1. 1. ۱ – جرامارسللو جونیور، معمای مواد مخدر در آمریکای لاتین، ترجمه دکتر محمد آشوری، مجله کانون وکلا، شماره۵، دور جدید، سال۷۰، ص ۲۵۸ ↑

   

1. 1. ۲ – جعفری، مجتبی، مطالعه تطبیق بورس و اوراق بهادار در حقوق جزایی ایران و فرانسه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق، مرداد ۸۶ ص ۱۳۷ ↑

1. 1. ۱ – قناد، فاطمه، جرایم تجارت الکترونیک، همان منبع، ص ۲۸۱ ↑

1. 1. ۱ – میر محمد صادقی، حسبن، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، نشر میزان، چاپ پنجم، ۱۳۸۴، ص۱۳ ↑

1. 1. ۲ – انی جاعل فی الارض خلیفه، ایه ۲۹، سوره بقره ↑

1. 1. ۳ – ولیدی، محمد صالح، حقوق کیفری اقتصادی، نشر میزان، چاپ اول، زمستان ۸۶ ص ۳۲۳ ↑

1. 1. ۱ – خرم ابادی، عبدالصمد، جرایم فناوری اطلاعات، پایان نامه دکتری، دانشگاه تهران، ۱۳۸۴، ص ۱۳۸۲- Prof. Berners susan w,university of Dayton school of law. Cyber crime investigation and prosecution: therole of ↑

1. 1. ۲- Penal and Procedural law ↑

1. 1. ۱-Explanatory Report TO the convention on cyber crime . op.cit, 81 ↑

1. 1. ۲- Recommendation (89).9.op.cit ↑

1. 1. 1. ۱ – برای مقایسه با تغییر و تحریف در جرم جعل در مفهوم سنتی کلمه، رجوع کنید: گلدوزیان، ایرج، منبع پیشین، ص ۴۰۵ ↑

   

1. 1. ۲ – جعل مادی ↑

1. 1. ۳ – جعل مفادی یا معنوی ↑

1. 1. ۱-Convention on cyber crime.op.cit.Art7 ↑

1. 1. ۲ – خرم ابادی، عبدالصمد، همان منبع، ص ۲۷۱ ↑

1. 1. ۱ – برای مقایسه شرایط و مفهوم تولید امضای اشخاص جعل در مفهوم سنتی، رجوع کنید: صالح ولیدی، دکتر محمد، منبع پیشین، جلد سوم، ص ۲۳۰ ↑

1. 1. ۲ – امضاء الکترونیکی عبارت است از هر نوع علامت منضم شده یا به نحوه منطقی متصل شده به داده پیام که برای شناسایی امضاء کننده داده پیام مورد استفاده قرار می­­گیرد. ↑

1. 1. ۳ – این کلیدها مشتمل بر یک کلید عمومی و کلید اختصاصی هستند و این فناوری تحت عنوان زیر ساخت کلیدهای عمومی شناخت می­ شود. ↑

1. 1. ۱ – قناد، فاطمه، همان، ص ۳۱۸ ↑

1. 1. ۲ – برای اطلاعات بیشتر در خصوص عنصر ضرر، رجوع کنید: ولیدی، محمد صالح، همان منیع، ص ۳۵۱٫ ↑

1. 1. ۱ – جاویدنیا، جواد، نقد و بررسی جرم­های مندرج در قانون تجارت الکترونیکی مجله حقوقی دادگستری شماره ۵۹ سال ۱۳۸۶٫ ↑

1. 1. ۱ – دهخدا، ۱۳۷۷، ج۵٫ ↑

1. 1. ۱ – جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ۱۳۸۱، ج۲٫ مبسوط در ترمینولونژی حقوق انتشارات گنج دانش ص ۱۵۶٫ ↑

1. 1. ۲ – گلدوزیان، ایرج، حقوق جزا اختصاصی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۵، ص ۵۷۸ ↑

1. 1. ۳ – گلدوزیان، ایرج، همان، ص ۵۷۸ ↑

1. 1. ۴ – ترکی، غلام عباس، نگرش علمی و کاربردی به قانون جرایم رایانه­ای، ماهنامه دادرسی شماره ۷۹، سال ۱۳۸۹،ص** ↑

1. 1. ۱ – فرهنگ معین، جلد ۴، ص۴۸۰۴٫ ↑

1. 1. ۲ – فرهنگ معین، جلد ۴٫ ↑

1. 1. ۱-Bluetooth ↑

1. 1. ۲-Infrared ↑

1. 1. ۱ – آریانپور کاشانی، عبار و منوچهر، فرهنگ دانشگاهی انگلیس، ج اول چاپ نهم، انتشارات امیر کبیر ۱۳۶۶ ، ص ۸۲۵٫ ↑

1. 1. ۱ – ماده واحده قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک، مصوب ۹/۵/۸۶ ↑

1. 1. ۲ – این تبصره مقرر می­دارد استفاده از صغاز برای نگهداری، نمایش، عرضه، فروش و تکثیر نوارهای غیر مجاز موضوع این قانون موجب اعمال حداکثر مجازات­های مقرر برای عامدل خواهد بود.» ↑

1. 1. ۱ – گلدوزیان، ایرج، محشای قانون مجازات اسلامی، چاپ هفتم، ۸۱، ص ۳۵۱٫ ↑

1. 1. ۱ – گلدوزیان، ایرج، همان منبع، ص ۳۵۱٫ ↑

1. 1. ۱ – اسکندر زاده، شانجانی، امیر، مسائل قضایی هرزه نگاری در محیط سایبر، انتشارات راه نوین، چاپ اول، ۱۳۸۹، ص ۷۸٫ ↑

1. 1. ۲ – قانون جرایم رایانه­ای، مصوب ۵/۳/۱۳۸۸٫ ↑

1. 1. ۱ – اسکندر زاده، شانجانی، امیر، همان منبع ص ۷۸٫ ↑

1. 1. ۱ – تحیری فرزاد، مجموعه مقالات همایش بررسی جبه­های حقوق اطلاعات ج اول، ۱۳۸۴، ص ۱۸۹٫ ↑

1. 1. ۱-www.Irannaz. com/news-detail-6481.htm1 ↑

1. 1. ۱ – دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، جلد ۳۱، تهران، چاپخانه دانشگاه تهران، ۱۳۴۹، ص ۲۷٫ ↑

1. 1. ۲ – ترکی، ‌غلام عباس، ماهنامه دادرسی شماره ۷۸، سال ۱۳۸۸ ، ص ۱۵٫ ↑

1. 1. ۱-Computer viruses ↑

1. 1. ۲ – مرتضی نیا، آرش، شناخت ویروس­های کامپیوتری، مجله علم الکترونیک و کامپیوتر، ۱۳۷۸، ص ۴۱٫ ↑

1. 1. ۳-Computer warms ↑

1. 1. ۱-Trojan ↑

1. 1. ۲-Logic ↑

1. 1. ۱ – قناد، فاطمه همان، ص ۲۳۹٫ ↑

1. 1. ۱ – حفاظت از اسرار، شرط اصلی حمایت از آن ها در نظام حقوقی کامن لونیز به شمار می­رود. ↑

1. 1. ۱ – نوری محمد علی و … حقوق تجارت الکترونیکی، انتشارات گنج دانش چاپ اول ۱۳۸۲، ص ۲۱۷٫ ↑

سپس او را در پیمودن درجات و مراتب این مسیر از طریق اصلاح رفتار و انجام عمل صالح ترغیب می‌کند: «مَن کَانَ یُرِیدُ الْعِزَّهَ فَلِلَّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعًا إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ وَالَّذِینَ یَمْکُرُونَ السَّیِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَمَکْرُ أُوْلَئِکَ هُوَ یَبُورُ» ﴿فاطر، ۱۰﴾

مراد از «کلم طیب»، عقاید حق از قبیل توحید است و مراد از صعود آن، تقرب به خدای تعالی و مراد از عمل صالح، عملی که بر طبق عقاید حق صادر شود و با آن سازگار باشد (طباطبایی، ۱۴۱۷).

ازاین‌رو، محور توحید بر تمام واژه ها و مفاهیم قرآنی سایه انداخته است که ارتباط مستقیم با سلامت روان و کمال انسانی دارد. تعابیر مختلف مربوط به صاحبان مقام توحید، در قرآن و روایات این موضوع را تأیید می‌کند. در مقابل، افرادی که خدا را فراموش کرده و در جرگه‌ی اصحاب المشمئمه و گناهکاران قرار گرفتند، عذاب خدا را درک کرده و در همین دنیا از سلامت روان به معنای حقیقی برخوردار نیستند.

از دیدگاه قرآن، عبودیت مقصد نهایی انسان است؛ مقصدی که کانون اصلی و هدف غایی در تربیت قرآنی است. (الغاریات، ۵۶)

انسان وقتی در مسیر رسیدن ‌به این مقصد قرار گیرد، در جرگه‌ی انسان‌های رشد یافته و دارای سلامت روان (از دیدگاه قرآن) محسوب می‌شود و می‌تواند درجات و مراحل آن را تا رسیدن به مقصد، طی نماید.

در قرآن، واژه ها و اصطلاحاتی مانند رشد، قلب سلیم، نفس مطمئنه، مقام قرب و …، به نحوی با مفهوم عبودیت متناظرند و به شئون مختلف آن اشاره دارند.

تجلی عبودیت در وجود انسان، پس از کسب اندیشه توحیدی و عمل به دستورات شریعت در قالب قلب سلیم و نفس مطمئنه به منصه‌ی ظهور می‌رسد.

رابطه‌ عبودیت با رشد و قرب نیز به همین صورت است. اگر عبودیت را به عنوان مقصد در نظر بگیریم، نیل به رشد، راه‌یابی و راه‌یافتگی به مسیر این مقصد و نیل به قرب، رسیدن به مراتب بالای آن است.

‌بنابرین‏، صعود به قله رفیع عبودیت و کمال نفسانی که با رعایت جمیع مراتب نظری، معرفتی و عملی حاصل می‌گردد، غایت سلامت و کمال روان آدمی از دیدگاه قرآن است. بر این اساس، «سلامت روان در قرآن»، طیف گسترده‌ای را دربر می‌گیرد که در آن مراحل و درجات متعددی از «حداقل» تا «ایده­آل» سلامت روان قرار دارد.

در واقع، سلامت روان از دیدگاه قرآن یک روند است نه یک «نقطه ثابت». یک «مسیر» است نه یک «مقصد». بدین معنی که هر اندازه انسان به نقطه آغازین این مسیر نزدیک باشد، دارای حداقل معیار سلامت روان و هر اندازه متعالی‌تر شود و به نقطه نهایی نزدیک گردد، از سلامت روانی و کمال بیشتری برخوردار خواهد بود.

در قرآن تعابیری وجود دارد که دو مراتب بودن سلامت روانی و رشد انسانی را نشان می‌دهد.

– «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» ﴿ المجادله، ۱۱﴾

– «أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَهٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ» ﴿الأنفال، ۴﴾

– «هُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ اللّهِ واللّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ» ﴿آل عمران، ۱۶۳﴾

در قرآن، «مقربان» با رسیدن به درجه کمال عبودیت، در مراتب بالای سلامت روان قرار دارند و با وصف «سابقون» خوانده ‌شده‌اند.

– «فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَهِ مَا أَصْحَابُ الْمَیْمَنَهِ ﴿۸﴾ وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَهِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَهِ ﴿۹﴾ وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ﴿۱۰﴾ أُوْلَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ ﴿۱۱﴾» ﴿الواقعه، ۸-۱۱﴾

کلمه عبودیت، مرحله‌ای است که عبد، تابع محض مولا می‌گردد، آن­چه طلب می‌کند و آن­چه انجام می‌دهد، همه بر وفق اراده مولای اوست. در این مرتبه، انسان تحت ولایت خاص خدا و در زمره‌ی اولیاءالله قرار می‌گیرد (طباطبایی، ۱۴۱۷).

«اصحاب یمین» در مراتب پایین‌تر از مقربان قرار دارند، اما چون در مسیر رشد و تکامل هستند، اهل سعادت‌اند و می‌توانند با ارتقاء درجه ایمان و عمل صالح خود را به مراتب بالاتر برسانند.

– «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ وَإِن تُطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا یَلِتْکُم مِّنْ أَعْمَالِکُمْ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» ﴿الحجرات، ۱۴﴾

مراتب اسلام و ایمان بر اساس آیه فوق عبارت است از:

1. 1. اسلام با اقرار لسانی که بدون ایمان قلبی است.

1. 1. اقرار لسانی و ایمان قلبی به صورتی که هنوز در قلب رسوخ نکرده است.

1. 1. ایمان با رسوخ در قلب به صورتی که ملکه نشده باشد.

1. 1. ایمان در قلب ملکه شده اما اعمال انسان آلوده به معاصی است.

1. اسلام اخص از ایمان، به معنی تسلیم نسبت به رسیدن به بلاها و سختی‌هاست (طیب، ۱۳۷۸).

«اصحاب مشئمه» افرادی هستند که به مرتبه‌ی سلامت روان نرسیده‌اند. زیر اندیشه و رفتار آن‌ ها در مسیر ایمان و عمل صالح نیست. از دیدگاه قرآن، این افراد هرچند در زندگی دنیوی از رفاه و امکانات مادی فراوانی بهره‌مند باشند، اما چون به مراتب ایمان و عبودیت نرسیده‌اند از سلامت و آسایش روان، بی‌بهره و اهل شقاوت هستند.

– «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَى» ﴿طه، ۱۲۴﴾

در قرآن، علاوه بر درجات، مصادیق و الگوهایی نیز برای سلامت روان با تعابیری چون «انبیاء»، «صدیقان»، «شهیدان» و «صالحان» مطرح گشته است: «وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا» ﴿النساء، ۶۹﴾

در این آیه، کسانی که مطیع و منقاد اوامر و نواهی خدا و رسول باشند، همراه با کسانی که خداوند به آن‌ ها نعمت بخشیده است، قرار می‌گیرد. این افراد نیز در مراحل مختلف تکامل قرار دارند.

گروه اول انبیاء هستند که به عنوان مصداق انسان کامل در شکوفا ساختن استعداد بشری و رسیدن به مقام قرب و لقای الهی معرفی شده‌اند.

در مرتبه بعد، صدیقان قرار دارند که شاهدان و بینندگان حقایق و اعمال هستند. گروه سوم شهدا هستند که شاهد بر رفتار دیگران‌اند و در آخر صالحان هستند که از طریق اصلاح رفتار خود و استقامت در انجام کارهای شایسته، لیاقت و آمادگی برای دریافت کرامات الهی را دارند، اما در درجه پایین‌تر از پیامبران، صدیقان و شهیدان قرار گرفته‌اند (طباطبایی، ۱۴۱۷).

۲-۴-۴٫ ویژگی‌های سلامت روان در قرآن

قرآن برای انسان‌هایی که در مسیر سلامت روان قرار گرفته و پیوسته مراحل تکامل را می‌پیمایند، ویژگی‌هایی را مطرح می‌کند که در زیر به برخی از آنان اشاره می‌گردد.

ویژگی‌های اعتقادی

1. ایمان: از دیدگاه قرآن نخستین ویژگی انسان‌های دارای سلامت روان، ایمان است. «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» ﴿البقره، ۱۸۶﴾

ایمان به معنی باور و اعتقادی است که در عمق وجود انسان رسوخ می‌یابد و آثار آن بر اعمال و رفتار آدمی پدیدار می‌گردد.

۲-۱۰-۵- تأسيس وزارت علوم و آموزش عالی

توسعه تدریجی دانشگاه ها طی ۳۰ سال پس از تأسیس دانشگاه تهران به تشکیل« شورای مرکزی دانشگاه ها»در سال ۱۳۴۴ منجر شد که این تأسیس با هدف «رسیدگی به امور دانشگاه های ایران و کلیه مؤسسات آموزش عالی و ایجاد هماهنگی بین آن ها»صورت گرفت(سایت راسخون،۱۳۸۹).

دو سال پس از تأسیس شورای مرکزی دانشگاه ها، وزارت علوم و آموزش عالی تأسیس شد (۱۳۴۶) و به موجب قانون مربوط«تعیین هدف های علمی و تحقیقاتی و آموزشی و تهیه و تنظیم برنامه های مربوط به علوم و پژوهش های علمی و آموزش عالی»، « تعیین خط مشی آموزشی کشور…»،« نظارت بر امور دانشگاه ها و دانشکده ها و مؤسسات آموزش عالی و صدور اجازه تأسیس یا توسعه آن ها…» از جمله وظایف وزارت جدید اعلام شد(همان منبع).به دنبال آن در سال ۱۳۴۸ برای کمک به اجرای قانون تأسیس وزارت علوم و آموزش عالی «شورای مرکزی آموزش کشور» و پس از آن «شورای توسعه آموزش عالی»(۱۳۴۹)،«شورای ارزشیابی مدارک تحصیلی خارجی»(۱۳۵۰)،«شورای توسعه و تشویق پژوهش های علمی کشور(۱۳۵۰)،« شورای انتشاراتی و امور چاپی وزارت علوم و آموزش عالی»(۱۳۵۱) و« شورای آموزش پزشکی و تخصصی رشته‌های پزشکی»(۱۳۵۲) در وزارت علوم و آموزش عالی تشکیل گردید(سایت راسخون،۱۳۸۹).

در تیر ماه ۱۳۵۴ قانون اداره امور مؤسسات آموزش عالی غیر دولتی به تصویب رسید و به موجب آن به وزارت علوم و آموزش عالی اجازه داده شد« با تصویب شورای گسترش آموزش عالی،اداره مؤسسات آموزش عالی غیر دولتی را بر عهده گیرد.»(سایت راسخون،۱۳۸۹).

۲-۱۱- انقلاب اسلامی و ساخت سازمانی جدید

با پیروزی انقلاب اسلامی،آموزش عالی به سمت تمرکز هر جه بیشتر سوق یافت.از جنبه ستادی در ابتدا وزارت فرهنگ و هنر در وزارت علوم و آموزش عالی ادغام شد و به دنبال آن ” سازمان میراث فرهنگی” به تشکیلات جدید وزارت افزوده شد و به تبع آن وظیفه حفظ و احیای میراث فرهنگی کشور نیز بر عهده وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار گرفت(سایت راسخون،۱۳۸۹).

با تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی در خرداد ماه ۱۳۵۹ مرجع قانونگذاری نظام جدید آموزش عالی به شیوه متمرکز موجودیت یافت و به دنبال آن علاوه بر گزینش دانشجو- که پیش از این به صورت متمرکز انجام می شد – گزینش اعضای هیئت علمی،تدوین برنامه های درسی و مقررات آموزشی نیز به شیوه متمرکز و از طریق آن ستاد دنبال شد.مبتنی بر این نظم جدید، کلیه دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی به اجرای برنامه درسی واحد برای یک رشته معین موظف شدند،علاوه بر این مقررات آموزشی یکسانی در مجموعه دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی به اجرا گذاشته شد.(سایت راسخون،۱۳۸۹).تحول دیگری که در این فرصت انجام شد،تأسیس دانشگاه تربیت مدرس در سال ۱۳۶۲ بود که با هدف تأمین عضو هیئت علمی برای دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی صورت گرفت.تصویب قانون انتزاع آموزش پزشکی از وزارت فرهنگ و آموزش عالی و تشکیل وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی در مرداد ماه ۱۳۶۴ تحول مهم دیگری بود که آموزش عالی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی با آن مواجه گردید(همان منبع). با تصویب این قانون وظایف و مسئولیت های وزارت فرهنگ و آموزش عالی در آموزش پزشکی به وزارت جدید انتقال یافت و به تبع آن دانشکده های گروه پزشکی از دانشگاه ها جدا و به دانشگاه های علوم پزشکی تبدیل شدند(سایت راسخون،۱۳۸۹).‌به این ترتیب گرایش به عدم تمرکز،حداقل در حوزه های ستادی،بروز و ظهور یافت،هر چند که در حوزه سیاست گذاری همچنان راهبرد تمرکز نفوذ داشت و این‌همه در شرایطی بود که تحت تأثیر تقاضای اجتماعی از سال ۱۳۶۲،دانشگاه آزاد اسلامی _ به عنوان مؤسسه‌ ای غیر انتفاعی_ تأسیس شد و در اندک مدتی با تأسیس شعبه های خود در شهرستان ها و ایجاد دوره ها و رشته‌های تحصیلی متنوع،توسعه یافت و ‌به این ترتیب راه برای همکاری بخش خصوصی در آموزش عالی هموار گردید.ضمن اینکه به موازات این فعالیت ها دستگاه های اجرایی مختلف نیز به تأسیس مؤسسات آموزش عالی وابسته اقدام کردند(سایت راسخون،۱۳۸۹).

تأسیس دانشگاه پیام نور در سال ۱۳۵۳ با هدف احیای شیوه آموزش از راه دور هم تحول دیگری بود که آموزش عالی ایران در دوران بعد از انقلاب با آن مواجه گردید(همان منبع). با این اقدام دانشگاه پیام نور با برخورداری از تجارب،امکانات و تا حدودی از نیروهای دانشگاه های غیر حضوری که در مؤسسات آموزش عالی دیگری ادغام شده بودند موجودیت یافت و به زودی دامنه شعبه ها و مراکز آموزشی خود را به اقصی نقاط کشور گسترش داد.این اقدامات در مجموع باعث گسترش مؤسسات آموزش عالی و به تبع آن افزایش شمار دانشجویان،فارغ التحصیلان و اعضای هیات علمی شد(همان منبع).

تصویب برنامه سوم توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی کشور نقطه عطفی در تاریخ آموزش عالی ایران محسوب است.با تصویب این برنامه،به منظور انسجام بخشیدن به امور اجرائی و سیاست گذاری نظام علمی کشور وزارت فرهنگ و آموزش عالی به وزارت علوم،تحقیقات و فناوری تغییر نام یافت و وظایف برنامه ریزی،حمایت و پشتیبانی،ارزیابی و نظارت،بررسی و تدوین سیاست ها و اولویت های راهبردی در حوزه های تحقیقات و فناوری به وظایف وزارت جدید افزوده شد.این الزام قانونی باعث شد که گرایش به عدم تمرکز در آموزش عالی که از سال های قبل بروز کرده و در قالب واگذاری در اختیارات برنامه ریزی درسی و تأمین و انتخاب هیئت علمی مورد نیاز به تعدادی از دانشگاه های منتخب تجلی یافته بود،تسهیل و تسریع شود(سایت راسخون،۱۳۸۹).

۲-۱۲- رهبری و مدیریت آموزش عالی

اهمیت نقش مدیران دانشگاهی در ارتقاء سطح کیفی و توسعه دانشگاه ها امری واضح و روشن است.به همین دلیل ،شرایط و ویژگی های مورد نیاز برای مدیریت دانشگاه موضوعی در خور توجه بوده،پژوهش هایی نیز ‌در مورد آن انجام شده است که به برخی از آن ها اشاره می شود.(مدرس هاشمی،۱۳۹۱).

Pounder ،انسجام رفتاری (میزانی که رهبر به گفتار خود عمل می‌کند)را برای ایجاد اعتماد متقابل بین رئیس دانشگاه و اعضای هیئت علمی و کادر اداری،لازم و ضروری می‌داند و معتقد است که استادان ترجیح می‌دهند رئیس دانشگاه واجد نقش هایی چون مدافع،برقرار کننده ارتباط،برانگیزنده و مشوق باشد تا نقش هایی مانند مجری،ناظر،سرپرست،ارزیاب و استخدام کننده ،و به زعم وی اعضای هیئت علمی بیشتر بر ایفای نقش های رهبری تا ایفای نقش های مدیریتی از جانب رئیس دانشگاه تأکید دارند(همان منبع).

“مبانی نظری و پیشینه تحقیق”

مقدمه

در این فصل به تعاریف و تشریح ویژگی های مؤلفه‌ های پژوهش پرداخته می شود. در ابتدا به تعاریف و مبانی نظری سرمایه فکری، اهمیت سرمایه فکری و ابعاد آن پرداخته می شود. در بخش دوم تعاریف و مفاهیم مرتبط در دو بعد رضایت شغلی و حفظ منابع انسانی مورد مطالعه قرار می‌گیرد و در انتها به برخی از تحقیقات مرتبط با سرمایه فکری و رضایت شغلی و حفظ منابع انسانی اشاره می شود.

مبانی نظری سرمایه فکری

سرمایه فکری یک مفهوم چند رشته ای است و فهم و درک آن در رشته‌های مرتبط با کسب و کار و تجارت متنوع است(هوانگ و لوثر ، ۲۰۰۷: ۳۸۶). در خصوص میزان شناخت ما از سرمایه های فکری توافق چندانی وجود ندارد. سرمایه های فکری اگرچه در قبل ناشناخته بود ولی اکنون به اشکال مختلف در فرایند توسعه اقتصادی، مدیریتی، تکنولوژیکی و اجتماعی به ایفای نقش

می پردازد. انقلاب حاصله در تکنولوژی اطلاعات، اهمیت در حال افزایش دانش و اقتصاد مبتنی بر دانش، الگو های در حال تغییر ایجاد جامعه شبکه ای و همچنین پیدایش نوآوری به عنوان مهمترین عوامل تعیین کننده مزیت رقابتی از جمله مواردی هستند که موجبات افزایش اهمیت سرمایه فکری در شرکت ها را بیش از پیش فراهم ‌کرده‌است( انواری رستمی و رستمی، ۱۳۸۲: ۵۱ ).

مفهوم سرمایه فکری:

تحقیقات در زمینه سرمایه فکری در سال ۱۹۹۰ آغاز گردید و به طور عمده به افزایش آگاهی ‌در مورد وجود و ارزش دارایی های ناملموس در سازمان و گسترش مدل های طبقه بندی سرمایه فکری مربوط می شد(مار و دیگران، ۲۰۰۳: ۴۴۱).

تاکنون از سرمایه فکری تعاریف متنوعی ارائه شده است. در سال های اخیر افراد و ‌گروه‌های زیادی از رشته‌های گوناگون سعی کرده‌اند تا تعریفی استاندارد از سرمایه فکری که مورد توافق همه باشد را ارائه دهند(نظری و هرمانس ، ۲۰۰۷: ۵۹۶). نکته ای که ‌در مورد آن اتفاق نظر وجود دارد این است که پیشگامان تحقیق و عمل در زمینه سرمایه فکری عبارتند از: سویبی، استوارت، ادوینسون و مالون، سالیوان، بروکینگ و رز(آرناس و لاواندروس ، ۲۰۰۸: ۷۸).

رز و دیگران، ادوینسون و مالون بیان داشته اند که بین ارزش بازاری شرکت و ارزش دفتری آن تفاوت وجود دارد، که این چیزی بیش از یک ارزش پنهان نیست، آن ها بیان داشته اند که این ارزش پنهان می‌تواند به مفهوم دارایی های ناملموس شرکت تجزیه و تحلیل شود، و نام سرمایه فکری را بر آن اطلاق کردند(سولر و همکاران ، ۲۰۰۷: ۴۷۲). رز مسلم می پندارد که مفهوم سرمایه فکری فقط درک و تشخیص محض یا توضیح ارزش ضمنی یک سازمان نیست، بلکه هدف آن همچنین جابجا کردن نتایج تشخیص یا توضیح ارزش ضمنی سازمان به ارزش های جدید است(چو و دیگران ، ۲۰۰۶: ۸۸۸).

ادوینسون و مالون سرمایه فکری را چنین تعریف کرده‌اند: ’دانشی که می‌تواند به ارزش تبدیل شود‘(نظری و هرمانس، ۲۰۰۷: ۵۹۶). آن ها برای توضیح سرمایه فکری از استعاره درخت که زندگی اش وابسته به ریشه است، و آن نیز در زیر خاک و پنهان است، استفاده می‌کنند و می‌گویند که موفقیت شرکت به سرمایه فکری اش وابسته است که آن نیز یک منبع پنهان است (آرناس و لاواندروس، ۲۰۰۸: ۷۹). در سال ۱۹۹۱ استوارت مفهوم سرمایه فکری را گسترش داد(جوهانسن
و دیگران ، ۲۰۰۵: ۱۵۳). و آن را چنین تعریف کرد: ’مواد فکری ـ دانش، اطلاعات، دارایی فکری و تجربه ـ که می‌تواند برای ایجاد و خلق ثروت استفاده گردد(نظری و هرمانس، ۲۰۰۷: ۵۹۶). بروکینگ سرمایه فکری را چنین تعریف می‌کند: سرمایه فکری اصطلاحی است که به دارایی های ناملموس جمعی داده شده است که سازمان را برای عمل قادر می‌سازد(بروکینگ ، ۱۹۹۶).

سرمایه فکری نماینده مجموعه دارایی های ناملموسی است که همچنین به ‌عنوان دارایی های دانش معروف اند. این دارایی ها از دارایی های فیزیکی همچون اموال، ماشین آلات و تجهیزات یا موجودی کالا و دارایی های مالی همچون مطالبات، سرمایه گذاری ها و نقدینگی متمایز است و به طور فزاینده‌ای به ‌عنوان منبع کلیدی شرکت در استراتژی های رقابتی شان اهمیت می‌یابد(سودرسانام و دیگران، ۲۰۰۶: ۲۹۱). سرمایه فکری فراهم کننده یک پایگاه منابع جدید است که از طریق آن سازمان می‌تواند به رقابت بپردازد(بونتیس به نقل از قلیچ لی و مشبکی، ۱۳۸۵: ۱۲۷). سرمایه فکری شامل آن بخش از کل سرمایه یا دارایی شرکت است که مبتنی بر دانش بوده و شرکت دارنده و مالک آن بشمار می‌آید( انواری رستمی و رستمی، ۱۳۸۲: ۵۴).

با بررسی انجام شده بر روی تعاریف مختلف سرمایۀ فکری از سال ۱۹۸۷ م. تاکنون، برخی از آن­ها به صورت منتخب در جدول ۱ ذکر شده است. این تعاریف تجزیه و تحلیل شده و اجزای آن شناسایی شده است.

جدول ۲-۱- تعاریف انتخاب سرمایۀ فکری (مار و مستغفر، تعریف سرمایه فکری: یک رویکرد سه بعدی نشریه منجمنتدسیژن، دوره ۴۳، شماره ۹، ص ۱۱۱۹، سال ۲۰۰۵)

نویسندگان

تاریخ

تعاریف

ایتامی

۱۹۸۷

دارایی­ های نا مشهود مانند دارایی­ های مبتنی بر اطلاعات که شامل فناوری، اعتماد مشتری، تصویر سازمانی حاصل از علائم تجاری، فرهنگ سازمانی و مهارت‌های مدیریتی می‌باشند.

هال

۱۹۸۹

دارایی‌های فکری شامل حقوق مالکیت معنوی مانند حق امتیاز، علائم تجاری طرح‌های ثبت شده، حق مالکیت معنوی، شهرت، شبکه های فردی و سازمانی، دانش، تخصص و مهارت­ های کارکنان است.

هال

۱۹۹۳، ۱۹۹۲

سرمایۀ فکری شامل دارایی­ های مانند حقوق مالکیت معنوی و شهرت و مهارت ­ها یا مزیت‌هایی مانند دانش چگونگی و فرهنگ سازمانی است.

کلین و پروساک

۱۹۹۴

هر عنصر فکری که بتوان آن را فرموله و گردآوری کرد و بتوان از ان برای ایجاد دارایی با ارزش بیشتر استفاده کرد.

ادوینسون و سولیوان

۱۹۹۶

دانشی که بتوان آن را به یک ارزش تبدیل کرد.

بروکینگ

۱۹۹۶

ترکیبی از ۴ جزء اصلی، دارایی­ های بازار، دارایی­ های انسانی، دارایی­ های مالکیت معنوی و دارایی­ های زیرساختی

اسویبای

۱۹۹۷

سرمایۀ فکری مربوط به سه دسته از دارایی­ های نامشهود است. ساختار داخلی، ساختار خارجی و شایستگی­های انسانی.

روس و همکاران

۱۹۹۷

سرمایۀ فکری ترکیبی از یک بخش فکری مانند سرمایه انسانی و یک بخش غیرفکری مانند سرمایه ساختاری است.

روس و روس

۱۹۹۷

سرمایۀ فکری مجموع دارایی های پنهان شرکت است که در ترازنامه نشان داده نمی‌شود. لذا هم شامل آن چیزی است که در مغز اعضای سازمان است و هم آن چیزی که پس از خروج افراد در سازمان باقی می­ماند.

استوارت

۱۹۹۷

هر عنصر فکری – دانش، اطلاعات، مالکیت معنوی و تجربه – که بتوان از ان برای ایجاد ثروت استفاده کرد.

ادوینسون و مالان

۱۹۹۷

سرمایۀ فکری مجموعه ­ای از سرمایه ساختاری و سرمایه انسانی شامل تجارت به کار گرفته شده، فناوری سازمان، روابط با مشتریان و مهارت­ های حرفه­ای است که با ایجاد مزیت رقابتی موجبات حیات سازمان در بازار را فراهم می­سازد.

از نقطه نظر اقتصادی، درماندگی را ‌می‌توان به زیان ده بودن شرکت­ تعبیر کرد که در این حالت شرکت دچار عدم موفقیت شده است. در واقع در این حالت نرخ بازدهی سرمایه کمتر از نرخ هزینه سرمایه ‌می‌باشد. حالت دیگر درماندگی زمانی رخ می­دهد که شرکت موفق به رعایت کردن یک یا تعداد بیشتری از بندهای مربوط به قرارداد بدهی، مانند نگاه داشتن نسبت جاری یا نسبت ارزش ویژه به کل دارایی­ ها طبق قرارداد نمی­ شود. ‌به این حالت نکول تکنیکی گفته می­ شود. حالت دیگری از درماندگی عبارتند از زمانی که ارزش ویژه شرکت عددی منفی شود. رز و همکاران (۱۹۹۶) بحران و درماندگی مالی را به عدم توانایی در پرداخت بدهی مرتبط دانسته و آن را اینگونه تعریف ‌کرده‌است: ناتوانی در پرداخت یک بدهی و کمبود و عدم پرداخت یک بدهی. همچنین وروک (۱۹۹۰) بحران مالی را به عنوان کمبود جریان نقدی خالص برای پرداخت بدهی جاری مانند هزینه بهره و تعهدات جاری تعریف ‌کرده‌است (وگاس و همکاران، ۲۰۱۴).

در واقع درماندگی مالی به عنوان پایان راه و فعالیت بنگاه اقتصادی است که در این راستا درک صحیح و شناخت علل پدید آورنده درماندگی مالی توسط مدیریت مالی شرکت­ها بسیار ضروری و با اهمیت است. زیرا مدیران مالی چنانچه آگاهی کافی از علل و عوامل به وجود آورنده درماندگی مالی داشته باشند، می ­توانند با شناسایی به موقع علائم بحران مالی در شرکت، قبل از سقوط شرکت مدیریت را آگاه سازند و راهکارهای پیشگیرانه را ارائه نمایند(خواجوی و همکاران، ۱۳۹۱).

پژوهش­های انجام شده نشان می­دهد که ارائه اطلاعات شفاف­تر باعث کاهش ریسک و کاهش عدم تقارن اطلاعات می­گردد. از این­رو، عدم اطمینان سرمایه ­گذاران درباره اطلاعات مالی شرکت کاهش می­یابد و بازده کمتری را مطالبه ‌می‌کنند و در نهایت شرکت­ها هزینه سرمایه کمتری را متحمل می­شوند (بارث و همکاران، ۲۰۱۳). ‌بنابرین‏ در این پژوهش از یک سو، به به بررسی رابطه بین شفافیت سود و هزینه سرمایه شرکت، و از سوی دیگر به تاثیر ریسک ورشکستگی بر ارتباط بین شفافیت سود و هزینه سرمایه شرکت می­پردازیم. به عبارت دیگر بر اساس مدل آلتمن شرکت­های پژوهش به دو دسته درمانده و غیر­درمانده مالی طبقه ­بندی می­شوند و در نهایت ارتباط بین شفافیت در حسابداری با هزینه سرمایه سهام عادی در این شرکت­ها با هم مقایسه می­شوند.

۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق

این روزها شاهد وقوع بحران­های تجاری متفاوت در سراسر جهان هستیم. شدت گرفتن رقابت در عرصه صنایع باعث شده­است بسیاری از شرکت­ها ورشکسته شده و از گردونه رقابت خارج شود. این امر موجب نگرانی صاحبان سرمایه و به طور کلی جامعه شده است. هشدار اولیه از احتمال ورشکستگی سرمایه ­گذاران را قادر می­سازد تا دست به اقدامات پیشگیرانه بزنند. بستانکاران به شدت نسبت به ریسک سوخت شدن اصل و فرع اعتبارات اعطا شده به مشتریان بالقوه و مشتریان فعلی خود حساس هستند. از آنجایی که ورشکستگی هزینه­ های اقتصادی و اجتماعی سنگینی را بر جامعه تحمیل می­ کند، از دیدگاه کلان نیز مورد توجه قرار ‌می‌گیرد. زیرا منابع تلف شده در یک واحد اقتصادی دچار بحران مالی می­توانست به فرصت­های سودآور دیگری تخصیص یابد. با توجه ‌به این مطالب کلیه افراد و مراجع ذینفع نسبت به پیش ­بینی ورشکستگی، قبل از وقوع آن علاقمند هستند و اهمیت و ضرورت چنین پژوهشی بیشتر احساس می­گردد.

۱-۴- اهداف تحقیق

۱-۴-۱- اهداف علمی

• • بررسی رابطه بین شفافیت سود و هزینه سرمایه سهام عادی

• • بررسی رابطه بین شفافیت سود و هزینه سرمایه سهام عادی در شرکت­های در مانده و غیر­درمانده مالی

• بررسی مقایسه­ ای شفافیت سود حسابداری در شرکت­های درمانده و غیر­درمانده مالی

۱-۴-۲- اهداف کاربردی

پژوهش حاضر به دلیل اهمیت پیش ­بینی ریسک ورشکستگی شرکت­ها ازیک سو و بررسی شفافیت سود از سوی دیگر، می ­تواند در تصمیم گیری افراد مختلف مورد استفاده قرار گیرد. به عبارت دیگر، پژوهش حاضر جهت تصمیم‏ گیری‏های سازمان بورس اوراق بهادار، دانشگاهیان، سرمایه‏گذاران، اعتباردهندگان، بانک‏ها و مؤسسات مالی مفید خواهد بود. شرکت‏ها نیز می ‏توانند از نتایج این تحقیق جهت اتخاذ سیاست‏های مختلف گزارشگری مالی استفاده کنند. این تحقیق همچنین می‏تواند برای محققان و دانشجویان جهت انجام تحقیقات مرتبط آتی سودمند باشد.

۱-۵- سوالات تحقیق

سوال اول: آیا بین شفافیت سود حسابداری با هزینه سرمایه سهام عادی ارتباط معناداری وجود دارد؟

سوال دوم: آیا بین شفافیت سود حسابداری در شرکت­های درمانده مالی با هزینه سرمایه سهام عادی ارتباط معناداری وجود دارد؟

سوال سوم: آیا بین شفافیت سود حسابداری در شرکت­های غیردرمانده مالی با هزینه سرمایه سهام عادی ارتباط معناداری وجود دارد؟

سوال چهارم: آیا شفافیت سود حسابداری در شرکت­های سالم نسبت به شرکت­های ورشکسته تفاوت معناداری با هزینه سرمایه سهام عادی دارد؟

۱-۶- فرضیات تحقیق

برای رسیدن به اهداف تحقیق، چهار فرضیه به شرح زیر مدنظر قرار گرفته است، که عبارتند از:

فرضیه اول: بین شفافیت سود حسابداری با هزینه سرمایه سهام عادی ارتباط معناداری وجود دارد.

فرضیه دوم: بین شفافیت سود حسابداری در شرکت­های درمانده مالی با هزینه سرمایه سهام عادی ارتباط معناداری وجود دارد.

فرضیه سوم: بین شفافیت سود حسابداری در شرکت­های غیر درمانده مالی با هزینه سرمایه سهام عادی ارتباط معناداری وجود دارد.

فرضیه چهارم: رابطه بین شفافیت سود حسابداری با هزینه سرمایه سهام عادی در شرکت­های سالم و شرکت­های ورشکسته تفاوت معناداری دارند.

۱-۷- قلمرو تحقیق

قلمرو­­ زمانی تحقیق:

­از ­ابتدای­ سال ۱۳۸۷ تا­انتهای­ سال ۱۳۹۲ ‌می‌باشد.

قلمرو ­مکانی تحقیق:­

­ قمرو مکانی این مطالعه، بورس اوراق بهادار­تهران­ ‌می‌باشد.

قلمرو موضوعی:

بررسی ارتباط بین شفافیت سود و هزینه سرمایه در شرکت­های درمانده و غیر درمانده مالی ‌می‌باشد.

۱-۸- ساختار تحقیق

این پایان نامه در فصول زیر سازماندهی شده است. در ادامه، در فصل دوم به بررسی مبانی نظری، پیشینه تحقیق و مطالعات انجام شده در داخل و خارج از کشور پرداخته می­ شود. فصل سوم به روش تحقیق اختصاص داشته و در آن پس از ارائه روش تحقیق، مدل و روش­های مورد استفاده معرفی می­گردد. یافته ­های تحقیق در فصل چهارم ارائه خواهد شد و فصل پنجم به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات اختصاص دارد.

فصل دوم

مبانی نظری تحقیق

۲- مقدمه

در این فصل از مطالعه، در بخش اول به مروری بر مبانی نظری شفافیت سود و در بخش دوم، مروری بر مبانی نظری هزینه سرمایه پرداخته می­ شود و در ادامه فصل به برخی از مطالعات انجام شده در ارتباط با موضوع تحقیق پرداخته می­ شود.

۲-۱- هزینه سرمایه

۲-۱-۱- مفهوم هزینه سرمایه

یکی از مهم­ترین روش­های افزایش ارزش کلی یک شرکت انتخاب بهترین راه­کارها برای سرمایه ­گذاری وجوه و تشکیل مناسب­ترین ساختارسرمایه ‌می‌باشد. تأمین مالی به اشکال مختلف صورت ‌می‌گیرد که عبارت است از : استقراض، صدور سهام و انباشته کردن سود شرکت. انتخاب بهترین گزینه تامین­مالی حتما باید با مد نظر گرفتن مخارج تامین مالی صورت گیرد که در ادبیات مالی از آن تحت عنوان هزینه سرمایه یاد می­ شود (نوروش ‌و عابدی، ۱۳۸۴).