ب) روش‌های تحقیق آزمایشی: به منظور برقراری رابط علت- معلولی میان دو یا چند متغیر از طرح‌های آزمایشی استفاده می‌شود (سرمد و دیگران، ۱۳۸۳).
با توجه به تعاریف و مشخصه‌هایی که در مورد روش‌ها و ابزارهای پژوهشی گفته شد باید گفت که این تحقیق از دیدگاه هدف، کاربردی می‌‌باشد زیرا به یک معضل و مشکل در دنیای واقعی پاسخ می‌دهد و نیازی مشخص را برطرف می‌گرداند. همچنین این تحقیق براساس میزان کنترل شرایط تحقیق (میزان دخالت متغیرها) توصیفی می‌باشد. از نظر نحوه گردآوری داده‌ها و انجام تحقیق، یک تحقیق توصیفی – پیمایشی به حساب می‌آید.
۳-۲- متغیرهای تحقیق
متغیر یک نوع صفت، ویژگی یا عنصر کمی یا کیفی است که در یک تحقیق تغییر پذیر بوده و دارای دو ویژگی سنجش‌پذیری و تغییرپذیری است. به عبارتی مشاهداتی که دارای بعدی وسیع بوده و از هر فردی به فرد دیگر تغییر نماید را متغیر می‌نامند (منصورفر،۱۳۸۷).
متغیر بر اساس نقشی که در پژوهش بر عهده دارد به دو دسته تقسیم می‌شود :
الف) متغیر مستقل و ب) متغیر وابسته
الف) متغیر مستقل: یک ویژگی و خصوصیت است که بعد از انتخاب توسط محقق در آن دستکاری می‌شود و مقادیری را می پذیرد تا تأثیرش بر روی متغیر وابسته مشاهده شود (خاکی، ۱۳۸۹).
چهار متغیر مستقل در این تحقیق جذب ، ذخیره ، اشتراک و بکارگیری دانش می‌باشند.
ذخیره دانش: ذخیره کردن،سازماندهی و بازیابی دانش سازمانی، که از آن به حافظه سازمانی نیز یاد می‌کنند ، بخش مهمی از مدیریت دانش کارآمد را تشکیل می‌دهد . در این مرحله، دانش ذخیره و ثبت می‌شود تا قابلیت بازیابی و استفاده توسط کارکنان سازمان وجود داشته باشد (عطاپور به نقل از نوناکا، ۱۳۸۸).
اشتراک دانش: اشتراک دانش عبارت است از حرکت، توزیع و پخش دانش بین افراد و پایگاه‌های اطلاعاتی به طور مکانیزه و غیرمکانیزه و به صورت دوسویه. درحقیقت درصد بالایی از موفقیت مدیریت و چرخه دانش، به تبادل و اشتراک صحیح دانش بستگی دارد و تبادل و اشتراک دانش از فردی به فردی دیگر، از لوازم اساسی چرخه مدیریت دانش است (رادینگ،۱۳۸۶: ۶۳).
بکارگیری دانش: اشاره به این مطلب دارد که ایده‌ها و دانش بدست آمده، بدون جهت‌گیری در مورد اینکه چه کسی آنها را مطرح کرده است، در صورت مفید و مناسب بودن، مورد استفاده قرار گیرد. این حلقه به آمیختن دانش با عمل توجه دارد (عطاپور،۱۳۸۸).
ب) متغیر وابسته: متغیری است که هدف محقق تشریح یا پیش‌بینی تغییرپذیری در آن است، به عبارت دیگر یک متغیر اصلی است که در قالب یک مسأله برای تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد. متغیرهای وابسته، شرایط یا خصایصی هستند که با وارد کردن، از میان برداشتن یا تغییر متغیرهای مستقل ظاهر می‌شوند، از بین می‌روند و یا تغییر می‌کنند (خاکی، ۱۳۸۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

متغیر وابسته این تحقیق مسیر شغلی است.
مسیر شغلی: مسیر شغلی به عنوان “الگوی تجربیات مربوط به کار که مراحل زندگی شخص را در بر می‌گیرد” تعریف می‌شود. توسعه مسیر شغلی به اثربخشی شغل در بلند مدت و موفقیت سازمانی کارکنان نگاه می‌کند (دیوید ا.دیسنزو،استیفن پ.رابینز، ۱۳۸۸: ۳۴۱).
۳-۲-۱- طبقه‌بندی متغیرها در مدل معادلات ساختاری
شایان ذکر است از آنجا که روش تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس مدل معادلات ساختاری می‌باشد، کلیه متغیرهای موجود در یک مدل و الگوی علی دارای دو نوع اصلی است: نوع اول متغیر برونزا^[۸۹] و نوع دوم متغیر درونزا^[۹۰] می‌باشد.
متغیر برونزا (مستقل) متغیری است که هیچ اثری از سایر متغیرهای الگو و مدل طراحی شده نمی‌پذیرد. در حقیقت مقدار متغیر برونزا توسط سایر متغیرهای درون مدل تعیین نمی‌شود بلکه مقدار آن درخارج مدل تعیین می‌شود.
متغیر درونزا (وابسته) متغیری است که از حداقل یک متغیر دیگر در مدل و الگوی طراحی شده اثر می‌پذیرد. مقدار متغیر درونزا توسط سایر متغیرهای درون مدل تعیین می‌شود. بنابر این بر اساس تعریف یک متغیر نمی‌تواند همزمان هم درونزا و هم برونزا باشد.
متغیر مشاهده شده (آشکار): به متغیرهای اندازه‌گیری شده گویند که در مدل همان سوالات ما می‌باشد که با مستطیل در مدل‌ها مشخص شده است که برای هر سوال عنوانی انتخاب کرده‌ایم که نشانگر سوال موردنظر باشد. عناوین سوالها عبارتند از: سوال۱:منبع انسانی دریافت دانش (تقاضا)، سوال۲: منبع غیرانسانی دریافت دانش(منابع)، سوال۳:امکانات جذب دانش، سوال۵: پایگاه داده و اطلاعات، سوال۶:دسترسی به پایگاه داده، سوال۷:سامانه ذخیره دانش، سوال۸: آموخته‌های کارکنان، سوال۱۰: مشوق‌های سازمانی، سوال۱۱: بکارگیری مهارت، سوال۱۲: وظیفه سازمانی، سوال۱۳: توانایی کسب شده.
متغیر مکنون: به متغیرهای مشاهده نشده گویند یعنی اینکه نمی‌شود آنها را مستقیماً از داده‌های پرسشنامه بدست آورد که در مدل همان جذب دانش ،به کارگیری دانش و… و مسیر شغلی می‌باشد.
۳-۳- جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری، مجموعه‌ای از واحدها است که در صفت یا صفاتی خاص مشترک می‌باشند، به طوری که صفت مورد اشاره مدنظر تحقیق می‌باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل کارمندان سازمان صنعت، معدن و ت
جارت استان زنجان می‌باشد که تعداد آنها حدود ۹۰ نفر می‌باشد.
نمونه عبارت است از مجموعه‌ای از نشانه ها که از یک قسمت، یک گروه یا جامعه‌ای بزرگتر انتخاب می‌شود بطوریکه این مجموعه معرف کیفیت و ویژگی‌های آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگتر باشد. نمونه‌گیری فرآیندی است که طی آن تعدادی از واحدها به گونه‌ای انتخاب می‌شوند که معرف جامعه بزرگتر (جامعه آماری) که از آن انتخاب شده‌اند، باشند (خاکی، ۱۳۸۹).
روش نمونه‌گیری در این تحقیق بصورت تصادفی ساده می‌باشد. برای تعیین حجم نمونه، سه دانشمند به نام‌های کهن، مورگان و کرجسای جدولی را ارائه داده‌اند که در آن تعداد مورد نیاز اعضای نمونه با توجه به تعداد اعضای جامعه مشخص شده است (خاکی، ۱۳۸۹). براساس جدول مورگان، اندازه نمونه برای جامعه‌ای که ۹۰ عضو دارد، ۷۰ می‌باشد که در این پژوهش حدود ۸۰ پرسشنامه توزیع کردیم که تعداد ۷۱ مورد قابل استفاده بود.
۳-۴- ابزار جمع آوری داده ها
داده‌ها را با چهار روش کلی که هر یک انواع و ویژگی‌های خاصی دارند، می‌توان از جامعه یا نمونه آماری استخراج کرد. این روش‌ها عبارتند از:
۱- پرسشنامه: پرسشنامه عبارت است از مجموعه‌ای از پرسشها که به صورت باز یا بسته طراحی شده‌اند تا وضعیت نگرش افراد نسبت به یک واقعیت از طریق آن ارزیابی شود. تکمیل آن می‌تواند به طریق مراجعه شخصی، پستی و یا تلفنی صورت پذیرد.
۲- مصاحبه: مصاحبه شیوه‌ای از جمه آوری اطلاعات است که در آن پژوهشگر با آزمودنی تماس مستقیم برقرار می‌کند و از طریق طرح پرسش‌های گوناگون به ارزیابی عمیق ادراکها، نگرش‌ها، علایق و باورهای او می‌پردازد.
۳- مشاهده: مشاهده عبارت است از فرایند شناسایی، ثبت، نامگذاری، مقایسه و تحلیل آنچه روی می‌دهد، مانند مشاهده کارگران یک کارگران در مطالعات زمان سنجی و حرکت سنجی.
۴- بررسی مدارک و اسناد (مراجعه به کتابخانه): داده‌هایی که در تحقیق به کار برده می‌شوند ممکن است اولیه یا ثانویه باشند. داده‌های اولیه را محقق به صورت دست اول و بیشتر از طریق مصاحبه مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه بدست می‌آورند.
داده‌های ثانویه از منابع دیگر و به صورت گوناگون به دست می‌آیند. این داده‌ها پیش از آنکه پژوهشگر تحقیق را آغاز کند، توسط دیگران جمع‌ آوری و تولید شده و به صورت‌های گوناگون موجود هستند. منابع این داده‌ها می‌تواند شامل اسناد مرتبط با تحقیقات گذشته، آمارهای رسمی و غیررسمی، مدارک و اسناد سازمانی، منابع علمی (کتابها و مجلات و …) باشد (خاکی، ۱۳۸۹).
به منظور گردآوری اطلاعات مورد نیاز این تحقیق سعی شده است تا در تهیه و تدوین پیشینه تحقیق از طریق مراجعه به کتابخانه و بررسی اسناد و مدارک استفاده شود. همچنین برای جمع‌ آوری داده‌ها و آزمون فرضیه‌ها از پرسشنامه استفاده گردیده است.
پرسشنامه: یکی از ابزارهای رایج تحقیق و روش مستقیم برای کسب داده‌های تحقیق است. پرسشنامه مجموعه‌ای از سوالات (گویه‌ها) است که پاسخ دهنده با ملاحظه آنها، پاسخ لازم را ارائه می‌دهد. این پاسخ، داده‌های مورد نظر را تشکیل می‌دهد (سرمد، ۱۳۸۳).
پرسشنامه که برای این پژوهش طراحی شده به منظور بررسی فرضیه‌ها بکار رفته است، شامل دو بخش می‌باشد. بخش اول پرسشنامه جهت دریافت اطلاعات پیرامون جنسیت، سن، مدرک تحصیلی، سابقه کار و سمت سازمانی می‌باشد.
بخش دوم شامل ۱۴ سوال (گویه) باز می‌باشد که سوالات مندرج در پرسشنامه از طریق بررسی پرسشنامه‌های سایر محققین و نظرات اساتید راهنما و مشاور، تهیه گردیده است. سوالات ۱ الی ۱۳ مربوط به متغیرهای مستقل و سوال ۱۴ مربوط به متغیر وابسته می‌باشد. سوالات ۱ الی ۴ مربوط به متغیر جذب دانش، ۵ الی ۷ مربوط به متغیر ذخیره دانش، ۸ الی ۱۰ مربوط به متغیر اشتراک دانش، ۱۱ الی ۱۳ مربوط به متغیر بکارگیری دانش و سوال ۱۴ مربوط به متغیر وابسته یعنی مسیر شغلی می‌باشد.
در سوالات مربوط به متغیر های مستقل (۱ الی ۱۳)، از پاسخگو خواسته شده است که حداکثر پنج مورد در جواب به سوال عنوان نماید. همچنین در سوال مربوط به متغیر وابسته تحقیق یعنی مسیر شغلی، از پاسخگو درخواست کرده‌ایم که لطفاً سازمان‌ها و مشاغلی که از ابتدای شروع به کار خود پس از اتمام تحصیلات، مشغول به کار بوده و پست‌هایی را که احراز نموده است، در جدول مربوطه عنوان نماید.
در پرسشنامه طراحی شده از آنجا که در سوالات مربوط به متغیرهای مستقل از پاسخگو خواسته شده بود که حداکثر پنج مورد نام ببرد، لذا داده‌ها جهت تجزیه و تحلیل باید کمی شوند. برای کمی کردن از طیف لیکرت استفاده شده و کدگذاری گردیده است بدین ترتیب که اگر پاسخگو در پاسخ به سوال یک مورد عنوان کند، براساس طیف لیکرت جوابش با مقیاس خیلی کم مطابقت دارد و اگر پنج مورد در پاسخ به سوال عنوان نماید، جوابش با مقیاس خیلی زیاد مطابقت دارد.

کد

مقیاس لیکرت

پاسخ فرد

۱

خیلی کم

نام بردن یک مورد

۲

کم

نام بردن دو مورد

پیامبر- صلی الله علیه و سلم- و داستانهای قرآن را یادگرفت؛ خودش می‌گوید«من به سرعت توانستم خواندن و نوشتن را یاد بگیرم. در چهارسالگی برای حفظ قرآن به مکتب و در هفت سالگی وارد مدرسه ابتدایی شدم در حالی که همچنان حفظ قرآن را ادامه میدادم، صبحها به مکتب و بعداز ظهرها هم به مدرسه میرفتم. به این ترتیب بود که قبل از اینکه به مدرسهی ابتدایی در روستایی که حدود پنج کیلومتر از روستایمان دور بود بروم اکثر قرآن را حفظ نمودم»(الکیلانی، ۱۹۹۱م ۱۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

کیلانی هشت ساله بود که جنگ جهانی دوم شروع شد و این امر سبب شد که روستا دچار بحرانی اقتصادی شود. از طرفی دیگر اشغالگران بریطانیایی کشاورزان را مجبور میکردند که محصولاتشان را به آنها تحویل دهند که این امر بحران را شدیدتر مینمود. در این شرایط خانواده کیلانی با صبر و عزم راسخ با این مشکلات دست و پنجه نرم میکردند که این اوضاع تاثیر زیادی بر کیلانی گذاشت(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۱). کیلانی دورهی دبیرستان را در (طنطا) مرکز استان (الغربیه) گذراند. در این مرحله هم خانوادهاش به سختی میزیستند اما کیلانی مانند فرزندی مسئولیت شناس در درسهایش جدیت فراوانی به خرج میداد و او توانست با معدل بالایی این مرحله را هم به اتمام برساند. پس از گذراندن مرحلهی دبیرستان، در سال (۱۹۵۱م) به اصرار مادرش، وارد دانشکده پزشکی در دانشگاه قاهرهی کنونی شد، اگرچه نجیب کیلانی شخصا دوست داشت در دانشکده ادبیات یا دانشکده حقوق پذیرفته شود. با این حال این رشته برای او فوائد زیادی در پی داشت زیرا که افقهای علمی زیادی را به او نشان داد و روحیهی تحقیق، واقع گرایی و انتظام فکری را در او پرورش داد(همان ۱۲).
از دیگر کسانی که نقش زیادی در تربیت فکری او داشتند میتوان به عمویش (عبدالفتاح) اشاره کرد که همیشه کتابهای منفلوطی و رافعی و دیوان و نمایشنامه های شوقی و…. را مطالعه میکرد، و کیلانی هم زمانی که بزرگ شد این کتابها را از وی به امانت میگرفت و میخواند و چون در خواندن آن آثار مشکلی برایش پیش میآمد به او مراجعه میکرد(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۳).
نجیب کیلانی شیفتهی مطالعه بود، به ویژه مطالعهی مجله های ادبی که در این دوره منتشر میشدند؛ مجلههایی همچون(الرساله)، (الثقافه)، (الهلال) و(ابولّو) که به وسیلهی برخی از افراد باسواد روستا با آنها آشنا شده بود. این امر سبب آشنایی او با بسیاری از ادبا ازجمله سیدقطب، مصطفی صادق رافعی، عقاد، مازنی، منفلوطی، طه حسین و توفیق حکیم گردید(الکیلانی، ۱۹۸۵م ۱۰؛ العرینی، ۱۹۸۹م ۱۳).
«او در ابتدا رویکرد واضح و مشخصی نداشت و هرچیزی را که بدستش میرسید میخواند، شمار زیادی از داستانهای مشهور جهان یا داستانهای عربی و نیز دیوان شاعرانی چون متنبی، شوقی و حافظ را مطالعه نمود، در طی اقامتش در (طنطا) یکی از اعضای ثابت کتابخانهی عمومی این شهر بود، حتی گاهی به علت نداشتن هزینه کافی برای خرید کتاب، بهمراه یکی از دوستانش کتابی را به شراکت میخریدند و به نوبت می‌خواندند»(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۳).
اولین گامهایی که کیلانی در زمینهی ادبیات برداشت سرودن شعر بود، او میگوید«آغاز من با شعر بود. من شعرهای زیادی در حافظه داشتم و پیوسته تلاش میکردم از شعرای بزرگ تقلید کنم. یادم میآید که نخستین شعرهایم سرشار بودند از موضوعات تاریخی، دینی و مناسبتهای سیاسی. بسیار دوست داشتم که در مناسبتهای مختلف شاعر جلسه باشم و شعر بخوانم، برای همین اولین اثرم دیوان شعر کوچکی بود که نام«نحو العلا» را بر آن گذاشته بودم»(الکیلانی، ۱۹۸۵م ۱۰).
اگر چه خانواده کیلانی در ابتدا به حزب«الوفد» گرایش داشتند و او هم به تبعیت آنان از این حزب طرفداری میکرد، اما کم کم باجماعت«اخوان المسلمین» آشنا شد. این آشنایی تاثیر زیادی بر ادبیات وی برجای گذاشت و رویکرد اسلامی او نقش عمدهای ایفا نمود. او در این دوران اگر چه طرفدار حزب وفد بود اما با این وجود نشریات«اخوان المسلمین»را مطالعه میکرد و در مجلهی آنان هم مطلب مینوشت. او در این رابطه می‌گوید«در سالهای دههی چهل بود که دست تقدیر مرا با برادری فاضل آشنا کرد که او هم مرا به سمت مجلهی«اخوان المسلمین» و روزنامه و سایر نشریاتشان رهنمون گشت. در این مجله بود که آثار علی احمد باکثیر، صالح العشماوی، محمد غزالی و مرشد عام«اخوان المسلمین» امام شهید حسن البناء و… را مطالعه نمودم»(همان۱۲).
کیلانی همچنین در مورد آثار ادبی این دوران میگوید«بیشتر آثار ادبی من در این دوران یعنی تا دههی(۱۹۵۰م)عبارت بودند از شعر، داستان کوتا و برخی مقالات»(همان۱۲). او در محیط روستا بزرگ شد و این امر تاثیر زیادی بر او داشته است و میتوان این تاثیر را به وضوح در آثارش دید، از جمله اینکه مکان حوادث تعدادی از رمان هایش محیط روستا است که در آن توصیفهایی دقیق از ساکنان و فضای روستا ارائه میدهد.
یکی از داییهای کیلانی(حاج محمد الشافعی) نام داشت. وی فرد ملتزم و متدینی بود که در روستای خودش فعالیتهای دینی داشت و گرایشهایی هم به جماعت«اخوان المسلمین» داشت و مجلهی این جماعت هم به دستش می‌رسید. او نجیب را به خواندن این مجله تشویق میکرد و بسیاری از اوقات در مورد قضایای اسلامی با وی صحبت می‌کرد و دیدگاه اسلام را در مورد زندگی و مسائل آن برایش شرح میداد، او از جمله کسانی بود که بر کیلانی بسیار تاثیر گذاشت و سبب آشنایی او با این جماعت شد(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۵).
در آن زمان جهان اسلام مرحلهای حساس را میگذراند. تازه جنگ جهانی دوم به پایان رسیده بود، برخی از کشورها کم کم داشتند پس از رهایی از استعمار اعلام استقلال میکردند و انگلیس هم مصر را اشغال کرده بود، اوضاع فلسطین هم به خاطر مهاجرت یهودیان و عملیاتهای شهادت طلبانه جوانان فلسطینی آشفته شده بود(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۵). همچنین جمعیتها و احزاب رسمی زیادی فعال بودند که در این میان«اخوان المسلمین» هم مانند سایر احزاب رسمی فعالیت داشت و نجیب هم در سخنرانیها و همایشهایشان شرکت میکرد(همان ۱۵).
کیلانی دلیل پیوستنش به این جماعت را در این میداند که در کشوری استعمار زده بزرگ شده که بیگانهگان به واسطهی مزودران داخلی برآن حکم میراندند. از نظر او طبیعی است که فردی چون او به دنبال پرچمی بگردد که در سایهی آن قرار گرفته و افکار و امیدهایش را در خلال شعر ابراز کند. نجیب کیلانی تا بیست سالگی کم کم حزب «الوفد» را ترک کرده و به جماعت«اخوان المسلمین» پیوست. او زمانی که دید جماعت«اخوان المسلمین» به فکر و روحیهی او نزدیکتر است و فعالیت و جهادی خالصانه دارد به صف این حرکت پیوست. آن زمان که برابر با اواخر دههی چهل میلادی بود، جماعت«اخوان المسلمین» در کانال سوئز و فلسطین مشغول به مقابله با نیروهای انگلیسی و صهوینیستها بود. این جماعت چشم مسلمانان را بر جنایتهای وحشیانهای که کشورهای استعمارگر در الجزایر، تونس، اندونزی، هند و دیگر کشورها مرتکب میشدند باز نمود، و در حالی که دیگر احزاب سرگرم رقابت برای رسیدن به قدرت بودند، گردانهای شهادت طلب«اخوان المسلمین» پرچمدار مقابله با انگلیس و رژیم صهیونیستی بودند(الکیلانی، ۱۹۹۱م ۲۱).
کیلانی در آخرین سال دورهی دانشگاه یعنی سال(۱۹۵۵م) به جرم گرایش به جماعت«اخوان المسلمین» به۱۰ سال زندان با اعمال شاقه محکوم گردید. او در زندانهای”حربی”، “أسیوط”، “قناطر”، “قاهره”، “أبو زعبل” و”طره” شکنجههای فراوانی متحمل شد. به رغم این محدودیتها دوران زندان، همان دورانی بود که او توانست وقت لازم را به داستان نویسی اختصاص دهد، به خصوص اینکه شعر ظرفیت احساسات انقلابی او را نداشت، اما داستان مجال گستردهای برای ابراز عقاید و دیدگاه ها فراهم میکرد به همین دلیل بود که داستانهایش رنگ و بوی سیاسی پیدا کردند(الکیلانی، ۱۹۹۱م ۲۲). در نهایت کیلانی پس از گذشت سه در سال(۱۹۵۹م) به علت ابتلا به بیماری«سیاتیک» از زندان آزاد گشت.
او در زندان اسیوط، اولین دیوان شعری خود را به نام«أغانی الغرباء» گردآوری کرد و نیز اولین داستان خود را با نام« الطریق الطویل» در همان ایام زندان نوشت. این داستان که به تعبیر خود او، بیان واقعیت تلخی است که وی گذرانده است و به سبب تالیف آن جایزهی وزارت آموزش و پرورش را کسب کرد و وزارت فرهنگ و ارشاد در همان زمان، آن را منتشر نمود. در دوران زندان، در آن سه سال، کتابهای دیگری از جمله«اقبال الشاعر الثائر»، «عذراءالقریه »، «موعدنا غدا» و« طلائع الفجر» را به نگارش در آورد(www.najeebkelani.com).
پس از رهایی از زندان همچنان درس پزشکی را ادامه داد و در سال(۱۹۶۰م) از دانشکده پزشکی فارغ التحصیل شد«چند سالی از آزادی کیلانی نگذشته بود که در سال(۱۹۶۵م) دوباره دستگیر شد اما سرانجام بعد از گذشت یک سال و چند ماه، همزمان با حادثهی تاریخی شکست اعراب از اسرائیل در سال(۱۹۶۷م) از زندان آزاد شد و به این ترتیب دو مرحله از زندان، بار اول سه سال و بار دوم یک سال و چندماه را در زندان تجربه کرد»(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۵).
«تجربهی زندان یکی از دشوارترین تجارب زندگی برای نجیب کیلانی بود که تاثیر عمیقی بر او برجای گذاشت. این تجربه در اشعار و رمانهایش به وضوح نمایان است»(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۵). به همین خاطر است که در بخشی از داستانهای کیلانی، زمانی که شخصیتها به زندان میافتند، او با مهارت خاصی به توصیف محیط و فضای زندان و روحیات و حالات زندانیان پرداخته است و ظلم و استبداد حکومت را در به اسارت کشیدن جوانان انقلابی به تصویر میکشد.
بعد از آزادی از زندان به عنوان پزشک در یکی از بخشهای وزارت حمل و نقل مشغول به کار شد. سپس به (کویت) مهاجرت نموده و در آنجا به حرفهی پزشکی مشغول گشت و بعد از مدتی در سال(۱۹۶۸م) به(امارات متحدهی عربی) رفت و تا قبل از وفاتش در(دبی) اقامت گزید و به عنوان پزشک متخصص اطفال، به خدمت پرداخت. او همچنین به مدت ۱۰ سال مشاور اول وزیر بهداشت این کشور را بود و همزمان نیز به سایر فعالیتهای دینی در قالب ادبیات اسلامی مشغول گشت. او در این دوران فعالیتهای علمی، فرهنگی و ادبی فراوانی داشته و با شخصیتهای زیادی از نویسندگان، روزنامه نگاران و رجال سیاسی از کشورهای مختلف آشنایی پیدا کرد (www.najeebkelani.com؛ العرینی، ۱۹۸۹م ۱۴). سرانجام کیلانی در شش ماه آخر عمرش درحالی که به سرطان (لوز المعده) مبتلا شده بود به (طنطا) بازگشت و در ششم مارس سال (۱۹۹۵م) چشم از جهان فرو بست.
۲-۱-۲- رویکرد اسلامی نجیب کیلانی در نویسندگی
کیلانی در کودکی و نوجوانی تربیتی دینی داشته و اصول و مفاهیم دینی را از زمانی که در روستا میزیسته،آموخته است. او بعد هم با مطالعه و شرکت در محافل دینی اطلاعاتش را در این زمینه بیشتر نموده است. «نجیب کیلانی قسمتهای زیادی از قرآن را در دوران کودکی حفظ کرد و به عنوان یک جوان متدین به سمت جماعت«اخوان المسلمین» گرایش پیدا کرد و با ایمان و از روی باوری قلبی به آنها پیوست، به همین خاطر عجیب نیست که میبینیم روح اسلامگرایی در تمام آثار ادبی و علمیاش جریان دارد» (العرینی، ۱۹۸۹م ۱۶).
پیشتر گفتیم که پیوستنش به جماعت«اخوان المسلمین» یکی از عوامل شکل دهندهی رویکرد اسلامی اوست. خودش در این رابطه میگوید«ادبیات «اخوان المسلمین» ویژگیهای خاص خودش را داشت، آنها همچنین صاحب تجارب نقدی در ادبیات معاصر هم بودند که تحت تاثیر آن بی بندوباری در ادبیات را نکوهش میکردند»(الکیلانی، ۱۹۸۵م۱۲).
کیلانی در زندان با دیوان «ضرب الکلیم» محمد اقبال لاهوری آشنا شد. مطالعهی این دیوان نگاه او را به هنر تغییر داد و همین آشنایی بود که برای اولین بار افقهای ادبیات اسلامی را بر وی گشود(العرینی، ۱۹۸۹م ۳۵) همین امر سبب شد که آثارش را به صورت هدفمند تدوین نماید. این قضیه در کارهای بعد از دوران زندانش به ویژه مجموعهای که به«سلسله رمانهای معاصر اسلامی» شهرت دارد به صورت آشکارتری دیده می‌شود.
داستانهای اسلامی معاصر از نظر کیلانی موضوعات مهمی همچون مشکلات ملل اسلامی در مواجه با ظلم و استبداد، هجوم وحشیانهی کمونیسم و صهیونیسم و استعمار بر جریان اسلام خواهی، اوضاع زن در این جوامع فساد زده، مفاخر تاریخی مرتبط با پیشرفت تمدن اسلام، مبارزه با نا امیدی، کاستیهای فرهنگ و اندیشهی بیگانه و… را در بر می گیرد (المجتمع، ۱۹۸۶م).
البته رویکرد اسلامی تنها در رمانهای اوخلاصه نمی‌شود بلکه تمام آثارش را شامل میشود. برای نمونه در کتابهای(تحت رایه الإسلام) و(حول الدین و الدوله) پیرامون مسائل کنونی جهان اسلام بحث می‌کند. همچنین او با نوشتن کتاب(الإسلامیه و المذاهب الأدبیه) سعی در تئوریزه کردن ادبیات اسلامی دارد و«نوشتن این کتاب در این زمینه تلاشی پیشتازانه به شمار میآید. او از اولین منادیان ادبیات اسلامی بود و بر این باور بود که لازم است مسلمانان ادبیات خاص خود را داشته باشند که این ادبیات از دیدگاه های فکری و اعتقادی اسلام سرچشمه بگیرد و با سیر در جهت ارزشهای الهی به سمت برپایی جامعهای اسلامی و والا حرکت نماید، جامعهای که زمامدار سازندگی جهان و مبارزه با ظلم و فساد باشد» (العرینی، ۱۹۸۹م ۱۶).
کیلانی زمانی که متوجه این نکته شد که مارکسیستها و وابستگان به غرب و یهودیان و مبشران مسیحی ادبیات را در راستای ترویج افکار منحرف خود به عنوان ابزاری بسیار موثر به کار میگیرند به این نتیجه رسید که باید از ادبیات و به ویژه داستان در راستای خدمت به دعوت اسلامی استفاده نماید. او میگوید زمانی که در دانشکده پزشکی درس میخواند میدید که دانشجویانی که افکار مارکسیستی دارند کتابهایی را میان خود رد و بدل مینمایند و او گاه موفق میشد برخی از آنها را مطالعه کند که از مهترین آن کتابها رمان«مادر» نوشتهی ماکسیم گورکی و«کلبهی عمو تام» بودند. او بعد از خواندن این رمانها متوجه شد که چگونه یک نویسنده با توانایی ادبی خود و با بهره گیری از فن داستان نویسی، دیگران را به مذهب و مکتب خود فرا می خواند و تا چه اندازه این هنر مؤثر است. او در همان زمان است که از خودی میپرسید چرا ما مسلمانان در عرصه ی دعوت و تبلیغ خود را از این ابزار مؤثر محروم سازیم و چرا متصدیان امور تربیت و توجیه جهت برآمدن یک ادبیات جدید که نمایانگر اسلام و قضایای مسلمانان باشد، برنامه ریزی نکنند؟(الکیلانی، ۱۹۸۵م ۳۳).
او ادبیات اسلامی را اینگونه تعریف می‌کند«ادبیات اسلامی در نظر من، نگاه به جهان، انسان و زندگی – با تمام قضایا و مسائلی که در آن هست- از منظر جهان بینی اسلامی میباشد»(فریج،۱۹۷۱م).
در نظر کیلانی ادبیات اسلامی زادهی امروز نیست بلکه از بامداد اسلام وجود داشته است و به بهترین شیوه منعکس کنندهی اوضاع مسلمانان، آرزوها، دردو رنجها، آرمانها و خواستههایشان بوده و در حل مشکلات مسلمانان نیز نقش عمدهای داشته است. یکی دیگر از کارکردهای ادبیات اسلامی تعالی بخشیدن به اخلاق و روان مسلمانان بوده است. بی گمان این ادبیات در حرکت تاریخی مسلمین از ضعف و تفرقه به سوی رهبری جهان بیتاثیر نبوده است(السید، ۱۴۱۶هـ).
از دیدگاه او میدان تعهد برای هنرمند مسلمان بسیار گسترده است و میتوان تمام موضوعات مربوط به انسان را در آن گنجاند و با رویکردی اسلامی به آن موضوعات پرداخت. به اعتقاد کیلانی زمانی که هنرمند مسلمان در یک اثر به مشکل فقر میپردازد، یا پیرامون یک بحران روانی، حادثهای عاطفی و یا یک نابسامانی فکری می‌نویسد، با این کارش از دایرهی التزام به اعتقادات خود خارج نشده است، چرا که در حقیقت او از دیدگاه اسلامی خود به آن موضوع پرداخته است. در نظر او هدف هنر به عنوان یکی از زمینه های فعالیت انسان، به سعادت رساندن انسان، همدردی با او و بهبود اوضاع جامعهی انسانی است، بنابراین هیچ تضادی میان دین و هنر وجود ندارد(فریج،۱۹۷۱م).
نجیب کیلانی به ادبیات اسلامی به مثابهی یکی از مهمترین پایه های تشکیل جامعهای اسلامی مینگرد که درآن انسان میتواند به بالاترین حد آرامش و سعادت برسد، از دیدگاه او«وظیفه ادیب مسلمان این است که در ساختن جامعهی اسلامی نقش داشته و راه را برای آن هموار سازد. ادبیات تنها بازتاب جامعه نیست بلکه دعوتی است به سوی جامعهای بهتر و والاتر. ادیب متعهد هیچگاه منتظر نمیماند جامعهای اسلامی شکل گرفته و بعد در موردش بنویسد بلکه او باید یکی از بانیان آن جامعه بوده و دیدگاه های صحیح را در آن شکل دهد»(همان).
همچنین کیلانی به عنوان یک پزشک و ادیب ملتزم اقدام به تالیف کتابهایی در زمینهی طب اسلامی نموده است. دو کتاب(فی رحاب الطب النبوی) و (الصوم و الصحه) دو اثر با ارزش در این عرصه هستند که در آنها با اسلوب علمی به بیان این مطلب پرداخته که ارشاداتی که پیامبر- صلی الله علیه و سلم- در زمنیهی سلامتی جسمی و روانی انسان ارائه فرموده، حقایقی علمی هستند و اگر در پارهای موارد هم علم پزشکی روز آن را اثبات نکرده است، صحت آن در آینده به اثبات خواهد رسید(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۶).
نجیب کیلانی در اشعار خود نیز از عظمت اسلام سخن میراند و ندای تمسک به آن را سر میدهد و راه نجات از فساد و تباهی را دربازگشت به اسلام میداند. در دیوانهای شعری او به ویژه دیوان(أغانی الغرباء) شاعری با روحیهای اسلامی و اراده و جدیت یک مسلمان را ملاحظه میکنیم(العرینی، ۱۹۸۹م ۱۷) شعر او صدای گویای اسلام و آینهی مشکلات مسلمانان است.نجیب الکیلانی در شعری در مورد فلسطین چنین می‌گوید
قف دامعَ العین و انعِ هیئهَ الأمــمِ فی أُفق باریسَ مهد الرقص و النغمِ
واندُب حظوظ دویلات قد اغتُصِبت و أصبــحت مرتعـا للـذلّ و الألـم
و أرغمـوها بأن تبقـی مکـبّلـه رّبی لأَنت القـویُ الحـقُ فانتـقـم
وکان برهانهم فی القـول مـدفعهم و نِعم برهانهم یا قوم من حکــم!
مالت مکائـــده بالشرق أجمعُه لنَومه، و لقهـر السیف و القلم(الکیلانی، ۱۹۸۵م۱۸)
ترجمه«در افق پاریس –مهد بی بندوباری- با چشمی گریان به سوگ سازمان ملل متحد بنشین.
و نیز در عزای دولتهای کوچکی که استعمار شده و به اجبار جام رنج و پستی را سرکشیدهاند.
استعمارگران، این دولتها را به بند کشیدهاند، خداوندا تو توانا و حق هستی پس از آنان انتقام بگیر.
تنها دلیل آنان در این کار توپخانههایشان بوده است؛ هان! ای مردم چه دلیل بجایی!
شرق به خواب فرورفته و شمشیر و قلم به بند کشیده شده است، به همین خاطر است که توطئههای استعمارگران سراسر شرق را در برگرفته است».
البته باید به این نکتهی مهم نیز اشاره کرد که رویکرد اسلامی کیلانی به این معنی نیست که آثارش کاملا با اسلام و ضوابط شریعت منطبق است، همین قضیه نقدهای فراوانی را متوجه او ساخته است(همان۵۰). از بارزترین این موارد میتوان به توصیفاتی اشاره کرد که کیلانی از روابط میان شخصیتهای زن و مرد در برخی رمانها ارائه میدهد(بریغش، ۲۰۰۰م ۱۴۸) همچنین آوردن برخی شعارها، اصطلاحات و الفاظ در رمانها که خارج از دایرهی التزام شرعی محسوب میگردند و موارد دیگری از این دست را میتوان برشمرد. کیلانی خود در کتاب«رحلتی مع الأدب الإسلامی» از این انتقادات سخن رانده و مواردی از آن را نیز توجیه کرده است(الکیلانی، ۱۹۸۵م۱۸) اما واقعیت این است که رویکرد اسلامی که یکی از ویژگیهای بارز آثار اوست، در تمامی آثار داستانیش دریک سطح نبوده بلکه از یک رمان به رمان دیگر فرق می‌کند. برای نمونه این رویکرد در مجموعهی«رمانهای اسلامی معاصر» قوی و در تعدادی دیگر از داستانهایش مانند«الربیع العاصف» ضعیفتر و در رمان«لیل الخطایا» به صفر میرسد(العرینی، ۱۹۸۹م ۹۷).
به هر حال کیلانی تا آخرین لحظات زندگی چه در رمانها و چه در مقالات و سایر کتابهایش،پیوسته در راستای خدمت به اسلام حرکت نمود و تاثیر زیادی بر ادبیات اسلامی در عصر حاضر برجای گذاشت. نگاهی به آثارش این حقیقت را بیشتر متجلی میسازد.
۲-۱-۳ آثار نجیب کیلانی
با نگاه به زندگی نجیب کیلانی می بینیم که وی در واقع یک نویسندهی پرکار، ادیبی ملتزم، نظریه پردازی در عرصهی ادبیات اسلامی و نقد ادبی است. او بیش از ۹۵ کتاب از خود برجای گذاشته است و مقالات متنوعی به ویژه در زمینهی ادبیات اسلامی در روزنامهها به چاپ رسانده است. در این پایان نامه به مهمترین آثار وی اشاره خواهیم کرد^[۱]
الف)- رمانها که تعدادشان به ۳۸ رمان با موضوعات مختلف تاریخی، اجتماعی، سیاسی و….. میرسد. از آن جمله میتوان به رمانهای زیر اشاره کرد
«عذراء جاکرتا»، «الطریق الطویل»،«فی الظلام»، «قاتل حمزه»، «رجال و ذئاب»، «حکایه جاد الله»، «مواکب الأحرار»، «عمر یظهر فی القدس»، «لیالی ترکستان»، «عمالقه الشمال»، «الظل الأسود»، «دم لفطیر صهیون»، «أرض الأنبیاء»، «النداء الخالد»، «أرض الأشواق»، «ملحمه الحب و السلام »، «الربیع العاصف»، «حمامه سلام»، «نور الله»، «اعترافات عبد المتجلی»، «الرجل الذی آمن»، « الکأس الفارغه» و…
ب) داستان کوتاه
« عند الرحیل»، «العالم الضیق»، «موعدنا غدا»، «الرجل الذی آمن»، «الکابوس»، «دموع الأمیر » و..
ج) دیوان شعر
«نحو العلاء»، «کیف ألقاک»، «عصر الشهداء»، «أغانی الغرباء»، «مدینه الکبائر»، «لؤلؤه الخلیج»، «مهاجر» و«أغنیات اللیل الطویل»
د) نمایشنامه
«علی أسوار دمشق»، «الجنرال علی»، «محاکمه الأسود العنسی»، «الوجه المظلم للقمر»و «حبیبتی سراییفو»
ذ) کتاب ها و پژوهشها

۴/۱-

۲/۳

۷/۸

ماخذ:ایستگاه هواشناسی سینوپتیک شهر اردبیل نمودار ۳-۱- میانگین دمای ماهیانه اب وهوای شهر اردبیل (۱۳۸۵-۱۳۹۰)
ب:رطوبت
رطوبت نسبی معرف مقدار آب موجود در جو به مقدار آبی است که جو درهمان شرایط قبول می‌کند تا به حد اشباع برسد.در بهار و تابستان میانگین نم نسبی ماهیانه نسبت به فصول دیگر در اردبیل کم تر است، اما از ماه مرداد و شهریور روند افزایش پیدا می‌کند،به طوری که در ماه های آذر، دی و بهمن به حداکثر خود یعنی۷۴درصد می رسد.میانگین حداکثر نم نسبی۸۹درصداست و میانگین حداقل های نم نسبی۵۳درصد است.
درشهراردبیل با آغاز فصل پاییز و گرایش مراکز پرفشارشمالی به عرضهای پایین شرایط مساعد جهت بارندگی فراهم می شود.در ابتدا مقدار بارش زیاد است و سپس با رسیدن ماه های آذر، دی و بهمن مقدار بارش ماهیانه کاهش پیدا می‌کند،با گرم تر شدن هوا یعنی اسفند ماه تا پایان اردیبهشت، مقدار بارش افزایش یافته به طوری که از خرداد ماه تا شهریور که تقریباً منطبق با فصل خشک و کم آبی در ایران است،مقدار آن کاهش پیدا می‌کند.
ج: جریانات هوایی و بادها
جهت وزش باد غالب در شهر اردبیل طی ماه های دی و بهمن،جنوب غربی است.در اسفند بادشرقی باد غالب است ودر تمام فصول بهار و تابستان و اول مهر باد شرقی باد غالب است.در اردبیل بیشترین سرعت باد با سرعت۷/۹ متر بر ثانیه به دی ماه و کمترین آن با رقم۶/۶متر بر ثانیه به ماه های شهریور و مهر تعلق دارد و به طور کلی۸/۴۸درصد از بادی که در شهر اردبیل می وزد،باد آرام است. (ایستگاه هواشناسی سینوپتیک اردبیل)
۳-۴-۵- روزهای یخبندان
معمولا با شروع اولین بارش برف یخبندان آغاز و تا اوایل فروردین ماه ادامه پیدا می‌کند
و بطور متوسط مجموعه های یخبندان در اردبیل در حدود۱۳۵ روز در سال می باشد.(طرح جامع شهر اردبیل ۱۳۸۶)
۳-۵- عوامل محدود کننده طبیعی رشد شهر اردبیل
محدوده های شمالی،شمال شرق و شمال غرب شهر منطبق بر دشت های آبرفتی،سیلابی و دشت های دامنه ای است.در این اراضی عمدتاً کشاورزی صورت می گیرد.اما اراضی آن از نظر قابلیت کشاورزی درجه یک نیستند.
در محدوده های جنوبی وجنوب غربی شهر، دریاچه شورابیل و بستر رودخانه بالیخلو واقع شده است، که بستر رودخانه بالیخلو توسط تپه های کم ارتقاع محصور شده است و این تپه ها روی سازنده های آهکی قرار دارد و دارای شیبی درحدود۲۵ تا۳۰درصد است.به غیراز عوارض فوق می توان به ارتفاعات نیز اشاره نمود که هر چه به سمت جنوب پیش برویم، بر ارتفاع محدوده افزوده می شود و درحال حاضر در محدوده‌های فوق کشاورزی صورت می گیرد ،اراضی شرق و غرب منطبق بر دشت می باشند وعارضه مهم و محدود کننده ای به غیر از زمین های کشاورزی دراین محدوده وجود ندارد.
به طورکلی شهراردبیل به لحاظ واقع شدن در دشت هموار و با توجه به اینکه اراضی پیرامونی تا شعاع۵کیلومتری عمدتاً کمتراز۲درصد شیب دارند،محدودیت چندانی از لحاظ موانع طبیعی برای توسعه کالبدی ندارد،اما به لحاظ حفظ اراضی کشاورزی حاصل خیز وجهت دهی توسعه شهر دربسترهای مناسب توسعه که مشتمل بر اراضی کم بازده از لحاظ کشاورزی و خارج از مناطق آسیب پذیر می باشند،باید جهت یابی توسعه کالبدی شهر با توجه به عامل فاصله از مرکزشهرودخالت دادن محدودیتهای توسعه شهری دررابطه با فاصله از خطوط گسل،فاصله از اراضی کشاورزی،فاصله از شیب های نامناسب برای توسعه شهر،فاصله از دشتهای سیلابی و سطوح مربوطه به رودخانه و دریاچه شکل گیرد.(درویشی،۱۳۹۱،۴۰)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۶- مشخصات جمعیتی (میزان ونحوه توزیع جمعیت ،تفکیک جمعیت شهری وروستایی،میزان رشد ووضع کلی مهاجرت)
بااستفاده از اماررسمی واطلاعات موجود براساس سر شماری عمومی نفوس ومسکن سال۱۳۶۵شهرستان اردبیل ۲۸۱۹۷۳نفر جمعیت داشته است. در همین سال ۸/۵۹درصد جمعیت شهرستان شهر نشین و۱۳/۴۰درصد ان روستا نشین بوده اند.
جمعیت سال ۱۳۷۵شهرستان اردبیل ۳۴۰۳۷۶نفر بوده است. ازاین تعدادجمعیت ۴/۶۳درصد شهری و۶۰/۳۶درصد روستایی بوده اند. سهم جمعیت شهرستان از کل جمعیت استان در سال ۱۳۷۵حدود ۲۴/۴۸در صد بوده است.نرخ رشد جمعیت شهرستان در فاصله سال های ۱۳۶۵-۱۳۷۵ به طور متوسط سالانه ۳۵/ ۱درصد نرخ رشد جمعیت شهری ۹۳/۱ونرخ رشد جمعیت روستایی ۴۴/۰درصد بوده است. نسبت جنسی برای نقاط شهری شهرستان۳/۱۰۵وبرای نقاط روستایی۶/۱۰۳بوده است. نتایج اولیه سرشماری سال ۱۳۸۵این شاخص را برای شهرستان۸/۱۰۴برای نقاط شهری ۶/۱۰۵وبرای نقاط روستایی۱۰۴به دست می دهد. ۶/۴۰درصد از جمعیت ۳۴۰۳۷۶نفری شهر اردبیل را افراد کمتر از ۱۵سال ،۵۰درصد را افراد ۱۵-۶۴ساله وحدود۳۶/۴درصد را افراد ۶۵ساله وبیشتر تشکیل داده اند. جمعیت ۴۸۵۱۵۳نفری سال ۱۳۹۰شهرستان اردبیل را ۲۴۶۶۱۸نفر رامرد و۲۳۸۵۳۵نفر زن تشکیل داده اند.نسبت جنسی (S.R)جمعیت فوق ۱۰۳می باشد.که بعد خانوار هم ۶/۳نفر در شهر اردبیل می باشد. (طرح جامع شهر اردبیل،۱۳۸۶)
۳-۷- خصوصیات اقتصادی
جمعیت شهر اردبیل در ابان ماه سال۱۳۷۵معادل۳۴۰۳۷۶نفر بوده است. از این تعداد ۹۴/۲۵درصد (۸۸۲۷۸نفر)را جمعیت فعال تشکیل می دهد که۳۸/۹۰درصد ان(۷۹۷۹۴نفر)ان به شاغلین و۶۲/۹درصد (۸۴۹۳ نفر) آن به افراد بیکار اختصاص دارد. به طور کلی نرخ بیکاری شهر اردبیل بالاتر از کل کشور است. شهرستان اردبیل از نظر وضعیت اشتغال نسبت به کل استان از شرایط مناسب تری برخوردار است نرخ بیکاری درشهر اردبیل ۷/۹درصداست که نسبت به پیکره مشابه استانی ۵۷/۱۰درصد مطلوب تر است.
بنابراین در یک نتیجه گیری،ساختار شغلی شهر اردبیل ،عمدتا مشاغل خدماتی وصنعتی می باشد وسایر سکونتگاه های شهرستان از جمله روستا های واقع در حوزه نفوذ شهر،ساختار شغلی مبتنی برکشاورزی دارند.بنابراین شهر اردبیل وحوزه نفوذ این شهراز نظر فعالیت های تولیدی وصنعتی دچار کمبود هستند که عمدتا ناشی از سهم بالای فعالیت های خدماتی وغیر تولیدی است.(طرح جامع شهر اردبیل،۱۳۸۶)
فصل چهارم:
تجزیه و تحلیل اطلاعات
۴-۱-توسعه فیریکی وکالبدی
۴-۱-۱-توسعه فیزیکی وکالبدی شهر اردبیل
توسعه فیزیکی شهر، فرآیندی پویا و مداوم است که طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهت های عمودی و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش می یابند و اگر این روند سریع و بی برنامه باشد به تنسیق فیزیکی متعادل و موزون فضاهای شهری نخواهد انجامید و در نتیجه سامانه های شهری را با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد ساخت .
توسعه و عمران در مناطق مختلف شهری، روستایی و صنعتی که در بستر طبیعی قرار دارد همواره نیازمند مطالعه ی دقیق می باشند (ثروتی: ۱۳۸۷،۱۴)
در مطالعه ی فیزیکی شهرها باید عوامل و موانع طبیعی و انسانی را مطالعه و ارتباط و تاثیر متقابل این پدیده‌ها بر یکدیگر و بر توسعه شهر بررسی شود. زیرا عدم شناخت و آگاهی لازم از این محدودیت ها و عدم رعایت حریم مناسب آنها، باعث هدایت و گسترش شهر در جهت این موانع می شود که در نهایت شهر و فضاهای شهری را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد. گسترش بی رویه شهرها یک مشکل جهانی است و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۵ افزون بر ۶۵ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند که این عامل توسعه فیزیکی را گسترش می دهد. (kaya, 2006: 19)
شهرها در گذشته توسعه فیزیکی پایداری را در خود تجلی ساخته بودند به طوری که با توجه به محدودیت های اکولوژیک نظیر آب، توسعه متناسب و سازگار با طبیعت صرفه جویی در منابع، استفاده از مواد و مصالح، ابداع روش های موثر مناسب برای ادامه حیات. نظیر قنات و بادگیر به رشد و توسعه خود ادامه می دادند اما در شهرسازی امروزی با تبعیت از الگوی کلاسیک و پیروی کوکورانه از الگوهای کلیشه ای، توسعه شهری وضع ناپایداری را پیداکرده است.
در دهه های اخیر عناصر سیاست گذاری به توسعه هر چه بیشتر لگام گسیخته شهر کمک نموده و باعث شده است که ارزش زمین کیفیت مسکن و دیگر فاکتورهای اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی اشکال متفاوتی از شهرنشینی را به وجود آورند. گروهی از عناصر سیاست گذاری موثر در توسعه فیزیکی شهرها که دارای امتیازات و ویژگی های خاصی هستند عبارتند از: به وجود آمدن اشتغال، رفاه اجتماعی، پیشرفت‌های فرهنگی و علمی و اقتصادی (حسین زاده: ۱۳۸۱، ۳۳)
هم اکنون تقریبا بیش از نیمی از مردم جهان در شهرها به سر می برند. پیش بینی ها نشان می دهد که با نرخ رشد فعلی، جمعیت کشور در سال ۱۴۰۰ به ۱۳۰ میلیون نفر خواهد رسید. که حداقل به ۲ برابر مساحت کنونی برای گسترش شهرها نیاز است. (امین زاده،۱۳۷۹)
گسترش شهرنشینی و توسعه شهری زمینه را برای دخالت ژئومورفولوژی در امور شهری فراهم کرده است.
در واقع هدف ژئومورفولوژی شهری، درک متقابل آثار فرایند های شهری و ژئومورفولوژی در نهایت خدمت به مردم و رفاه آنهاست (مقیمی: ۱۳۸۵، ۴-۵)
با نگاهی به روند توسعه فیزیکی شهرها، به ویژه در نیمه دوم قرن حاضر معلوم می شود که زمین قابل سکونت تحت تاثیر عواملی چون ازدیاد جمعیت (رشد طبیعی و مهاجرت از روستا به شهر)، ادغام روستاها در بافت فیزیکی شهرها، گستردگی و پرشماری واحد های تولیدی، خدماتی و مسکونی، تغییر الگوی مصرف زمین، زمین خواری و سوء مدیریت شهری با آهنگی سرسام آور کاهش می یابد (محمد زاده: ۱۳۸۶، ۹۴)
رانت های بساز و بفروشی و فروش تراکم های هدف دار، ناتوانی در ارائه خدمات شهری یک دست و یک وزن به تمامی مناطق شهری، تخریب و زیرساخت و ساز بودن اراضی زراعی با ارزش و سرسبز داخل و پیرامون شهرها، تمرکز نقدینگی و سرمایه های مردم در بخش زمین، ساختمان و بساز بفروشی آن، ادغام سکونت گاه های روستایی در اندام کالبدی شهرها.
اگر چه هر یک از موارد یاد شده به تنهایی و یا به یکجا عامل اثرگذار در روند گسترش فضایی و فیزیکی شهرها بوده است و به طبع خود بازخوردهای مثبت و یا منفی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و کالبدی – اکولوژیکی به همراه داشته ولیکن در شهر اردبیل مجموعه این عوامل در کنار هم گاه به صورت علت و گاه به صورت معلول شکل دهنده ماهیت و ساختاری بوده اند که ماحصل آن شهر اردبیل را به شکل امروزی در آورده است.
از عوامل فیزیکی دیگر در توسعه فیزیکی شهرها، تغییر کاربری ها و تبدیل آنها به کاربری مسکونی است که به نوبه خود تاثیر مستقیمی در روند توسعه فیزیکی دارند. شهر اردبیل که یکی از شهرهای مهم استان اردبیل محسوب می شود که از قاعده ی توسعه فیزیکی مستثنی نبوده، میزان رشد جمعیت و توسعه فیزیکی این شهر در جهت افقی و نیز گسترش مداوم ساخت و سازهای شهری سبب از بین رفتن مزارع کشاورزی و باغات اطراف و داخل شهر شده است. در این مقاله ویژگی های روند توسعه شهر البته از لحاظ فیزیکی بررسی می شود.
۴-۱-۲-مفاهیم ودیدگاه های توسعه فیزیکی
در سال ۱۹۵۵ ارنست برگس در راستای توسعه فیزیکی و فضایی شهر شیکاگو مدل دوایر متحدالمرکز را ارائه کرده و در زمینه شهر و توسعه شهری بررسی نموده است که به تاثیر آب و هوا بر توسعه و تکامل جمعیت شهر اشاره دارد و معتقد است در توسعه فیزیکی شهر فرایند پخشایش کاربری ها روی داده و در نتیجه آن افراد و گروه ها جا به جا می شوند و توسعه شهری روی می دهد. ( به نقل از شماعی و پور احمد)
در ادبیات برنامه ریزی شهری توسعه شهری غالبا از انگیزش کالبدی – فضایی مورد بررسی قرار می گیرد. و الگوها و راهکارهای متعددی در این رابطه ارائه شده است. ولی دیگران معتقدند که در شهرهای امروزی از نگرش پایداری، از بعد فیزیکی بهره مندمی شوند، ما نیازمند راهبردهای اجرایی برای حل انبوهی از مشکلات چون: ترافیک شدید، آلودگی های محیطی، کاهش فضاهای عمومی، کمبود مسکن مقرون به صرفه، تباهی حاشیه های قدیمی وپراکنش شهری هستیم.
درک فرایند توسعه شهری در برنامه ریزی توسعه شهری و مدیریت شهری پایدار نقش تعیین کننده ای است. هاوس معتقد است توسعه شهری فرآیندی است موثر از عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، سیاسی و جمعیتی که در طول تاریخ مراحل مختلفی را طی کرده است. (وایت هاوس ، ۱۳۶۹)
مشهدی زاده معتقد است توسعه شهری را به عنوان یک مفهوم فضایی می توان به معنی تغییرات در کاربری زمین و سطح تراکم، جهت رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراقت و… تعریف کرد. (مشهدی زاده ، ۱۳۷۴)
بسته به نوع توسعه، توسعه شهری شامل گسترش ابعاد فیزیکی و تغییرات در عملکردها می شود سابقاً در مورد توسعه شهری به تغییر در فضا، همچون افزایش ابعاد فیزیکی محیط ساخته شده اشاره می شد. اخیرا در مباحث توسعه شهری به تغییر در فعالیت های اصلی کاربری زمین همچون مسکونی و تجاری اشاره می‌شود. رشد شهر به طور گسترده به نیروی اقتصادی متکی است. چون که ناحیه شهری همواره مرکز فعالیت های تخصصی است. و بنابراین اندازه شهر به مقدار کالاها و خدمات تهیه شده برای صادرات بستگی دارد. مطابق نظریه اقتصاد پایه ای رشد یک شهر بستگی به صادرات یک شهر دارد و رشد شهری به طور گسترده بر پایه صادرات وابسته است. پول بدست آمده به وسیله فعالیت های صادراتی موجب تولیدات کالاها و نیازهای خدماتی جمعیت شهری می گردد. (زیاری ، ۱۳۸۹)
از نگرش جغرافیایی شهری به نظر می رسد که به اصطلاح مناسب برای فرآیندی که طی آن کالبد شهری رشد می‌کند و هم فعالیت ها و کاربری های شهری در این فرایند دچار تحول می شوند و نیز در محیط اطراف تغییراتی ایجاد می شود. توسعه کالبدی – فضایی می باشد. این اصطلاح در برگیرنده توسعه فیزیکی و کالبدی شهر و هم تغییر و رشد کاربری ها و تغییرات سرانه های شهری و نیز در برگیرنده مصرف فضای غیر شهری اطراف شهر برای توسعه شهری است. پس چنانچه در تعریف توسعه شهری از نگرش جغرافیایی شهری مطرح شد فضا و فعالیت اصلی ترین عناصر هستند. رشد شهر مطابق فضا و جهت ۲ نوع تقسیم بندی توسعه شهری است. ۱) رشد افقی ۲) رشد عمودی رشد فضایی هر شهربه صورت گسترش افقی و رشد فیزیکی یا رشد عمودی می باشد. هر کدام از این دو روش کالبد متفاوت وجداگانه ای از دیگری ایجاد می نماید. رشد فیزیکی به شکل افزایش محدوده شهر یا به اصطلاح گسترش افقی ظاهر می گردد ورشد عمودی به صورت درون ریزی جمعیت شهری و الگوی رشد فشرده نمایان می شود. این الگوها متفاوت به نسبت نوع گسترشی که در شهر به وجود می اورند پیامد ونتایج متفاوتی رانیز در پی دارند. (راهنما و عباس زاده :۱۳۸۷،۲۱).
رشد افقی
“گسترش افقی شهر ” واژه ای است که درنیم قرن اخیر در قالب اصطلاح “اسپرال “در ادبیات پژوهش های شهری وارد شده است. سابقه کاربرد این اصطلاح به اواسط قرن بیستم باز می گردد زمانی که در اثراستفاده بی رویه از اتومبیل شخصی وتوسعه سیستم بزرگراه ها بسط فضا های امریکایی در امریکا رونق گرفت. رشد افقی شهر مترادف با حومه نشینی بوده وگسترش فضایی نواحی شهری را در حاشیه های شهر بیان می‌کند.(همان منبع:۳۰-۳۱)

۴-۱-۲ زمان‌بندی روزانه و فصلی گرد و غبار
در مناطق مختلف طوفان گرد و غبار در زمان خاصی از روز متمرکز می‌شود. در بیش‌تر مناطق، بزرگ‌ترین طوفان‌های گرد و غبار در اواخر صبح و بعد از ظهر رخ می‌دهند. یک طوفان گرد و غباری زمانی توسعه می‌‌یابد که یک سیستم به سمت ناحیه بیابانی حرکت کند.
۵-۱ -۲ مدت زمان پایداری طوفان
مدت زمان پایداری طوفان با توجه به شرایط منطقه بین چند ساعت تا سه روز متغیر می‌باشد
۶-۱-۲ عوامل موثر در ایجاد گرد و غبار

1. 1. وضعیت زمین:

نوع خاک، رطوبت خاک، پوشش گیاهی

1. 1. مهار آب‌های سطحی:

ایجاد سد، انحراف مسیر رودخانه، برداشت بی رویه از منابع آب (به ویژه آب‌های زیر سطحی)

1. 1. شرایط جوی:

کم بارشی و خشکسالی
۷-۱-۲ اصلی‌ترین عوامل ایجاد پدیده گرد و غبار
وزش بادهای به نسبت شدید بر روی بیابان‌های با خاک نرم و خشک، حرکت صعودی هوا موجب انتقال عمودی ذرات گرد و خاک معلق به ترازهای بالاتر جو می‌شود، انتقال ذرات معلق توسط جریانات سطوح فوقانی جو به نقاط دورتر است.
۸-۱-۲ منشأ پدیده گرد و غبار
ذرات گرد و غبار ممکن است از فرسایش مواد معدنی و آلی خاک مشتق شده باشند. گرد و غبار ممکن است از تپه‌های شنی فعال به وجود آید. جاده‌های خاکی، کارگاه‌های ساختمانی، دستگاه‌های سنگ شکن و …. از منابع تولید گرد و غبار می‌باشند. تولید کنندگان اصلی گرد و غبار بستر خشک دریاچه‌ها و صحرای بزرگ آفریقا می‌باشد. بیش از ۷۰% از طوفان‌های گرد و غبار به طوفان‌هایی که از بیابان‌های آفریقا نشات می‌‌گیرند نسبت داده می شود (پراسپرو و همکاران^[۸]،۲۰۰۲).
شکل (۱-۲): مراکز تولید گرد و غبار در جهان
۹-۱-۲ عوامل تشکیل دهنده
طوفان‌های گرد و غباری که تحت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم تغییرات آب و هوایی در حال گسترش می‌باشند به دلایلی در سال‌های اخیر جوامع انسانی و سلامت آن‌ها را در معرض تهدید قرار داده‌اند. تغییر در الگوهای خشکسالی، گسترش بیابان‌زایی و تغییر در پوشش گیاهی زمین که به نوعی به تغییر آب و هوا وابسته است از سویی و تغییرات انسان ساخت اراضی از عواملی هستند که در تشدید این معضل محیطی دخالت داشته‌اند. از دیگر عوامل موثر در تکوین و ایجاد ناپایداری سرعت باد و جریان‌های شدید لایه زیرین تروپوسفر است. شدت طوفان گرد و خاک توسط بقا آن و کاهش دید تعیین می‌شود (خسروی، ۱۳۸۹).
۱۰-۱-۲ اثر عوامل آب و هوایی در طوفان‌ گرد و غبار
گرد و غبار به ‌طور قابل توجهی برحسب توزیع اندازه ذرات، چسبندگی سطحی خاک، و حضور عناصر زبری یا پوشش گیاهی تغییر می‌کند. آزمایش‌های انجام شده به وسیله تونل باد نشان داده که گستره محدوده سرعت‌های آستانه، از حدود ۰٫۴ تا ۳٫۳۹ متر بر ثانیه تغییر می‌کند. که برای سطوح دست خورده حدود ۲ تا ۶ برابر کمتر از سطوح دست نخورده است. در شرایط صحرایی، رویدادهای گرد و غبار با سرعت باد مرتبط است برای توسعه یا تعدیل طوفان‌های گرد و غبار، بارندگی یک عنصر حیاتی به شمار می‌رود حتی مقادیر کوچکی از رطوبت خاک، به شدت فرسایش بادی را محدود می‌کند. وقوع خشکسالی ها نقش عمده‌ای در افزایش تولید گرد و غبار بازی می‌کنند. طوفان‌های گرد و غبار وقتی به وجود می‌آیند که مجموع بارش سالانه بطور قابل توجهی از بارش نرمال کم‌تر است. اکثریت گرد و غبارهای دنیا از نواحی محدودی مانند بیابان بزرگ آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوب غربی، مرکز استرالیا، مغولستان و بخش‌هایی از قاره اروپا و آمریکا منشاء می‌گیرند. در بررسی توزیع جهانی از این کمربند به عنوان کمربند غبار نام برده می‌شود. این کمربند جغرافیایی در نیم‌کره شمالی واقع شده است. در منطقه خاورمیانه از شمال آفریقا تا چین گسترده شده است. در خارج این کمربند میزان گرد و غبار کم است. به طور کلی منابع عمده گرد و غبار عبارتند از: سرزمین‌های کم ارتفاع و کم بارانی که از میانگین بارش سالیانه کم‌تر از ۲۵۰ میلی‌متر برخوردار هستند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱۱-۱-۲ منابع گرد و غباری ایران
حدود ۲۵% از مساحت کشور ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی کمربند خشک و بیابانی جهان، تحت سیطره طوفان‌های گرد و غباری می‌باشند. مهم‌ترین منبع گرد و غباری وارد شده به غرب کشور، صحرای سوریه، صحرای نفوذ در شمال شبه جزیره عربستان و بیابان‌های جنوب عراق می‌باشند و نقش صحرای بزرگ آفریقا در این میان بسیار ناچیز می باشد.
موقعی که کم فشارهای حرارتی در قسمت‌های شمالی شبه جزیره عربستان و یا روی خلیج فارس مستقر هستند به دلیل نزدیکی به غرب نقش بیش‌تری در تشدید و فعالیت گرد و غبار بازی می‌کنند. به خصوص در تابستان که بر روی ایران پر فشار آزور مستقر می‌باشد باعث می‌شود هوای شبه جزیره عربستان وارد ایران شود. ورود هوای گرم و خشک عربستان به داخل ایران باعث بالا رفتن دمای شهرهای استان خوزستان به ۵۴ درجه سانتی‌گراد و رطوبت به ۱۰ درصد می‌گردد. بنابراین این طوفان‌ها چون فاقد رطوبت و دارای سرعت و قدرت زیاد می‎‌باشند و هنگامی که از روی بیابان‌های عربستان و عراق می‌گذرند دارای مقادیر زیادی گرد و غبار و ذرات بسیار ریز بوده و هنگام رسیدن به ایران باعث تیرگی و آلودگی هوا و بالا رفتن دمای آن می‌شوند گرچه طوفان‌های گرد و غباری خوزستان در همه فصول ممکن است شکل بگیرند اما بیش‌ترین زمان وقوع آن‌ها در دوره گرم سال به خصوص در مرداد ماه می‌باشند. تعداد روزهای توام با طوفان‌های گرد و غباری در استان خوزستان معمولا بیش از ۱۵ روز در سال است. نتایج حاصل از تحلیل آماری سال‌های ۱۹۹۶-۲۰۰۵ بیان‌گر فراوانی بیش‌تر روزهای گرد و غباری در دوره گرم سال نسبت به دوره سرد سال می‌باشد هم‌چنین تعداد روزهای گرد و غباری از غرب منطقه به سمت شرق کاهش می‌یابد. در جنوب شرق ایران نیز مهم‌ترین منبع تغذیه بار جامد طوفان‌ها بستر خشک هامون پوزک می‌باشد. اقلیم در دشت سیستان با بالا بودن درجه حرارت طی دوره وزش بادهای ۱۲۰ روزه و قطع منابع بارش و خشکی فیزیکی محیط همراه است این عوامل باعث مهیا شدن شرایط جوی مناسب وزش بادها گردیده و با وجود کاهش رطوبت خاک امکان تغذیه طوفان‌های گرد و غباری را فراهم می‌سازد. اختلاف فشار بین افغانستان و دشت سیستان، وجود مراکز فشار قوی در سیبری از عوامل به وجود آورنده و تشدید کننده بادها و طوفان‌های گرد و غباری در دشت سیستان می‌باشند این طوفان‌ها از ارتفاعات شمال شرق به طرف جنوب شرق ایران پس از عبور از بیابان‌ها در دشت سیستان به یک باد گرم و خشک تبدیل می‌شوند و خسارات فراوانی را به مزارع کشاورزی و پوشش گیاهی وارد می‌نمایند (خسروی، ۱۳۸۹).
زمان وزش این بادها معمولا از نیمه خرداد تا نیمه مهر ماه می‌باشد اما در بعضی منابع زمان وزش آن‌ها را از اول خرداد تا آخر شهریور نیز ذکر نموده‌اند. سرعت این بادها متغیر است و از ۳۰ کیلومتر در ساعت شروع و حداکثر به ۱۲۰ کیلومتر در ساعت می‌رسند. توزیع مکانی طوفان‌های گرد وغباری درکشور ما در چاله‌های مرکزی مانند دشت لوت و دشت کویر و چاله‌های شرقی به حداکثر خود می‌رسد در منطقه بین زاهدان و کرمان تعداد روزهای طوفان‌های گرد و غباری به ۱۵۰ روز در سال می‌رسند محل بیشینه این طوفان‌ها در نواحی خشک و بدون پوشش گیاهی و به لحاظ توزیع زمانی در مرداد ماه اتفاق می‌افتد.
۱۲-۱-۲ عناصر آب و هوایی

مقداری از انرژی تابشی خورشید توسط عوارض سطح زمین جذب شده، تبدیل به انرژی حرارتی می‌شود. این انرژی به شکل «دما» یا درجه حرارت جلوه می‌کند. گرچه اصلی‌ترین عامل ایجاد دما، انرژی حاصل از جذب تابش کوتاه خورشیدی در سطح زمین است ولی عوامل متعددی از قبیل ماهیت فیزیکی، هدایت گرمایی، ناهمواری و ارتفاع از سطح زمین، جابه جایی افقی و عمودی هوا، ابرناکی، جریان‌های اقیانوسی در آن دخالت دارند (مسعودیان و کاویانی، ۱۳۸۶: ۱۱۲)
۲ . فشار
فشار هوا نیرویی است که هوا بر یک واحد از سطح زمین وارد می‌کند و مقدار آن در سطح دریاهای آزاد، برابر با وزن ستونی از جیوه به ارتفاع ۷۶ سانتی‌متر است (مسعودیان و کاویانی، ۱۳۸۶: ۱۴۳). فشار هوا نه تنها از نظر تاثیر مستقیم در روی موجودات زنده اهمیت دارد، بلکه از لحاظ نقشی که در سایر عوامل آب و هوایی دارد، مانند تبخیر، تبادلات گازی بین اتمسفر و خاک، شایان مطالعه دقیق بوده و باد و جریان هوا خود محصول اختلاف فشار بین دو ناحیه بوده و موجب جا به جایی توده‌های هوا می‌گردد.

1. 1. رطوبت

رطوبت هوا یعنی مقدار بخار آب موجود در هوا. هوای خشک در طبیعت وجود ندارد و حتی در هوای ظاهرا خشک بیابان‌ها هم مقداری رطوبت موجود است. در شرایط معمولی، میزان بخار آب جو در ماه‌های گرم، از ۳/۱ درصد و در ماه‌های سرد، از ۴/۰ درصد تجاوز نمی‌کند. رطوبت به سه حالت بخار، مایع و جامد وجود دارد که در هوای صاف و معمولی رطوبت به صورت بخار است که به چشم دیده نمی‌شود (کاویانی،۱۳۸۰). برای سنجش رطوبت جو مقیاس‌های متفاوتی به کار می‌رود که مهم‌ترین آن‌ها رطوبت مطلق و رطوبت نسبی می‌باشد. که میزان رطوبت نسبی در مطالعه‌ی حاضر به کار گرفته شده است. رطوبت نسبی؛ نسبت مقدار رطوبت موجود در هوا را نسبت به رطوبت اشباع در همان دما نشان می‌دهد و بر حسب درصد بیان می‌شود.

باد جریان هوایی است که از مراکز پر فشار به طرف مراکز کم فشار به حرکت در می‌آید. از هنگامی که جو به وجود آمده است باد وجود داشته و تا وقتی که زمین هست و نابرابری دما روی آن وجود دارد باقی خواهد بود. دامنه تغییرات حرکت باد بی نهایت گسترده است و از بادهای محلی کوچک گرفته تا بادهایی در مقیاس سیاره‌ای را شامل می‌شود.

1. 1. دید افقی:

حداکثر مسافتی است که یک دیده‌بان می‌تواند اشیاء را با نور معمولی به‌خوبی تشخیص دهد.

اصولاً هر دانشجویی به­ ویژه در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری، برای خاتمه­ی کار خود، لازم است اثری تحقیقی را تهیه و تحویل نماید. این اثر در واقع عصاره و چکیده­ی فعالیت­های آموزشی و پژوهشی او محسوب می­ شود. پایان نامه به معنای تأیید پایانی کار تحصیلی یک دانشجو است و نشانگر فعالیت­های منسجم او به حساب می ­آید که با راهنمایی و ارشاد استاد راهنما و استادان مشاور آن را به پایان می‌رساند. نباید چنین تصور شود که پایان نامه همانند همه درس­های دیگر جنبه­ تمرینی دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در نگارش پایان‌نامه و یا رساله با توجه به این که مدت قابل­توجهی وقت صرف می­ شود و برحسب این که ارزش پایان‌نامه­ی دوره­ کارشناسی ارشد و یا دکتری باشد بیش از یک یا چند واحد درسی است چنین تصوری درست نیست. در بعضی کشورها تا ۱۲ واحد نیز برای پایان نامه­ کارشناسی ارشد منظور می­ شود (دانشگاه کلمبیا، ۱۹۹۲). همچنین تعداد واحدها در دوره­ دکتری بیش از ۲۰ واحد است. با توجه به این مسئله در تعریف دو واژه­ی پایان نامه و رساله اگرچه در بسیاری از موارد مترادف گرفته می­شوند، اما برخی برای آن­ها تمایزهایی قائل می­شوندو معتقدند که اولی برای پایان نامه­ های دوره­ کارشناسی ارشد و دومی برای پایان نامه­ های دوره­ دکتری است(موچ و پارک، ۲۰۰۳).
۲-۲-۱۲) اهداف پایان نامه و رساله
در این که اهداف عمومی پایان نامه و رساله­نویسی چیست، نظرهای مختلفی ابراز شده است. بعضی‌ها آن را صرفاً یک کار پژوهشی و تحقیقی می­دانند. عده­ای آن را رقابت پژوهشی می­نامند. برخی نیز آن را مشارکت در دانش بشری به حساب می­آورند. البته شاید همه این مفاهیم مورد نظر باشد ولی با توجه به نوع دانشکده فرق کند. این تلقی عمدتاً یک تلقی فردی است تا جمعی(موچ و پارک، ۲۰۰۳).
پایان‌نامه و رساله باید راه را نشان دهد، ذهن دانشجو را در مسیر مسائل اجتماعی به حرکت درآورد و او را برای آینده‌ای بهتر آماده سازد. البته این بدان معنا نیست که پایان نامه­ ها صرفاً باید مسائل کاربردی را مدنظر داشته باشند و از مسائل نظری غافل شوند، بلکه بدین معناست که به خاطر فراوانی مسائل کاربردی، درگیرشدن در این گونه موضوعات هم برای دانشجو جاذبه­ی بیشتری دارد و هم خود او می‌تواند ثمره­ی فعالیت­های خود را به زودی مشاهده کند که این امر نیز می ­تواند موجب تشویق دیگران در زمینه‌های پژوهشی گردد. شاید عمدتاً تحقیقات کاربردی برای پایان‌نامه‌های دوره­ کارشناسی ارشد و تحقیقات نظری در سطح دکتری مناسب­تر باشد، اگرچه این امر کلیت ندارد و برحسب مورد و در موضوعات مختلف می ­تواند فرق کند.
۲-۲-۱۳) ویژگی‌های یک پایان نامه­ خوب
یک پایان‌نامه­ی خوب، پایان‌نامه‌ای است که در تهیه­ آن به همه ظرایف و نکات ریز و درشت عنایت شده باشد. رعایت همه نکات در انواع پایان‌نامه‌ها ممکن است با هم فرق کند، اما توجه و هوشیاری دانشجو می‌تواند به او کمک کند تا جلوی بسیاری از ایرادهایی که ممکن است توسط استاد راهنما، استادان مشاور و یا اعضای کمیته­ی تحصیلات تکمیلی، گروه و یا دانشکده گرفته شود را بگیرد. جدول ۲-۱، مجموعه­ مسائلی است که در نگارش پایان نامه و یا رساله باید از آغاز تا انجام مدنظر باشند و دانشجو همواره کار خویش را با آن­ها مطابقت و ارزیابی نماید تا نکته­ای فراموش نشده باشد(موچ و پارک، ۲۰۰۳).
جدول ۲-۱) مواد اداری و فنی لحاظ شده در مقررات تدوین پایان نامه و یا رساله به ترتیب الفبایی

انتخاب موضوع
ارجاع­ها و کتابشناسی­ها
اسناد مورد اعتماد و سایر موارد
استثناهای مربوط به رساله (اگر باشد)
استفاده از زبان خارجی
امضاهای مورد نیاز
اندازه و ترکیب مورد درخواست کمیته­ی پایان نامه و رساله
استفاده از نسخه­های دانشجویان و یا استادان
بخش­های فرعی و اصلی
بخش­های تصویری
بخش­های مهم پایان نامه و یا رساله
بررسی توضیحات اضافی
برنامه­ی کامپیوتری مناسب برای پایان نامه
ثبت­نام برای دفاع رساله یا پایان نامه (زمان)
چکیده
چشم­اندازها
حق مؤلف
حاشیه­ها
خدمات ماشین­نویسی
روش بررسی نواقص و احتیاجات
زندگینامه (طرح سرگذشت­نامه­ای)
صحافی
صفحه­ی عنوان
ضمائم
عکس­ها
علائم اختصاری، رمزها و اصطلاحات غلط گیری
فرایند عدول از مقررات رسمی
فرم انتخابی گزارش پایان نامه و یا رساله فضاها
فهرست مندرجات (نمونه)
فهرست جداول
قراردادهای ماشین­نویسی
قالب­ها و پردازشگر کلمات
قالب­بندی صفحات
کار با کمیته­ی پایان نامه

برگه­های چاپ شده کامپیوتری
بررسی تفاوت بین نیازمندی­های مورد درخواست دانشگاه، گروه و کمیته
پاورقی­ها
پرداخت­های ویژه و زمان آن
تقدیرها
تعریف اصلاحات
تصاویر
توضیحات و آموزش مربوط به مواد به کار رفته در پایان نامه