).

یک عنصر کلیدی و مهم در بخش خدمات تمایز بین تولید و فرایند ها است که اغلب مبهم می‌باشد و در آن تولید و مصرف به صورت همزمان رخ می‌دهد. توسعه فرایند ها برای بخش خدمات نسبت به بخش تولید بسیار غیر رسمی می‌باشد که در مرحله مقدماتی از طریق تحقیق و پژوهش ایده ها جمع‌ آوری می شود و از طریق اجرا ارزیابی تجاری صورت می‌گیرد. فعالیت نوآوری در بخش خدمات یک فرایند مستمر است که باعث می شود تغییرات مهمی را در تولید و فرآیندها ایجاد شود (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، ۲۰۰۵).

اما بهتر است که انواع نوآوری را از دیدگاه سازمان و به صورت کاربردی بررسی نماییم و انواع نوآوری را با توجه به منابع مالی مورد نیاز، مهارت های مورد نیاز، سطح ریسک، سرعت نوآوری برای ورود به بازار و … بررسی نماییم. این دیگاه کاربردی و عملی است. ‌بنابرین‏ با توجه به شاخص هایی که برخی از آن ها ذکر شد به توضیح انواع نوآوری بپردازیم (هادیزاده و رحیمی، ۱۳۸۴):

1. 1. نوآوری بنیادی : این نوآوری منجر به خلق بازارهای جدید می شود. جایگزینی لوله های خلاء با ترانزیستور، یک مورد از این نوع است. ویژگی نوآوری های بنیادی، توسعه انواع مواد جدید (سرامیک، فیبرهای مصنوعی، کریستال از جمله اینگونه محصولات می‌باشد) است. نفوذ آهسته این قبیل نوآوری ها به بازار که ناشی از محافظه کاری بازار می‌باشد، پذیرش کند محصول جدید از طرف مصرف کنندگان، هزینه بالا و مخاطره آمیز بودن این قبیل نوآوری ها از جمله ویژگی های دیگر آن است. نتیجه پذیرش کند اولیه باعث می شود که الگوی رشد محصول در اثر کاربرد بیشتر آن به صورت مرحله ای انجام شود. نوآوری هایی از این قبیل برای شرکت به وجود آورنده آن، حق ثبت به وجود می آورد و به شرکت یک برتری تکنولوژیکی نسبت به رقبا می‌دهد و در دراز مدت منجر به حاکمیت آن ها در بازار می شود. برای به دست آوردن چنان موقعیتی در بازار، شرکت باید سرمایه گذاری سنگین و مستمری بر روی مهارت های کارکنان و تجهیزات انجام دهد.

مقدمه:

در جهان امروز، با توجه به شرایط بازار رقابت و تغییرات سریع تکنولوژی، تصمیم گیری های مالی نیاز به تخصص در امور مالی دارد. بنگاه های اقتصادی برای ورود به تجارت جدید و فعالیت در آن زمینه یا توسعه ی فعالیت خود، نیاز به سرمایه دارند. وجوه مورد نیاز برای تأمین این سرمایه، می‌تواند از منابع مختلف و به روش های متعدد جمع‌ آوری شود.

تا جایی که برخی از دانشمندان از آن به عنوان معمای ساختار سرمایه یاد می‌کنند و از خود می پرسند که چگونه بنگاه ها ساختار سرمایه خود را انتخاب می‌کنند از آن زمان تا به حال مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته و اطلاعات بسیار مفیدی ارائه گردیده است اما به جهت پیچیدگی شرایط بازارها و اقتصاد و پویایی آن ها و عوامل مختلف تأثیر گذار بر انتخاب ساختار سرمایه، مطالعات در ابعاد مختلف این موضوع ادامه داشته و مورد نیاز است. تعیین ساختار سرمایه هدف و نسبت بدهی هدف، به شکلی که تئوری ساختار سرمایه بیان می‌کند در حوزه ی تئوری دستوری قرار دارد. اما عوامل انحراف از این هدف از دنیای واقعی نشأت می‌گیرد که باید در حوزه ی تئوری اثباتی بررسی شود. این تحقیق با بررسی رفتار دنیای واقعی در پی تعیین عوامل تأثیر گذار و متغیرهای تأخیری بر تغییرات اهرم مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار می‌باشد. ‌بنابرین‏ هدف اساسی این تحقیق را می توان توسعه ی آگاهی و دانش لازم درباره ی رفتار دنیای واقعی در حوزه ی مالی در ارتباط با ساختار سرمایه بیان نمود (نمازی،۱۳۸۶،ص۱۴۰)^۱.

فصل اول

کلیات تحقیق

۱-۱مقدمه

در جهان امروز، با توجه به شرایط بازار رقابت و تغییرات سریع تکنولوژی، تصمیم گیری های مالی نیاز به تخصص در امور مالی دارد. بنگاه های اقتصادی برای ورود به تجارت جدید و فعالیت در آن زمینه یا توسعه ی فعالیت خود، نیاز به سرمایه دارند. وجوه مورد نیاز برای تأمین این سرمایه، می‌تواند از منابع مختلف و به روش های متعدد جمع‌ آوری شود. بازارهای سرمایه، یکی از مهمترین منابع تأمین سرمایه برای اغلب بنگاه های اقتصادی محسوب می‌گردند. در این بازارها بنگاه ها و سایر مؤسساتی که نیاز به وجوه، برای تأمین مالی عملیاتشان دارند، با افراد و موسساتی که پول برای سرمایه گذاری دارند یک جا جمع شده اند. بارزترین نوع این بازارها، بازار ثانویه می‌باشد که در آن معاملات اوراق بهاداری که قبلاً انتشار یافته اند، صورت می‌پذیرند، این بازار در ایران، در قالب سازمان بورس اوراق بهادار تهران فعال است. از این رو، در این تحقیق شرکت های پذیرفته شده در این بورس مورد بررسی قرار می گیرند. مودیلیانی^[۱] و میلر از پیشگامان نظریه پرداز درباره ساختار سرمایه می‌باشند آن ها با ارائه تئوری های خود پایه و اساس مباحث علمی را ‌در مورد ساختار سرمایه و ترکیب آن ها پی ریزی کرده‌اند. سال های بعد دانشمندان دیگری از جمله جنسن^[۲] و اسمیت و مایرز^[۳] نیز دانش موجود در زمان خود را، چارچوبی رضایت بخش برای حل تمامی مشکلات رو در روی اداره ی امور مالی شرکت ها ندانسته اند. به عبارت دیگر ترکیب مناسب ساختار سرمایه شرکت از مشکلات حل نشده معرفی شده است.

۲-۱ بیان مسأله

تصمیم های تأمین مالی و سرمایه گذاری در شرکت‌ها، تصمیم هایی هستند که هر دو با آینده نگری اتخاذ می‌شوند. در تصمیم های تأمین مالی، شرکت وجوه مورد نظر خود را در حال حاظر به کار می‌گیرد تا در آینده بتواند به تعهدات خود در قبال تأمین کنندگان منابع مالی عمل کند و آنچه که در تصمیم های سرمایه گذاری نقش کلیدی را بازی می‌کند هزینه سرمایه شرکت است این در حالی است که هزینه سرمایه شرکت. تابعی از ساختار سرمایه آن است. خود ساختار سرمایه برای تصمیم گیری های تأمین مالی شرکت های سهامی دو مدل رقیب ارائه می‌دهد. این مدل ها شامل مدل توازی و مدل ترجیحی می‌باشند. در مدل توازی شرکت ها اهرم بهینه را با برقراری توازن میان منافع و هزینه های بدهی ها شناسایی می‌کنند اما در مدل ترجیحی شرکت ها تامین مالی را ابتدا با سود انباشته، سپس با بدهی ها و در نهایت با اوراق سهام انجام می‌دهند. ‌بنابرین‏ ‌در مورد چگونگی انتخاب ساختار سرمایه می توان از روش های مختلف استفاده نمود. که می‌توانند شامل عوامل نشأت گرفته از خود شرکت و دیگری عوامل نشأت گرفته از بازار باشند (نمازی ، ۱۳۸۴، ص ۷۶)^۱.

اما بسیاری از پژوهشگران حسابداری در مطالعات خود ‌در مورد کارایی بورس نشان داده‌اند که بورس تهران از لحاظ کارایی در سطح ضعیف ناکارا می‌باشند در نتیجه جریان تأثیر عوامل شرکت و بازار در بورس با تأخیر زمانی همراه است (نمازی و شوشتریان، ۱۳۷۴، ص ۸۲)^۲. در این راستا، این تحقیق در پی بررسی تأثیر عوامل مؤثر و اطلاعات تأخیری بر تغییرات اهرم مالی شرکت ها می‌باشند که اهرم مالی به عنوان نماینده و معرف ساختار سرمایه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

‌بنابرین‏ سؤالی که در این ارتباط مطرح می‌باشد این است:

آیا بین متغییرهای تأخیری تحقیق که شامل سودآوری، اندازه شرکت، نسبت M/B و دارایی های وثیقه ای و متغییر وابسته که همان اهرم مالی است رابطه ای وجود دارد یا خیر؟ و اگر این رابطه وجود دارد اثر کدام یک بیشتر است.